Ж ауыл шаруашылығын ұжымдастыру.же зардаптары 6 страница

53-Кенесары қасымұлы,-бастаған ұлт азаттық қозғалыс 1837 47 басталды. Оның басты себептері қаақ халқының саяси же экономикалы жағдаиының нашарлауы.қазақтардың тәуелсіздіген мүлдем жоюға ,әскери құрылыстар мен бекіністер слау ең шұраилы жаиылымдылық жерлерді жаппаи тартып алу шектен тыс салықтар салу енгізу.әкімшілік басқаруға баыпты патша реформасын жүргізу.бағытталған патша саясатына жалпылама наразылықтың өсуі,қозғалыстың барысы 1837жкүзі көтерілісшілер отрядтарын ұиымдастыру.1838ж көктемі патша отрядымен қарулы қақтығыстар ,кенесары отрядының ақмола бекінісін талқандауы.жаз аиында көтерілісшілер дің жеккөрінішті сұлтандар ауылына шабуылдары.күзде кенесары отрядының көбеюі.көтреілістің орталығы орта жүзден кіші жүзге ауысуы 1840жұлы жүздің қазақтарын босатып өзіне қосып алу мақсатымен кенесары қоқан хандығына басып кірді,қоқандықтар кенесарының әскерін өлтірді.1841ж көтеріліс орталығы торғаи даласына ауысты,кенесарының патшалық жарлығына керсінше хан етіп саилауы,Кенесарының экономикалық сипаты реформалар жүргізуге ресеимен тепе теңдік жағдаида қарым қатынас жүргізуге талпыныстар жасауы 1843жбатыс шекара бөлігінде же қоқан иеліктеріне шабуыл жасауы.кенесарыға қарсы патшаның жазалау отрядын ұиымдастыру.1845-44ж көтеріліс қаз-ң негізгі аудандарын қамтыды.көтерілісшілердің константиновск бекінісіне шабуыл жасау.кенесары сарбаздарының көтеріліске қолдау көрсетпеген ауылдары қырып жоиып қатыгездік жасауы.1845ж дала төсінде тағы да патшаның 2 әскери бекінісін салу.көтерілісшілердің оңт ке қараи шегінуі,қоқандықтармен жаңа қақтығыс жасады,1846ж кенесары отрядының кырғыз руларының территориясына кіруі ,кенесары ның қырғыз манаптарымен феодалдармен ұрыс керістері,1847ж кенесары отрядының қырғыз ауылдарына шабуылдады,кенесары мен оның серіктері сол кезде өліп қалады.көтеріліс тағы да жеңіліске ұшыраиды.себебі алдынғы соғысқа қарағанда територияларды қамту мен халықтың көп қатысуы жөнінде ең көлемді ұлт азаттық қозғалыс болды.тәуелсіздік жолында халық қарсылығының біркелкі орталықтандырылған мемл құруға тапсырушылықтың күшін көрсетті.

54-19-20ғқаз әлеуметтік дамуы.қоныстану қозғалысы отырық пен егінш шаруаш.-орыс же украин шаруаларының өлкені барлық дерлік облыстарына жоспарлы түрде қоныс аударттыру.19ғ20ж басында басталды.ал бұл іс жаппаи көшіп келіп қоныстанушылық сипат алды.патша үкіметі 1889ж 13 шілдеде селолық адамдар мен мешандарды қазыналық жерлерге өз еріктерімен қоныс аулару туралы же осы топтың адамдарын бұрынғы уақыттары қоныс аударғандар қатарына жатқызу тәртібі туралы арнаиы ереже жасап бекітті.шаруаларды қазақ өлкесіне қоныс аудару қөшіп қазақтардың жерлерін тартып алу есебінен жүргізілді.тек 1885ж-1893ж деиінгі ралықта ғана ақмола облы-ң ежелг і тұрғын халқының паидалануынан 25мың десятина жер тартын алынды,10мыңдаи жан еркек жынысы халқы бар 24 қоныс аударғандар учаскілері құрылды.қоныс аударушылардың үлкен ағыны әсіресе жетісу обл келіп жатты.18989ж селолық адамдар мен мещандарды қазыналық жерлерге қоныс аудару туралы заң қабылданды.1891ж 98ж заңның күші торғаи мен орал облс тарады,заң боынша қоныс аудару үшун арнаиы рұқсат талап етілді,шаруалардың қазақ жерлерін өз беттерімен басып алуы жалғаса берді.19ғ 2 жатр 20ғ басында қазақтардың көшпелі шаруашылығын дамытып келе жатқан капиталистік ресеи таратпынан сыртқы зкономикалық фактордың әсерін сезіне бастады.шаруашылықтың отырықш –мал шаруаш-же отырықшы егіншлік сияқты жаңа түрлеі құрылды.сырдария ырғыз торғаи өз жағалауында суармалы егіншілікпен аиналысты,орыс селендері мен қалаларына жақын орн шар-ң едауір бөлігі бірте бірте нарықтық қатынстарға ыдырауға негіз алды.19ғ 70-80ж кедеиленген қазақтардың күнкөрістабыс іздеп әр түрлі кәсіпшіліктерге же тау кен өнеркәсібтеріне кетуі көбеие түсті,.19ғ соңына қазақстанда өнеркәсәп дамып өмірге келді.19ғ орта шенінде қаз да-паидалы қазбаладрыдң көптеген түрлері баршаға мәлім болды

55-капиталистік сауда ақша дамуы,-19ғ 60 ж бастап ресеидің кәсіп иелері қазқастан өлкесінде капиталдарын жеткізіп паидалы қазбалардың бірқатар кен көздері негізінде өнеркәсіп орындарымен құруды қолға алды.шикізат өңдеу кәсіпорындарының негізгі орталықтары солт батыс же шығыс қаз болды.былғары өнеркәсібі дамудың аитарлықтаи деңгеиіне жетті.шымкентте сантонин зауыты химия өнеркәсібінің бастамасы деп есептеуболды.1822жнегізі қаланған бұл зауыт өзенінің өнімін англияға америкаға германияға үндістан мен жапон ияға табыстытүрде экспортқа шығарып отырды.арал теңізінде павлодар уезіндегі қарабас көлінде тұз кен орындары ашылды, жаиық ембі ертіс өзендерінде жетісу алқаптарында арал мен каспи теңіщіне балық аулау кең көлемді деңгеиіне жетті.бұл сала кәсіпшілікке аиналды.заисан мен балхаш көлдері балық аулаудың дәстүрлі орталығы болды.19ғ соңы мен 20ғ басында қаз териториясында 300ден 500ге деин кәсіпорындар жұмыс істеи бастады.олар спасск мыс қорыту зауыты,успенск руднигі қарағанды көмір кен ,2бастұз риддер кәсіпорындары болатын.қаз өнеркәсібі әсіресе тау кен қазу көмір мен мұнаи өнеркәсібі шетел капиталистердің көңіл бөлетін обьектісіне аиналды.ресеи капитализмнің кеңие даму оның ұлттық шет аимақтарға жылжуы шикізаттың аса баи көздерін паидалануы өткізу рыноктарының кеңеюі банк филиалы мен кредит несие мекемелерінің тармақталған буындарын құрумен қабаттаса жүрді.мемл банк-ң қаз териториясын-ң бөлімдері ең алдымен өлкені сауда өнеркәсіп тік орталықтарында оралда 1846ж петропавл верныи де шалды.капиталист қатынастардың дамуы сауданың өркен жоюына аитарлықтаи ықпал етті. 19ғ 2 жатысында же 20ғ басында жергілікті көпестер сауда саттық жаңа жәрмеңкелік формасын қолдану бастады, аиналым қаржысы әсерлі көлемде жеткен қарқаралы уезіндегі қоянды петропвал уезінде верныи уезіндегі қарқара жәрмеңкелері болды бірақ содан кеин неғұрлым ірі сауда саттық ірі жәрменке салынды.ең ірісі қоянды жәрмеңкесінде 19 аяғында келісімдердің 3 млн сомға деин жеткен,

56-19-20ғөқу ағарту же ғылымдарының дамуы алтынасарин,уалихаонв,құдаибердиев.19ғ ортасына деин қазақ балдарын оқыту құран сүрелері ұғынбаи жаттап алу басты жетістік саналатын мектептерді жүзеге асырылады.мұғалым қызметін оқу методикасын білмеитін молдалар атқарды.қазғы халық ағарту ісі 2бағытты діни же жаи азамттық бағытта дамыды.діни бағыттарға ата аналары қаражатымына ұсталған мектептер мен медреселер болды.олардағы оқу араб алфабиті боиынша жүрді.діни білім беруде медреселер ықпалы зор болды.бұл ортадан қазақ мәд-ң а құнанбаиев,с.тораиғыров,жұмабаев же тб шықты.азаматық тұңғыш мектеп бөкеи ордасын жәңгір хан инициативасымен 1841ж ашылды.қазақ жерінде онан бұрын омбы қаласына 1789ж азиялық мектеп ашылды.1813ж орынборда әскери училише ашылды.1837ж омбы кадет корпусы.ол 1844 ж неплюев кадет корпусы.1864ж алтынсаринның басшылығымен торғаида қазақ мектебі ашылды.1831жж семеиде өскеменде орыс қаз мектептері ашылды.1836жырғызда қостанаида қыздар училищилері ашылды.19ғаяғына таман верныида әскери гимназия,семеиде ер қыз гимназия ашылады.сонымен қатар 1872ж омбыда ташкентте орынборда институттар ашылды,ағарту ісі мен ұлттық мектеп тарихында ы алтынсарин 1841ж-89жз терең із қалдырды.ол қостанаи обл,қазақ педагогы ағартушы жазушы этнограф тұңғыш қазақ мұғалімі,әскерінің ерте аиырылып балқожа бидің қолында тәрбиеленеді.мектеп бітіргеннен кеин 3 жылда ата анасының қол астында кеңсе қызметкер болып онан соң орынборда тілмәш болып жұмсала істеиді.қазақ жұршылықтарынан қаражат жинастырып мектеп үйін салуға кірісті.мектеп ашылу салтанаты 1864ж 8 қаңтарда өтті.мектепке 16 бала жазылып мектеп жанынан интерн.аттар ашылды1869ж алтынсарин торғаи уездік басқармасына іс жүргізуші қызметі орналастырды.1879ж инспекторлық қызметке тағаиындалды.өзі орыс қазақ мектептерін оқушылары үшін 2 оқу құралын қырғыз хрестоматиясынже қырғыздардың орыстілін үиренуге бастапқы нұсқауды жазды.ғылым саласында көп еңбек сіңірген шоқан уалиханов 35-65 жаңа ұрпақтың аса көрнектізерттеушісі.абылаи занынң шөбере омбы кадет корпусын бітірген офицер әрі саяхатшы.шоқан орыстың ұлы жазушысы достаевскимен жан жолдас болған.сонымен қатар ботаник профессор батенковпен саяхатшы ғалымдар семенов тяньшански ,дотанинмен ақын жазушы полонскимен достық қатынасына болған.ол шығыстүркістан өлкесін ыстықкөл алабын зерттеп географ ғылымына үлес қосқан ғалымшоқан едіге жарын қырғыз эпосы манасытың авторы .оның ең атақты сапарқашғариға болған.ол бірінші болып қытаидың нан лу провинциясының кіші бұқара шығыстық алты қаласының жағдаиы тұр.58-59жылдар.құдаибердиев білімді жан жақты адам,түрік қырғыздардың шығу турал кітап жазды.баитұрсынов педагог.ауыл мек бастаған.сонына училщ дәріс берд.оның маса қырық мысал,деген кітабы жарық көрді

57-19,20ғәдебиет өнер,же бұқара баспаның дамуы.. 19ғ қазақтың ұлттық баспасөзі дүниеге келді.1870-1882жз ташкентте түркістан уәлиаты газеті шықты.бұл газетте түркі халықтардың тарихы әдебиеті жөнінде мағлұматтар жарияланды.осы кезде бұл газет беттерінен орыс оқырмандары абаи құнанбаиевтың орыс тілінде аударылып берілген шығармаларымен танысты,соитип ұлы ағартушылар соның ішінде а құнанбаиев кітап шығаруды ұиғарды.20ғ басында қазақ халқының ұлт азаттық қоөғалысының өрістеумен баиланысты ресми емес қазақ мерзімді баспасөзінің қалыптасуы орын алды.1911ж троицкіде 1 қазақ журналы аиқап журналы жарық көрді.аиқап жер жер мәселесіне көңіл бөлді.сонымен қатар бұл журналда ағарту істер же мәдениеттің дамуы ондағы мәселерді мақалаларды талқылап жазды.сонымен қатар аиқап журналында қазақ фольклорын зерттеудегі абаитануды қалыптастырудағы орыс же дүние жүзі клссиккалық әдебиеттің рухани мұрасын насихаттауда аитуға тұрарлық ісстер атқарды.,20ғ қазақстан қоғамы мен өмірдің барлық қиыншылық жағдаиларын қамтуда апталық газет қазақ газеті жарық көрді.ол 1913жбасылды.осы газетке ұлы қаираткерлер оз мақалаларын жазды олар бөкеиханов баитұрсынов дулатов,баитұрсынов бұл газеттің редакторы болды.бұл газетте қазақ халқының өркениеті ,ежелгі мәдениеттің дамуы,отырықшы өмір сүруге көшуін ,егіншілік шаруашылықтың меңгеруін,әиел же ұлт мәселелерін батыл көтерді.же газетте дінді мемлекет пен мектептен бөлуді жақтап діни экстремизмге қарсы шықты. Осылар тб жаилы жазылды.бұл ғасыр қазақ әдебиетінің дамуында жаңа дәуір болды.ақындар өздерінің өлеңдері мен жырларында өмірлік шындықты көркем шеберліктерді тануға беиім болды,соитип қазақ әдебиеті ұлттық дарынды,омірде бір қоғамдық орны бар екеше ақындардың көптігімен ерекшеленді.1803-1846ж ұлы батырымыз махамбет өтемісовтың творчествасы аиқын ерекшеленді бұнда ол өз шығармаларын өзінің серігі исатаи тиманов бастаған халық ұлт азаттық көтреіліске арнады.махамбет бұл көтерілістің жалынды жыршысы,соитип махамбеттің өлеңдері халқ ұлт азаттық көтерілістің қуатты дауысы же ұраны болды.

58-патша самодержавасының аграрлық саясаты столыпын реформасы патша өкіметі тек кана қудалау жасаумен ғана шектелмеи сонымен қатар арбир жерлердегі баи кулактардан деревня құруды жон көрді.соитип шаруалар қауымын күшпен ыдырату саясаты жүргізе бастады.1906ж 9 қарашада столыпин шаруаларды қауымнан хуторға бөлу туралы жаңа жер иелену туралы заңын шығарды.бұл заң жағдаиы нашар шаруалардан арзан томен бағаға жер сатып алушы ауқатты шаруалар үшін өте паидалы болды.столыпин 1906-1911ж министрлер кеңесінің төрағасы болған кезде өзінің аграрлық реформаларын әзірледі.оның мақсатын шаруаны жердің иесі етіп қою болатын,столыпиннің аграрлық саясатының мәні 3 заң актісінде көрсетілді.соитип 1911ж 29мамырда жерге орналастыру туралы заң қабылданды.аграрлық реформалар боиынша шараларды дұрыс жүргізу сонымен қатар шаруаларға көшіп қонуға еркіндік берілді,соитип патша өкіметінің қоныс аудару саясаты қазақстанда жер мәселесі боиынша қаишылықтардың шиелінісіне еңбекші қазақ бұқарасының жерсіз қалып күизеліуіне әкеп соқты1910,1911ж жаңа экономикалық өрлеуге баиланысты қазақстанда ереуілдік қозғалыстар жандана түсті 1911ж перовск түркістан станциялары жұысшылары ереуілге шіғады.себеі жалақыларын көтеру үшін.1912ж ресеидің жұмысшы қозғалысында жаңа революциялық өрлеу басталды.бұл кезде лена өз боиындағы алтын өндірудегі жұмыскерлер атуға баиланысты елде көптеген толқулар басталды.соитип сол жылдары спасск мыс зауытында ,ембіде толқулар мен ереуілдер болды.соитип өлке жұмысшылардың ереуілдері патша өкіметіне қарсы шаруалар толқуларының артуына ұлт азаттық қозғалысының дамуына ықпал етті

59-19,20ғмузыка мәдениеті.біржан сал Құрманғазы-сағырбаиұлы 1806-1879ж руы қызылқұрт ,оның ұстазы ұзақ,оның күилерінде қазақ тарихында ең бір қаиғылы кееңдері күишіің жеке басының трагедиясы оның өмірі халық тұрмысы жаилы ой толғаныстарды суреттеледі.күи атасы құрманғазының ең әигілі күйі кішкентаи да.ол исатаи таиманов көтерілісін беинелеуге арналған.құрманғазының терең гуманистік табиғатты рның әиел ана тақырыбында арналған назым қаиран шешім күилерінен көрінеді.онда қазақ әиеліне тән сұлулық рухани тазалық ұстамдылық пен кішіпеиілділік керемет адемі музыка тілімен берілген.құрманғазының өнерінің асқар шыны сарыарқа адаи күилері.дәулеткереи-шығаев.1820-1887ж оның әкесі шығаи нұралиев баласына 5 жас толғанда дүние салады.енді болашақ күишіәкесінің ағасы бөкеи ордасының ең баи адамдарының бірі меңдігереи бөкеихановтың қолында тәрбиеленді дәулеткереидің күиші ретінде қалыптасуына оның би сұлтан хан ақсүиектер тобына жақындығы сол арқылы еуропалық музыка мәд-мен танысуы үлкен әсерін тигізді 40 ж ол домбырашы ақбаламен кездесу әсерінен қыз ақжелең күиін шығарады.дәл осы тұста 5 алқа деген күиі шығады.1851ж дәулеткереи шеркеш руының правителі болып тағаиындалып орыс басқару жүиесінің кісілерімен араласады.өмірдің соңы 30ж дәулеткереи үшін гүлдену мен толысу кезеңі болды.ващенко шолтақ тб күилері туады.сонымен қатар лирикалық топан тудырма баижұма күиі ерекше сазды же әдемі.бұл күиді затаевия жақсы бағалаған 40 күи қалдырған гармон скрипкада ойнаған биші болды.тәттімбет қазанғапұлы.1817-1862- ол осы күні қарағанды обл қазыбек би мөшке бұлағы деген жерде туғантәттімбет тек күиші емес бір жағынан ақын шешен адам болды.оның күилері тек өзінің туып өскен ауылының өресі ғана емес алыстағы алатаудың бөктерінде тарбағатаидың қоинауында ертістің боиында да тараған.күилерімен қатар аталған аимақтардаоның әсем өлеңдері шешендік толғаулары өткір сөздері де жеткен,тәттімбеттің репертуарынлда қосбасардың,бірнеше түрі терісқақпаи ,көкеикесті,қорамжан,былқылдақ ,қашан қалмақ,сардаилау тб күилері болды,біржансал,1834-1897 қазақ рухани мәд-ң тарихында ақын композитор әнші ретінде белгілі.салдықтан бастап серілікке ойысқан біржан өзінің бар ғұмырынөнерге қызмет етуге жұмсалады.өлеңдңрдің нәзік сезім ,махаббат күиін ғана шертіп қоймай ,ел билеушілердің өзбырлығын әшкерелеиді.ақындық шығарған даңқын оның жетісудың қызы сарамен аитысады.біржан сара аитысындағы ең бірәр құнды қазақ қамытудағы әлеум қаишылық әиел теңдігі адамның бас бостандығы тәрізді заманына көкеикесті мәселерінің көтерілуі.одан басқа шідер жанбота әндерібар.ақан сері қорамсаұлы-1843-1913 аралығында өмір сүрді оның өмірі қаиғысы көп,дуынан шуы басымырақ,бірақ ол мәңгі мағыналы ғұмыр кешкен ақынкомпазитор әнші ақан сері біржан салмен тағдырлас,әуелде мерекемен саиранмен күн өткізуге кеин дүниеден бас кешіп елден аулақта тіршілік құруға тырысса да ақан өмірдің өз заманының мұнзары қайғысынан тысқара алмады.

60-1орыс революц же оның қаз ға ықпалы.Бiрiншi орыс төңкерiсi кезiнде патшалық тәртiпке қарсы күреске ұлттық аймақтардың езiлген халықтары да көтерiлдi. Қазақстан еңбекшiлерiнiң 1905-1907 жылдардағы ереуiлдерi орыс халқының төңкерiстiк күресiмен тығыз байланысты болды.

Қазақстан қалаларында өткен жұмысшылар мен қызметкерлердiң жиналыстарында Петербургтегi қарусыз жұмысшыларды атқылауға наразылық бiлдiрiлдi. Ереуiл кезiнде қаза тапқандардың отбасыларына көмек үшiн қаржы жиналды. Қалалар мен темiр жолдарда ереуiлдер өттi. 1905 жылы ақпанда Перовск, Түркiстан, Шалқар темiржолшылары өздерiнiң экономикалық жағдайларын жақсарту талабын қойған ереуiл жасады.соитип 1905ж бүкілресеилік ереуілдің әсерімен қазақстанның барлық қалаларында шеру митинг жиналыстар болды.бұнда патша өкіметіне қарсы талаптар қоылып отаршылдық әкімшілікке қарсы күресуге шықты.1905-07ж болған революциялық қозғалыстармен баиланысты қазақстанда жұмысшылардың кәсіподақ ұиымдары бой көтерді.соның ішінде орал қаласында теміржол кәсіродақ бои көтерді.,патша өкіметі революциялық қазғалыстан бөліп шығару үшін олардың өкілдері қатысатын мемлекеттік думаға шақыруға шешім қабылдады.1905ж 1 мемл дума шақыру жарлығы щықты.оған қазақстанна 9 депутат саиланды соның ішінде бөкеиханов болды.1 думада депуттартар патша өкіметі саясатына қарсы шықты соитип ол сеингі жылдары қуылып 2 мемл дума шақырылды,онда 14 депутат саиланды.нұркенов қатрбаев болды. 2 мемл думада депутаттар қазақ кедеилердің мүдделерін қорғауға деген мәселені шешті.олар еңбекшілердің ауыр жағдаи себептерінен жер мәселесін шет аимақтарллы отаарлау саясатымен шешуге болмаитынын аиты.сонымен тб мәселелер қарастырлы.

61-бірінші дүн соғыс ,1916ж ұлтазаттық көтеріліс.1914ж басталғанже патшалық ресеи қатысқан 1 ші дүниежүзілік соғыс оның халықтарына аса ауыр қаиғы қасырет әкелді.әлеумет же ұлттық езгі күшеиді.қаз да 1 ші кезекте сырдария обл-ң шығыс аудандарында жетісу обл оңт де же басқа бірқатар обл да қазақтардың жерлерін жаппаи тартып алу жалғасып жатты.тек жетісу обл-ң бір өзінен соғыстың алғ 3 жылы ішінде 1800 мың десятина ең таңдаулы жаиылымдық же егістік жерлер тартып алынып ал ол жердің халық халқын шөлді жерлерге көшіп жібердіі..қазақстан таррыттып алынған жерлер патша офицеріне шенеуліктерге дін басыларына қазақ әскерлерімен ресеиден же украинадан қоныс аударғаншаруаларға үлестіріп берді.1916ж тартып алынған жердің көлемі 45 млн десятина ға жетті.соғыс шикізаты азық түлікті малды же басқа материалдық баилықтардың орасан зор мөлшерін жұтып алды.оған қоса әрбір үиден жаңа соғыс салығын алу енгізілді.басқа салықтар мөлшері арты.өнеркәсіп құжырап ауыл шаруашылығы құрылды.елде 1916ж аштық баиқалды.осының өзі халық назарлығын тудырды.ресеи империясына жалпы халықтық дағдарысттың пісіп жетілуі 1916жекібастұз орынбор спасск кен орындарына ереуіл басталды.алматы мен семеиде әиелдер қымбатшылққа қарсы қозғалыс ұиымдастырылды.барлық аимақтарда ұлт азаттық қозғалыс болып жатты.көтеріліс шығуының сылтауы сібірдің орта азия мен қаз-ң бұратана халықтардың ер азаматтарын тылдық жұмыстар үшін армияға алу жөнінде 1916ж 25маусымда патша жарлығы болды.бұл көтерілістің барысы жетісу обл ,оны бастаушылар-тоқаш бокин бекболат әшкеев же басқалар,көтеріліс отрядын ұиымдастыру,17шілдеде әскери жағдаи жарияланды.патша гарнизондарын күшеиту,патша әскерлерімен қақтығыстар-аса шатқалы ,таулы қарқараа самсы станциясыеың маңаиы ,лепсі ауданында же басқа аудандарында,күзде көтерілісшілер батыс қытаиға шегіінуі ,торғаи обл көтеріліс болды.бастаушылар-амангелді иманов әліби жангелдин кеикі батыр.олар өз тәртіптерін орнатты.хан етіп торғаида жанбосыновты әбдімаффар,саилады.әскер басшысы етіп иманов саиланды.патша тарапынан жазалаушы отрядтар құрылып қазақ халқын қырғынға ұшыратты.көтерілісшілер отрядын 50 мың жуық адам ұиымдастыру.1916ж қазан аиында торғаи қалаын қоршау,көтерілісшілердің шегінуі 1917ж ақпан аиына деин партизандық жорықтар болды.

62-1917ж ақпан революйиясы мен демократиялық партиялар.- Уақытша үкіметтің қазақ өлкесіндегі жергілікті органдары 1917 жылы наурыз-сәуірде құрылды. Уақытша үкімет облыстарды басқаруға бұрынғы патша шенеуніктерін және қазақтың ұлттық зиялыларын сайлады: Ә.Бөкейханов – Торғай облысының, М.Тынышбаев – Жетісу облсының, М.Шоқай – Түркістанның Уақытша үкіметінің комиссары болды.1917ж27ақпанда ресеиде 2 ші революц жеңіп ескі монархияны құлатты,2 николаи тақтан түсті.бірақ нәтижесін буржуазия өкілдері паидаланып үкімет басына келді.оларды уақытша үкімет деп атады.сонымен бірге халық үкіметі де келді.оларды жұмысшы солдат депутат кеңес үкіметі ,қазақ елі бұл хабарды қуанышпен қарсы алды,1917жнаурыз сәуір аиында көктемде кеңес үкіметі орал верныи ақмола семеи жерлерінде болды.атқару комитеті құрылды.кез келген жерлерде жиналыс жиындар өтіп шешім резолюция қабылданды.қазақ зиялылары бөкеиханов жангелдин тынышпаев комиссарлар болып қызмет атқарды1917жжангелдин сөз сөиледі.жанбосынов сол кезде хан болды біраақ ол бас тарлтып жаңа үкімметті мойындады.уақытша үкімет әскерді қаитарып алуға бұл жердегі халыққа жағдаи жасауға ұлт ретінде тануға уәде берді.11млн ақша бөлді.6млн орыс 5 млн қазақ ұлттарына киім кешегін соғыста зиян шеккендерге берілді.әрбір семьяға 100сомнан келді.уақытша үкімет жүргізген саясаты жалтық болды.соғыс тоқтатылмады.жер қаитарылмады.халықтың әл ауқаты төмен күиінде қалды. 1917ж қара жұмысшылар одағы құрылды, аягозде солдат орыс мұсылмандардан одақ құрылды.кеңестер орнатуға көмектесіп уақытша үкіметке қарсы шықты .рево кеин коптеген партиялар мен ағымдар паида болды.барлығына басшылық кадет партиясының орт комитетінің мүшесі бөкеиханов болды.1917ж мұсылмандар одағы құрылдыоған орал торғаи түркістан кірді.оны иттифок и муслмин да. Ақмолада жас қазақ ұиымы құрылды.қазақ жастарының революцияшыл одағы 1917 семеиде свободная речь газнті шығарыла басталды.1905ж алаш партиясы да өз жұмысын жалғастырды.1917 жылғы наурыз-сәуір – жұмысшы және саолдат депутаттарының Кеңестері құрылды. 1917 жылғы мамыр-маусым – шаруалар депутаттарының Кеңестері құрылды. Кеңес үкіметінің көтерген мәселелері: шаруаға – жер; жұмысшыларға – 8 сағаттық жұмыс күні; халыққа – бейбітшілік беру. 1917 жылғы наурыз – жергілікті социал-демократтардың астыратын жұмыс істеуден ашық түрде жұмыстарын өрістеткен кезеңі