Несие № 8. Тақырып 1.Жануар және өсімдік тектес улар

Тақырып 1.Жануар және өсімдік тектес улар. Зоотоксиндердің әсерету механизмі.

Мақсаты:жануар және өсімдіктек тесулардың химико-токсикологиялық талдауымен танысу

Тапсырма:тақырып бойынша әдебиет оқу.

Табиғи токсиндердің шығукөзі, классификациясы, токсикалық және фармакологиялық әсері, анықтау әдістері.

Негізгікезеңдер:

· Адам үшін жоғары қауіптөндіретін кейбір жануарлар токсиндері.

· Жүйкелік, имундық және гематологиялық ауруларды емдеу дезоотоксиндерді қолдану.

· Саңырауқұлақтармен уланудың сот-химиялық сараптамасы.

Токсиндер химиялық құрылысы жағынан әртүрлі болу керек: алколойдтар, стеройдтар, полипептидтерге және басқа биологиялық активті заттар тобына жататын алифатикалық, ароматикалық және гетероциклдық байланыстар.

Токсиндердің шығу көзі жәймикроорганизмдер және курделі омыртқалылар болуы мумкін. Токсиндер ағзаның барлық жуйесін зақымдай отырып, жедел және созылмалы уланулаар шақырады. Табиғи токсиндер деп аталатын көптеген байланыстар емдеу мақсатында қолданады. Классикалық мысал: эрготамин, салицилқышқылы, журек гликозидтері (дигоксин), антибиотиктер( пенициллин, циклоспорин), ботулизмтоксині, блефароспазмды емдеуге қолданылатын.

Токсиндермен уланудың әртурлі клиникалық суреті, біржағынан әдетте өте қиын, құрылысы лабильді, екінші жағынан Токсиндердің идентификациясын токсикологиялық және аналитикалық зерттеулердің мумкіншіліктерін шектейді.

Токсиндердің арасында кездесетін байланыстардың көптеген химиялық класстарға, текб иологиялық классификацияға негізделе отырып, оларды рационалды жуйелеуге мүмкіншілік береді.

Токсиндерді продуцирлейтін организмдерге жатады:

· Бактериялар

· Саңырауқұлақтар

· Жоғарыөсімдіктер

· Омыртқалыеместер

· Омыртқалылар

Шығутегі бактериялар токсиндер

Патогенді бактериялармен продуцирленетін, көптеген токсиндердің арасында, токсиколог-аналитиктер асакүштіүш бактериалды токсиндерге көңіл аударды: тетанус-токсин, ботулизм токсині және веротоксин.

Микотоксиндер- әртүрлі саңырауқұлақтар түрі бөлетін токсикалық заттар.

Фитотоксиндер- әртүрлі өсімдіктердің құрамында болады.

Зоотоксиндер – көптеген зоотоксиндер жоғары токсикалық дәрежеге ие болады, адамдар және жануарлар үшін үлкен қауіп төндіреді.

Таблица 1. Кейбір токсиндердің салыстырмалы улылығы.

Ескерту. Салыстыру үшін - LD₅₀ калийцианид 10 Мг/кг құрайды. Бұл бөлімде тек кейбіреулері ғана талқыланады, оның ішінде клиника-токсикологиялық және криминалдық мағынасы барлары.

Біріншілік-улы жануарлар улы секреттерді арнайы бездерде өндіреді, айырмашылығы өндіру түрінде және уды қолдануында. Екіншілік улы жануарлар басқа организмдердің уларын қолданады (мысалы, улы өсімдіктерде мекендейтін жәндіктер). Активті улы жануарлардың арнайы аппараты бар, қарулы жануарларда жарақаттандыратын құралмен қамтамасыз етілген (жыланда тіс, жәндіктерде жало, балықтарда тікендер). Қарусыз жануарлар жарақаттандыратын құралдан айырылған (амфибияның терібездері) және транс дермальді қатынаста токсикалық әсер көрсетеді.

Пассивті улы жануарлар метаболизм өнімдерін әртүрлі мүшелермен ұлпаларда жинайды және басқа организмнің асқорыту жүйесіне түскен кезде қауіп төндіреді.

Зоотоксиндердің әсері жергілікті және резорбтивті болуы мүмкін.

Орындау түрі:тақырыпты өзіндік оқу, реферат.

Орындау критерилері:

· Берілген тақырып бойынша әдебиет сұрақтарымен жұмыс.

· Реферат дайындау және график бойынша тапсыру

· Максималды баллды алу

Тапсыру мерзімі:2-апта

Әдебиет:

1. Токсикологическаяхимия: метаболизм и анализтоксикантов: учебноепособие + CD/под Ред. Н.И. Калетиной. –М., 2008. -1016 с.Переплет.

2. Токсикологическаяхимия: учебник / подред. Т.В. Плетеневой. -2-ое изд. – М,. 2008. -512 с.Переплет.

3. КрамаренкоВ.Ф. токсикологическаяхимия/В.Ф. Крамаренко. Киев, «Высшая школа”, 1989.-272c.

Бақылау (сұрақтар):

1. Табиғитоксиндер: шығукөзі, классификация

2. Табиғи токсиндердің токсикалықжәнефармакологиялықәсері

3. Токсиндердіпродуцирлейтінорганизмдер, классификация.

4. Зоотоксиндер, сипаттамасы

5. химико-токсикологиялықталдауерекшеліктері

Тақырып 2 Радиацияның токсикалық әсері.

Мақсаты: Радиацияның организмге тигізетін токсикалық әсерімен танысу.

Міндеті: тақырып бойынша әдебиетті оқу.

Радиацияның токсикалық әсері.

Негізгі кезеңдері:

· Радиоактивті құбылыс, радиоактивті ыдыраудың негізгі сипаттамасы

· Ионизирленетін сәулені өлшеу әдістері

· Ионизирленетін сәуленің биологиялы құлпаға әсерету механизмі

· Радиациялық әсердің медициналық нәтижелері

· Табиғи радиациялық фон

· Техногенді радиациялық фон

· Медициналық сәулелену

· Радиациялық қауіп қатермәселесі

Радиоактивті материалдар әлемнің табиғи ортасының барлық обьектілеріне кіреді. Адам ағзасында радиоактивті заттардың маңызды емес саны бар. Табиғи радиациялық фонтірі организмдердің дамуының ұдайы факторы болып табылады.

Радиоактивтілік құбылысынашқан күннен бастап100 жылдан астам уақыт өтті. 1896 ж. Француз ғалымы Анри Беккерель фотопластинкада белгісіз сәулеленудің орнын тапты. Минералқұрамындағы уран сәулеленуі, уран бөліктерімен басылып қалғандеп болжамдады. Осы құбылыстың терең және мұқият зерттеуін жүргізген, “радиоактивность” күнделікті сөзін енгізген Мари және Пьер Кюри жұбайылары болды.

“Ионизирленген сәуле” (радиация) термині сәулелену түрі, заттан өткендегі иондардың түзілуін білдіреді. Ионизирленген сәуле (ИС) адаммен жасалған қондырғыларды болуы мүмкін, (мысалы, рентгендітүтіктер, жылдамдатқыштар, реакторлар) немесе радиоактивті элементтердің табиғи және синтетикалық туындылардың ыдырауынан болады. Жоғары бастапқы энергияға ие болып, ИС заттан өткен кезде атомқұрылысын өзгертеді: электронныңатомнанбөлінуі (ионизация) жүреді, жақын арадағы ядроқабығынан электрон қашық орналасқанға ауысады. ИС энергия бірлігі электрон – вольт (ЭВ) болып табылады. Градиент напряжениесі 1 вольт қатең электрлік жүйеден электрон өткенк езде, энергия алынады. Сандық ЭВ энергияғатең. Радиоактивтілік негізгі сипаттамасы болып оның активтіліг іжән сәулелену дозасының қуаты б.т.радиоактивті заттың активтілігі уақыт бірлігіне, радионуклейдтердің кенеттен ыдырау саны. Радиоактивті заттың өлшем бірлігі беккерель (Бк), халықаралық жүйеде бірлік СИ және Кюри (Кu) жүйесізбілік: 1Бк=1 ыдырау/с; 1Ku=3,7*10¹⁰ ыдырау/с; 1Ku=3,7*10¹⁰ Бк

Жүргізу үлгісі:тақырыпты өзіндік оқу, реферат.

Сынжүргізу:

· Берілген тақырып бойынша әдебиет сұрақтарымен жұмыс.

· Реферат дайындау және график бойынша тапсыру

· Максималды баллды алу

Өткізумерзімі: 2-апта

Әдебиет:

1. Токсикологическаяхимия: метаболизм и анализтоксикантов: учебноепособие + CD/под Ред. Н.И. Калетиной. –М., 2008. -1016 с.Переплет.

2. Токсикологическаяхимия: учебник / подред. Т.В. Плетеневой. -2-ое изд. – М,. 2008. -512 с.Переплет.

3. КрамаренкоВ.Ф. токсикологическаяхимия/В.Ф. Крамаренко. Киев, “Высшая школа”, 1989.-272c.

Бақылау (сұрақтар):

· Радиоактивтілік құбылысы, радиоактивтілік ыдырауының негізгі сипаттамасы.

· ИС затпен әсерлесуі

· ИС өлшеу әдістері

· Биологиялы құлпаға ИС-тің әсерету механизмі

· Радиациялық әсердің медициналық нәтижелері

· Радиацияның қауіпсіздік нормасы

· Медициналық сәулелену

· Радиациялық қауіпқа термәселесі

Тақырып 3 – Фтор байланыстарына химика-токсикологиялық талдау ерекшеліктері.

Мақсаты:Фторбайланыстарының химика-токсикологиялық талдаумен танысу.

Міндеті:тақырып бойынша әдебиетті оқу.

Фтор және оның байланыстарының химико-токсикологиялық сипаттамасы.

Фтор - Д.И.Менделеев Периодтық жүйесінің VII А тобының химиялық элементі. 100-ден астам фторқұрамды минералдар таныс, оның ішінде ең маңыздысы флюорит CaF₂, фторапатит Ca₅(PO₄)₃ F, криолит Na₃AlF_{6 .}

Фторқосылыстарымен улану өндіріс жағдайында болуы мүмкін. Фторқұрамды минералдардың негізгі пайдаланушысы металлургиялық және химиялық өнеркәсіп. Плавиктішпат өндірістік өнеркәсіпте қолданады, плавикті (40% сулыерітіндісі HP) және фторсутекті қышқыл (сұйытылғанерітінді).

Фторорганикалық туындылары – фторкөміртектер: жақпамай, диэлектриктер, хладагенттер, аэрозоль, пластикалықмасса, өрткеқарсысұйықтық, еріткіш, жылытаратқыштар, дәрілік зат ретінде қолданады. Газ тәрізді фторкөміртектер тамаша хладагенттер, олар токсикалық емес, иісі жоқ, тұрақты, аппарат коррозиясын шақырмайды және жанбайды.

Фторсинтетикалық жоғары молекулалық байланыстар құрамына кіреді, оның ішінде ең маңыздысы тефлон. Бұл заттар іс жүзінде токсикалық емес, өйткені термотұрақты және жанбайды, органикалық еріткіштерде ерімейді, химиялық әсерге өте тұрақты.

Бейорганикалық фторидтері шінде ең маңыздысы натрий фториді, одан сүтті әйнекалуға, инсектицид композициясында қолданады.

Фтордыңх имиялық байланыстарының әртүрлілігі – молекулалық және удың токсикалық көріністерін түсіндіреді.

Жүргізу формасы:тақырыпты өзіндік оқу, реферат.

Сын жүргізу:

· Берілген тақырып бойынша әдебиет сұрақтарымен жұмыс.

· Реферат дайындау және график бойынша тапсыру

· Максималды баллды алу

Өткізу мерзімі: 2-апта

Әдебиет:

4. Токсикологическаяхимия: метаболизм и анализтоксикантов: учебноепособие + CD/под Ред. Н.И. Калетиной. –М., 2008. -1016 с.Переплет.

5. Токсикологическаяхимия: учебник / подред. Т.В. Плетеневой. -2-ое изд. – М,. 2008. -512 с.Переплет.

6. КрамаренкоВ.Ф. токсикологическаяхимия/В.Ф. Крамаренко. Киев, “Высшая школа”, 1989.-272c.

Бақылау (сұрақтар):

· Фтор және оның қосылыстары

· Фтор қосылыстарының улылығы

· Фтордың негізгі анықталуы және артықб олуының себебі.

· Фтор байланыстарының сандық анықталуы

· Сандық талдау әдістері

ПӘН РЕТІНДЕ БАҚЫЛАУ-ӨЛШЕУ БОЙЫНША ИГЕРГЕН БІЛІМДЕРІН ҚОРЫТЫНДЫЛАУ

Емтихан, сынақ сұрақтары.