Негiзгi принциптерi

Халықаралық гуманитарлық құқық дегенiмiз-ол, iзгiлiк қағидаларына негiзделген және қарулы қақтығыстар салдарын шектеуге бағытталаған құқықтық нормалар мен институттардың жиынтығын айтады. Ол әскери қимылдарға тiкелей қтыспаған немесе қатысуын тоқтатқан адамдарды қорғайды және соғыс жүргiзу құралдары мен әдiстерiн таңдауын шектейдi. Халықаралық гуманитарлыққұқықты сондай-ақ “соғыс құқығы” немесе қарулы жанжалдар құқығы” деп атайды.Қазiргi заманғы Халықаралық гуманитарлық құқықтың даму тарихы 1860 басталды. Содан берi мемлекеттер осы заманға сай соғыс жүргiзу тәжiрибесiне негiзделеге және iзгiлiк пен мемлекеттердiң әскери талаптарының арасындағы тепе-теңдiктi орнатуға арналған әдеттегi ережелердiң бiрқатарын майындауға кiрiстi.Халықаралық гуманитарлық құқық екi құқықтық мәселесiн зерттеуiн қамтиды, атап айтқанда:

1.Әскери кимылдарға тiкелей қатыспаған немесе қатысуларын тоқтатқан адамдарды қорғау;

2.Соғыс жүргiзу әдiстерiне, атап айтқанад, қарудың кейбiр түрлерiн және әскери тактиканы қоса алғанда, әскери қимылдар жүргiзу әдiстерiне шектеулер қою.

Гуманитарлық құқытың алғаш рет 1966 жылы тұжырымдалды.Олардың төрт тобы бар: негiзгi; жалпы; жанжалдар құрбандарына қарасты; соғыс құқығынақарасты қағидалар. Осы төрт топ принциптерiн жеке-жеке талқылайтын боламыз.

1.Негiзгi қағидаларға халықаралық құқық мазмұнының негiзiн қалайтын, бастапқы идеялар жатады, оларға:

-iзгiлiктi қағйдасы;

-кемiстеушiлiкке жол бермеу қағидасы;

-қарулы қақтығыс құрбандарын қорғау және iзгi қатынас жасау қағидасы;

-азаматтық халықты, азаматтық объектiлердi әскери қимылдарын қорғау қағидасы;

-медициналық қызметкерлерге қол сұғылмаушылығы қағидасы;

-халықаралық гуманитарлық құқық нормаларын мiндеттi түрде сақтау қағидасы;

-халықаралық гуманитарлық құқық нормаларын елеулi бұзғандық үшiн қылмыстық-құқытық жауапкершiлiк қағидасы;

-әскери қажеттiлiктiң адамға құрметпен үйлесiмдiлiк қағидасы;

-қақтығысушы тараптардың әскери қимылдарды жүргiзу әдiстерiн мен құралдарын таңдауын шектеу қағидасы.

2.Адам құқытарына байланысты жалпы қағидалар қатарына мыналар жатады:

-жеке адамға қол сұғылмаушылық қағидасы;

-азаптаулар,айуандық жазалауға жол бермеу қағидасы;

-ар-намыс, от басы құқықтарын, сенiмдер мен дәстүрлердi құрметтеу қағидасы;

-меншiк құқығынан заңсыз айыруға жол бермеу қағидасы;

-барлық адамдарға тең және құрметтi қатынас жасау қағидасы;

-жеке бас қаупсiздiгiнiң қағидасы;

-репрессалий, ұжымдық жазалау,депортациялар, кепiлге алуға жол бермеу қағидасы.

Жанжалдар құрбандарына қатысты қағидаларға:

-медециналық қызметкерлердi қорғау қағидасы;

-медециналық қызметкерлердiң кез келген дұшпандық әрекеттерден аулақ болу қағидасы;

-аурулар мен жаралыларды күтiп-қарауына байланысты адамды қудалауға жол бермеу қағидасы;

-ұлттық билiкте де, халықаралық деңгейдегi билiкте де қарауындағы адамдарды қорғауды қамтамасыз етудiң мемлекеттiк мiндет қағидасы.

4.Жанжалдасушы тараптар әскери қимылдар жүргiзген кезде төмендегi қағидаларды басшылыққа алуы тиiс:

-бейбiт халыққа,азаматтық тұлғаларға, азаматтық нысандарға шабуыл жасауға жол бермеу қағидасы;

-қорғалмайтын нысандарға шабуыл жасауға жол бермеу қағидасы;

-бейбiт халық үшiн қауiптi болатын күштердiң босатылу қаупiн тудыратын құрлыстарға шабуыл жасауға жол бермеу қағидасы;

-бейбiт халықты әскери нысандарды қорғау үшiн және шабуыл жасауға пайдалануға жол бермеу қағидасы;

-қоршаған ортаға орны толмастай залал келтiруге жол бермеу қағидасы;

-қарудың және соғыс жүргiзудiң тыйым салынған түрлерi мен әдiстерiн қолдануға тыйым салу қағидалары жатады.

ҚОРТЫНДЫ: