Бап. Мемлекеттiк органдардың инвесторлар қызметiн бақылауды жүзеге асыруы

1. Инвесторлардың қызметiн бақылауды Қазақстан Республикасының заңдарымен осындай құқық берiлген мемлекеттiк органдар жүзеге асырады.

2. Инвесторлардың қызметiн бақылауды жүзеге асырудың тәртiбi мен мерзiмдерi Қазақстан Республикасының заңдарымен айқындалады.
Ескерту. 7-бап жаңа редакцияда - Қазақстан Республикасының 2006.01.31. N 125 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

24. Қазақстандық инвестициялық қызметті заңнамалық қамтамасыз ету. ҚР «Инв.»тур. Заңы. «2015ж дейінгі Қазақстанның индустраильды-инновациялық даму стратегиясы».Заң б-ша инв. қызмет деп - Қазақстанда заңға сәйкес инвестиция деп кәсіпкерлік іс-әрекет және басқа да пайда әкелетін іс-әрекет объектілеріне салынатын ақша қаражаттары мен бағалы қағаздарды айтады. Кәсіпкерлік қызметте қолданылатын нақты активтерді ұлғайту н-се құруда, немесе коммерц-қ ұйымдар-ң жарғылық капиталына қатысатын заңды және жеке тұлға-ың қызметі. Кейбір экономикалық әдебиеттерде инвестициялық қызмет — пайда табу немесе қандай да бір тиімділікке қол жеткізу мақсатында инвестиция жұмсау және іс-тәжірибелік әрекеттер ретінде түсіндіріледі. Инв.тур Заң ҚР-ның Конституциясына, осы Заңға және т.б. нормативтік құқықтық актілерге сәйкес негізделген. Осы заң 4 бөлімнен 24 баптан тұрады. Бұл келесілермен байл-ты қатынастарды реттемейді: 1. мемлекеттік бюджеттен инвестияларды 2. коммерциялық емес, діни, ғылыми салаға инвестициялауды. Егер де халықаралық келісім шарты осы Заңдағы бап бір-біріне қарама-қайшы келсе, халықаралық келісім шарты орындалады. Инв. қызмет объектісі болып, инвестор таңдаған кәсіпорынға н-се саланы өз инвестиция салу объектісі рет. таңдай алады, алайда бұл ҚР-нығ қауіпсіздігіне әсер тигізетін болса, оған тиым салынады.

Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 17 мамырдағы N 1096 Жарлығымен бекітілген:

«Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясы»: Мақсаты - шикiзат бағытынан қол үзуге ықпал ететiн экономика салаларын әртараптандыру жолымен елдiң тұрақты дамуына қол жеткiзу, ұзақ мерзiмдi жоспарда сервистiк-технологиялық экономикаға өту үшiн жағдай жасау. Мiндеттерi - өңдеушi өнеркәсiпте орташа жылдық өсу қарқынын 8-8,4 % мөлшерiнде қамтамасыз ету, 2000 жылмен салыстырғанда 2015 жылы еңбек өнiмдiлiгiн кемiнде 3 есе арттыру және ЖIӨ энергия сыйымдылығын 2 есе тө мендету; өңдеушi өнеркәсiптiң негiзгi қорларының өнiмдiлiгiн арттыру; кәсiпкерлiк ахуалды, құрылымды қалыптастыру және жеке секторды ынталандыратын әрi бәсекелестiк артықшылықты жетiлдiретiн қоғамдық институттарды қамту, қосылған құнға барынша қол жеткiзе отырып, нақты өндiрiстерде қосылған құндар тiзбегiндегi элементтердi игеру; ғылымды көп қажет ететiн және жоғары технологиялық экспортқа негiзделген өндiрiстер құруды ынталандыру; елдiң экспорттық әлеуетiн қосылған құны жоғары тауарлар мен қызметтердiң пайдасына қарай әртараптандыру; сапаның әлемдiк стандарттарына көшу; дүниежүзілiк ғылыми-техникалық және инновациялық процестерге қосыла отырып, өңiрлiк және дүниежүзiлiк экономикамен ықпалдасуды күшейту. Iске асыру мерзiмi 2003-2015 жылдар 1-кезең - 2003-2005 жылдар; 2-кезең - 2006-2010 жылдар; 3-кезең - 2011-2015 жылдар. Қажетті ресурстар Стратегияны iске асыруға жұмсалатын және қаржыландыру: инвестициялық сипаттағы тiкелей шығындардың көздерi болжамды көлемi жылына 1,2 млрд. АҚШ долл.құрайды. Бұл ретте Стратегияны iске асыруға жұмсалатын мемлекеттiк шығындардың құны 2002 жылғы бағалармен жылына 260 млн. АҚШ долл. құрайды. Республикалық және жергілiктi бюджеттерден қаржыландыру көлемi тиiстi жылға бюджеттi қалыптастыру кезiнде нақтыланатын болады. Стратегия iс-шараларын қаржыландыру үшiн Даму банкiнiң, Инвестициялық қордың, Инновациялық қордың қаражаты тартылатын болады. Бұл ретте жаңа инвестициялық және инновациялық институттарды құру iрi қаржы ресурстарын iздестiрудi қажет етедi.

25 . Инвестициялық климат. И.К. – инвестициялардың мақсаттылығын алдын ала анықтайтын, әлеуметтік-экономикалық, ұйымдық-құқықтық, саяси және мәдени шарттардың жиынтығын айтамыз. Инвестик-к климат шетелден ел эконом-на тура инвестиц-ды тартудын нег. факторы б/т. ИК-ка мынадай факторлар асер етеди: 1) саяси туракт-к, яғни саяси жүйенің тұрақты жағдайы, бұл өз кезегінде ішкі және сыртқы орта әсерлерінің астында дұрыс, тура, тиімді қызмет етуі, сондай-ақ өзінің құрылымы мен қоғамдық өзгерістер үдерістерін бақалау қабілеттілігі 2) бюджет жагдайы – сырткы карыз, яғни шетел несие берушілер алдындағы мемлекеттік қарызы болып келеді. Әр мемлекеттің сыртқы қарызының болуы, бұл қазіргі нарықтық экономикадағы жайлы құбылыс б.к., яғни Үкіметтің өз еліндегі өндіріс пен бөлу үдерісінде қаржының қажеттілігі, сырттан қарыз алуды көздейді. Шетелден қаржыны тарту дегеніміз, Үкіметтің экономикадағы сұранысты өсіру мақсатын рет. көздеуі мүмкін. 3) экономик-к операц-ды реттеудеги заннам-к базанын толыкт-н сапасы – тартылатын инвестиция болсын, не өзіміздің отандық инвестиция болсын, бұл қаражатта Заң тұрғысынан реттеліп, бақыланып, ж»не оның қатысушыларының құқықтары мен мүдделерін қорғап отыру керек. 4) меншік иелер-н құқығын қорғау – яғни әр инвестордың мүдделері мен құқықтары Инв. тур Заңмен қорғалған және де әр жағдай осы Заң мен Азаматтық Кодекспен көзделген. 5) табиги ресурс-дын болуы – табиғи байлықтар деген сөз, оған газ, мұнай, пайдалы қазбалар. Осы салаларға көптеген инвестициялар құйылып жатыр, егер де ел де оның табиғи ресуртары да тартымды болса, бұл өз кезегінде инвесторларды да тартады, оған мысыл рет. ҚР,біздің елімізде жоғ. аталған байлықтардың барлығы бар, сондай-ақ инвесторларға тиімді жағдай жасалған, сонд-н да Қазақстанда ТМД елдер арасында инвесторлар ең тартымды мемлекет рет. көреді. 6) салын-н капиталдын натижес-н болжамдығы, бұл – болашақта іске асырылатын жоба, не салынған ұзақ мерз. инвестиц-дың өзін өзі ақтап, өтеп шығатын уақыты, соның үстінен пайда, табыс әкелу қабілетін болжамдау. 7) салык жүйес-ің сапасы – мыс. айтқанда ҚР-нда шетел инвесторларына арналған кей салық жеңілдіктері бар, инвестиц. преференциялар бар. Қазақстанның тартымдылығын қамтамасыз ететін факторлар. Қазақстанның тартымд-қ факторлары: 1) пайдалы казбалардын коп болуы (мунай, газ, метал-р). Елімізде бұрынғы заманнан сол табиғи байлықтар толып жатыр. Тек оларды өзіміздің елімізге ұтымды, тиімді игеру керек, ал үшін қаражат керек. Бұл қаражатты сырттан не өзіміздің отандық инвесторларымыз құя алады. Сон. қатар, бұл салаларды игеру үшін техника-жабдықтар керек, ал бұл да инвестицияның бір түрі болып келеді. 2) экономиканың тұрақт-ғы. Әлемдік кризиске дейін ҚР-ның тұрақты жылдық өсуі байқалып отырды, бұл біздің еліміздің тұрақты дұрыс жолда дамып келе жатқанын көрсетті. 3) жұмыс күшінің болуы, олардың біліктілігі. Қазірде елімізде көптеген жас мамандар, тәжірибесі бай мамандар бар. Бұл өзіміздің инвестициялық жобаларды іске асыру үшін шеттен жұмыс күшін алып келмей, осы отандық жұмыс күшін колданған жөн. Себебі, тек жергілікті тұрғын өз жерін, елін, және қоғам мұқтаждығын біледі. 4) инвестиц-қ нарықтың, БҚН дамуы – ҚР-нда Қор биржасы өте жас, жаңадан дамып келе жатыр деп айтсақ та болады. Ал бұл шетел инвесторларының өз акцияларын біздің нарықта сатып, оны жергілікті шар. субъектілерге бәсекелестік құрғанда БҚК нарығын жаңа деңгейге шығарады, себебі, қазір нарықта көбісе тек мемлекеттік БҚН сұранысқа ие, себебі олардың тәуекел деңгейі төмен болып келеді. 5) ғылыми-техник-қ даму.

26. Инвестициялық саясат ұғымы, мақсаттары және міндеттері. Саясат д|з- грекше «политика» мемлекетті басқару немесе қоғамдық қызмет деп түсіндіріледі. Инвестициялық саясат – инв|қ қызметті жандандыру, эк|ны дамыту, өндірістің тиімділігін арттыру ж|е әлеуметтік мәселелерді шешу мақсатында барлық шаруашылық субъектілер үшін қолайлы жағдай жасау барысында мемл жүргізетін шараларының жиынтығы.

Мақсаты – елдің эк|қ және әлеуметтік дамуының стратегиялық жоспарын іске асыру. Міндеттері – шаруашылықтың жекелеген салаларының дамуына қолдау көрсету; отандық өнімдердің бәсекелік қабілеттілігін қамтамасыз ету; шағын және орта бизнестің дамуын қолдау; экспорт өндірісін дамыту; эк|ң барлық салаларының дамуында тепе-теңдікті қамтамасыз ету.

Ин|қ саясаттың көмегімен мемлекет өндіріс көлемінің қарқынына, ғылыми техн|қ прогресті жеделдетуге және т.б. көптеген әлеуметтік мәселелерді шешуге тікелей ықпал ете алады.

Инвестициялық саясат маңызды үш бағытта жүргізіледі:

· Мемлекеттік бюджеттік қорларды пайдалану арқылы;

· Ішкі несие қорлары мен жеке заңды тұлғалардың өзіндік қаражаттарын тиімді қолдануды ынталандыру арқылы;

· Шетелдік инвестициялар тарту мен тиімді пайдалану механизімі арқылы.

27. ҚР инвестициялық саясатының мәні және олардың ерекшеліктері. Инвестициялык саясат - бул инвестициялык кызметти жандандыру, экономиканы дамыту, ондиристин тимдилигин арттыру жане алеуметтик маселелерди шешу максатында барлык шарушылык субъектилери ушин колайлы жагдай жасау барысында мемлекеттин жургизетин шараларынын жиынтыгы. КР-ндагы и. саясаттын ерекшел-ри: 1) инвесторлар ушин эконом-к нашар дамыган аймактарда жагдай жасау 2) инсетиц-к ауыртпалыкты, ягни инвестиц-к каражаттарды казбалы ж-е ауыр онеркасипте колд-ды.

Қазірде ҚР-сы тура инвестиц-ды тартуды көздейді, мына себептерге байл-ы: 1. өндірістік тауарлар мен қызметтерге тура капитал салымы б/к, бұл жаңа технологияларды тартады, яғни ноу-хау, жаңа басқару әдістері, маркетинг. 2. елдің сыртқы қарызына жатпайды. 3. ұлттық экономиканың әлемдік эконом-ға бейімделуі, бұл жаңа өндіріс күші. Ал шетелдік тура инв. тарту үшін Қаз-ның инв. климатын дұрыстау керек, ол үшін: 1. Заңнамалық базаны жетілдіру 2. сыртқы және ішкі сауда жүйесін либерализациялау 3. жеке меншік секторын құру 4. нарықтық құрылымды дамыту 5. банктік жүйенің тұрақтылығы. 6. валюталық нарықтың дамуы 7. мемлекеттік орган-ғы басқарушылық шешімдерді дұрыс қабылдау және т.б. мәселелерді шешу қажет. Шетел инвесторлары үшін маңызды рөлді Заңнамалық база ойнайды, сонд. елімізде қазірде мынадай Заңнамалық актілер: 1. инвестор мүддесін қорғауда мемлекеттік кепіл беру. 2. пайданы еркі б-ша қолдану, капиталды шығару. 3. к/о тіркеудің оңайтылған түрі. 4. шетел к/о-ның объектілерді с/а еркі. 5. баға құру нарық жүйес-ің дамуы 6. кәсіпкерлік бостандық 7. экономиканың басымдылық секторларына инвестициялауда жеңілдіктер мен преференциялардың болуы. Ал еліміздің стратегиялық басымдылық секторы болып: өндірістік құрылым; өңдеу өнеркәсібі; Астана, Алматы объектілері; Тұрғын-үй, әлеуметтік сала объектілері, туризм; ауыл шаруашылығы.

28. ҚР-ның инвестициялық саясатының қағидалары: 1. экономикалық қауіпсіздік – сырттан тартылған қаражат, банктерден алынған несиелер еліміздің сыртқы қарызы мен төлем балансының теріс сальдосына әсерін ескерте отырып, жүзеге асырылуы керек. 2. мемлекеттік инвеситциялық мақсаттарының жүзеге асырылуы – шетел инвестициялары мемлекетпен реттерліп, макроэкономикалық мәселелерді шешуге бағытталуы керек, яғни ЖІӨ өсуі, төлем балансын оптимизациялау, жұмыспен қамтылған және өндіріс проблемаларын шешуге бағытталу керек, бағаларды тұрақтандыру мен инфляцияны төмендету, мемл. бюджеттің дефицитін кеміту б.к.Сон. қатар, шетел инвестициялары арқылы, экономиканың бәсекелестік қабілеттілігін көтеру б.к. 3. шетел қапиталын саты б-ша колдану – шетел капиталын түрлі салаларда қолдануын дамыту экономиканың жалпы ережелерін тәуелді. Яғни, оның дифициттік және кризистік жағдайынан оның жоғ дамыған сатысына дейін. Осындай даму келесідей сатылардан тұрады: импортты орналастыру, экспортқа бағытталған өндіріс, ғылыми-технологияны қажет ететін экономикаға көшу, несиені қолданудың жобалық әдісі, чғни сыртқа қарызды жобалағанда, тартымды жобалар мен оларға бағыттанлған несиелер. 4. несие құнынан артатын ішкі жинақтардың нормаларын арттыру. 5. халықаралық несиеден гөрі, халықаралық кәсіпкерлікті тартқан жөн. Бұл мемлекеттік бюджет бүкіл экономикаға ауыртпалық түсірмейді. 6. Жан-жақты негізделген, зерттелген, және экономиканың өсіміне ықпал болушы өте қажетті жобаларды қаржыландыру үшін несие тарту. 7. жобаларды таңдаған кезде, қатаң конкурс жүргізу. 8. ұзақ мерз. несие орнына сыртқы қарыздардың түрлі нысандарын қарастыру. 9. инв. климатты жақсарту, бұл елдің инв. рейтингіне өз әсерін тигізеді. 10. шетел капиталының стратегиялық және тиімді салаларда рөлін шектеу, бұл тек экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етіп қоймай, сон. қатар ұзақ мерз. экономикалық өсімге алып келеді. 11. шетел және отандық инвесторлар үшін бірдей шарт болу керек. 12. пайданы аударуды шектеу. Бұл дамыған мемлекеттерде көп қолданылады, оны шектеу тұтқасы деп атайды.

29. Аймақтық және салалық инвестициялық саясат- Инвестициялық саясат – инв|қ қызметті жандандыру, эк|ны дамыту, өндірістің тиімділігін арттыру ж|е әлеуметтік мәселелерді шешу мақсатында барлық шаруашылық субъектілер үшін қолайлы жағдай жасау барысында мемл жүргізетін шараларының жиынтығы. Инв|қ саясат аймақтық, салалық және жекелеген шар|қ субъектілерінің инв|қ саясаттары б|п бөлінеді.

Аймақтық инв|қ саясат д-з-кез келген бір аймақтық тұрғындары мен жекелеген инвестициялардың мүдделеріне сай инвестициялық ресурстарды жұмылдырып,оларды тиімді пайдалану бағыттарын анықтауға мүмкіндік беретін аймақ деңгейінде жүргізілетін шаралардың жиынтығы.Аймақтық инв саясат келесідей факторларға тәуелді:1.Сол аймақта жүргізілетін экон және әлеуметтік саясатқа тәуелді2.Географиялық орналасу жағдайына 3.Шетелдік инв|ды тартудың аймақтық тартымдылығына және т.б.факторларға.Аймақтық инвестициялық қызметті басқару жүйесінің нег.міндеттері келесі:1.Инвестиция|қ нарықтың инфроқұрылымын құру 2.Инв-ға қаражат жұмысаудың басты бағыттарын анықтау3.Аймақтық инв.нарықтың халықаралық инв|қ ресурстар нарығымен байланысуын қамтамассыз ету және т.б.Аймақтық инв.с.аймақтағы экономиканы көтеруге және өндіріс.тиімділігін арттыруға,өзін өзі қаржыландыруды қамтамасыз етуге және аймақтың алдағы уақытта дамуына бағытталады.Эк|ны дамытуда және өндірістің тиімділігін арттыруда салалық инв|қ саясаттың рөлі маңызды б-п таб-ды.

Салалық инв. саясат д|з-ағымдағы және алдағы уақыттардағы ел эк|ң дамуын және ҒТП ті жеделдетуді,дайын өнімді экспортқа шығаруды елдің экон.және қорғаныс қабілетін қамтамасыз ететін шаруашылық салаларын таңдап алып,оларға инв.қолдау көрсету шаралары.

Жекелеген шар|қ субъек|ң ин|қ саясаты – бұл ағымдағы және алдағы уақыттарда кәс|н жұмысында қаржылық тұрақтылыққа қол жеткізу мақсатында инв|ға меншікті, қарыздық және т.б. қаражаттарды жұмсау тиімділігін қамтамасыз етуге бағытталатын инв|ң жиынтығы

30. Инвестицияны қаржыландыру және несиелендіру көздерінің сипаттамасы. 15 сұрақ Инвестицияны каржыландыру аиістерине мыналар жатады: бюджеттік адіс; карыздык адис;озин-ози каржыландыру адиси; тікелей инвестициялар есебинен каржыландыру адиси.

Несиені қ. әдісі – несиелеу кезеңіне қарай қысқа мерз., ота, ұзақ мерз. б/б. Банктик несиенин басты артыкшылыгы – ол карыз алушыга алдын ала карыз алып ондирисин улгайтуга мумкиндик жасайды. Банк несиелеу объектисине мыналар жатады: 1) ондиристик ж/е ондиристик емес объектилерди куру,кенейту ж/е кайта куру.2) жылжитын ж/е жылжымайтын муликтерди сатып алу.3) шетелдик инвесторлардын катысуымен Жана к/о куру. 4) гылыми-техн/к онимдерди, интеллектуалдык кундылыктарды ж/е баска да меншик объектилерин жасау.Узак мерзимди банк несиесин беру барысында банк мыналарга конил боледи: 1) карыз алушынын таза пайдасы есебинен шыгындардын отелуи. 2) к/о-н несиелик ж/е толем кабилеттилиги. 3)несиелик тауекел денгейи. 4) несиелик ресурстар айналымын жеделдету мумкиндиги. Инв/Яны каржыландыру ж/е несиелеу адистерине мыналар жатады: 1) Бюджеттик адис – мемлекеттик бюджет есебинен жузеге асырылады. Бюджет ресурстары кайтарылатын (коммерциялык тиимдилик алу максатында ) ж/е кайтарылмайтын ( ол жобанын мемл/к кажеттилигине б/ты бекитилген тизимге енген жагдайда) жагдайларда берилуи мумкин. 2) карыздык адис – банктерден ж/е баска да уйымдардан алатын зайымдар, облигация шыгару аркылы каражат тарту, вексельди пайд/у негизинде иске асырылады. 3) озин-ози каржыландыру арк. - к/о-н меншикти каражат есебинен,сондай-ак к/о-н кызмети барысында калыптасатын акшалай каражаттар агыны есебинен жузеге асырылады. 4) тикелей инв/я трту есебинен инв/ны каржыландыру – жаргылык капиталга каражат косу, акцияларды н/е карызды сатып алу жолымен ж.а.

Инвестицияны каржыландырудын бюджеттік адиси мемлекеттик бюджеттин ресурстары есебинен жузеге асырылады. Бюджеттен каржыландыру мынадай принциптерге суйенеді

-аз шыгын жумсап, барынша жогары экономикалык ж\е алеуметтик тимдиликке кол жеткизу; -бюджет ресурстарын пайдаланудын максаттылык сипаты. Б.қ. қағидалары: аз шығныды жұмсап жоғ. эконом-қ әлеуметтік тиімділікке жету; бюджеттік ресуртарды пайда-ң мақсаттық сипаты; жоспарды уақытында орындау. Бюджет ресурстары кайтарылатын жане кайтарылмайтын жагдайларда берилуи мумкин. кайтарылатын каржыландыру адиси жузеге асырылатын инвестициялык объектиден коммерциялык тимдилик алу максатында жасалады. Тажирибе корсеткендей инвестициялык жобанын кай сатысында болмасын мемлекет тарапынан комек ардайым кажет. Сондыктан кайтарылатын бюджеттен каржыландыру адисіи биркатар салыктык, жане несиелик сиякты женилдиктерди камтиды. Ал кайтарылмайтын каржыландыру адісі бул ол жобанын мемлекеттин кажеттилигине байланысты бекитилген тизимге енген жагдайда жузеге асады. Сонымен катар, мундай адиспен бюджеттен болинетин ресурстар бүгинги танда корганыс, экология, денсаулык сактау, мадениет, билим беру жане баска да алеуметтик максаттарга багытталуда. карыздык адіс бул банктерден жане баска да уйымдардан алатын займдар, облигация шыгару аркылы каражат тарту, вексельди пайдалану негизинде иске асырылады. Озин-ози каржыландыру касипорыннын меншикти каражаты есебинен, сондай-ак касипорыннын қызмети барысында калыптасатын акшалай каражаттар агыны есебинен жузеге асырылады. Осы әдістің артықшылықтары: банкротқа ұшырау қаупі төмендейді; өзін-өзі қарж-ын к/о оның қарж. жағдайнының жоғ болады; өзін-өзі қарж-у әдісін қолданбайтын к/о-ға қарағанда беделі жоғ. болады. Тикелсй инвестиция тарту есебинен инвестицияны каржыландыру жаргылык капиталга каражат косу, акцияларды немесе карызды сатып алу жолымен жузеге асады.

31. Халық жинағы қаржыландырудың ең арзан және таусылмайтын көзі ретінде. Қор нарығы жинақты инв-дағы тиімді және жедел механизм б/т. Жинақтың әр түрлі түсініктері бар: 1. Жинақ – бұл халықтың тауарлар мен қызметтерді с/а-н және салықтарды төлегеннен кейін қалған табыс-ың бір бөлігі. Жинақ – бұл жинақтауға бағытталған көп табыстың бір бөлігі б/т. Халықтың жинағы – бұл жинақ ғана емес, сон. қатар к/о-р және мемлекет сияқты қоғамның да жинағы б/т, яғни барлық төлемдерді төлеп болғаннан кейін пайданың бір бөлігі. Мемлекет бюджет-ің қаражаты – бұл жинақ түрінде қараст-ын және ағымдық қолдануға бағытталынатын әлеуметтік және өндірістік инфраструктураның объектісінде қолд-ын шығын-ың бір бөлігі. Жинақ өзінен тұтынудан табыстың өсуін көрсетеді. Қоғамның жинағы халықтың көптеген табыстарынан, кәсіпорынның бөлінбейтін пайдасынан және мемлекеттік бюджеттің кейбір бөліктерінен жиналатын жинақтардан тұрады.

32.

33. ЕДБ-дин инвестиц-к жобаларды, шар-к субьект-ди ж-е халыкты несиелеуи. ҚР-дагы 2-ши денгейдеги банктердин инв-к жоба-рды несиелеу тажирбиесиндеги жоба-р артурли, ягни олар несиелеу мерзимдери б/ша:узын ж/е кыска. нес-у субь-си б/ша:онд-к,кизмет кормету секторларын тан. нес-у обьек-си б/ша :айналым каражаттарын толыктыруга жане саудага несие беруши банктерине карай, сондай-ак несиелеу тасидеримен адистерине карай озара ажыратылады. Мыс. «БанкЦентрКредит» «Бона» фирмасының нег. қызметі заңды және жеке тұлғ-ды жеке мүліктік қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін күзетті ұйымдастыру б.т. Бұл фирма ҚР-нда бақылау панельдік, сол сияқты қысқа және ұзақ мерз. әрекеті бар радио байл-р жүйесін өнд-ге байл-ты әлемдік Лидер АҚШ компан-ың арнайы дистрибюторы б.т. Фирманың өніміне нег. тапсырыс жасаушыларға: ҚР-н Ұлттық банкі, ҚР Халық Банкі, БанкЦентрКредит, Заңғар сауда үйі, Астана Холдинг комп-сы ж-е басқа да бірнеше компан-р мен өкілеттіктер бар. «Бона» фирмасы несиеге деген өтінішіне қоса ЦентрКредит банкіне жобаларға қаржылай сараптама жасау үшін қажетті құжаттар тізіміне сәйкес тиісті құжат-н толық тапсырған. Осы құжат-ды толық пайдална отырып, жобаны қарж. талдайды. Ақшалай қаражаттар (а.қ.) қозғалысын талдау, а.қ.-р қозғал-ың ағым. жағдайын, өткендегі ж-е болашақтағы жағд-н болжау үшін жүрг-і. А.қ.-р ағымын талдау белгілі бір мерз., әдетте қарыз алушы-ң несиені сұрап отырған мерз. оның а.қ-р келіп түсуі мен жұмсалуын салыстырып тұрады.

34. Инвестиц-ык жобанын технико-экономик-к негиздмеси, онын курылымы ж-е оны дайындау талаптары. ТЭН – бар обьект-ди кайта куру, жангырту, жана техник-к обьектини куру, жобаны куру кездеги экономик-к багалау, есептеу ж-е анализдеу. ТЭН курылымы: 1) агымдагы ж-е бастапкы шарттар 2) к/о куши мен нарык жагдайы 3) ондир-ин матер-ык факторлары 4) к/о-нын орн-кан жери 5) жобалык-конструк-к документтер. 6) к/р-нды уйым-ру ж-е накладной шыгындары 7) енбек ресурстары 8) жобаны иске асыру мерз-рин жосп-ау. 8) жобаны карж-к экономик-к багалау. ТЭН дайындау шарттары: 1) жоба тур. жалпы малиа-р – бизнес-жоба-га катысуш-мен, орынд-ын орналасуы, суранысты багалау, тауарды нег. тутынуш-р, нег. басекел-р, нарык коньюнкту-на катысты жобаны оналас-ын регион негиздемеси. 2) капиталдык шыгын – бизнес-жобаны ж/а байл-ты капит-к шыгындар сметасы. 3) ж/а шыгындар - колд-га байл-ты шыгындар сметасы, оны шыгындар статья-на болу. 4) ондир-к программа – каралып жаткан жобадагы ондир-ин оним-ди ж-е олардын ондириске жататын онимдердин ж-е бага колеми. 5) жобаны карж-ру – карыздык караж-ды колдану мен отеу шарт-мен алынган козд-ин карж-к схемасын корсету 6) жобаны ж/а макс-на коммерц-к бага беру – жада тур. бастапкы малимет-ге суйене оган экономик-к бага берип, онын максатка сай екенин тексеру. Техникалық жоба мынадай бөліктерден түрады: 1) экономикалық бөлім, 2) бас жоспар және көлік, 3) технологиялық бөлім, 4) құрылыс бөлімі, 5) құрылысты ұйымдастыру, 6) сметалық құжаттар.

35. Бизнес-жоспарды өңдеу және құру тәртібі. Бизнес жоспар – бул касип-к искерликпен байл-ты баскарушылык шешимдерди кешенди, жуйели турде тусинд-тин, алдына коятын максаттарды ж-е одан шыгатын миндеттерди анык корсететин, сырткы ж-е ишки жагд-ды обьективти тургыда багалайтын, максаттарга жету ушин кажетти ресурстарды аныкт-н, осынын барин сандармен сипаттап, бер-н шешимнин тиимд-н бизнеске тарт-н барлык катысуш-га далелдей алатын кужат. БЖ мазмуны кешенди ж-е жуйели болуы керек, бул онда сакталган акпараттардын толык екендигин билд-и. БЖ жасаушыл-ын алдында турган миндет инвесторларды тарту б/т. БЖ құру тәртібі: 1) ондир-н өніміне резюме – инвесторларға тез арада қандай өнім не қызмет түрі екенін білу үшін бірінші осы резюмені жасалады. 2) онимди откизу нарыгы – нарықтағы қызіргі жағдайда анықтау, бұл сіздің қандай жолды таңдап жүретініңізді көрсетеді. 3) басекелестер – нарықта сіздің салаңыз б-ша қанша, қандай бәсеке-р бар екендігін анықтау. 4) маркетин-к жоспары – сатып алушыларды зерттеу. Бұл сату және жарнама әдістерін таңдау. Басты мақсат сатып алушыларды қызықтыру және бәсекелестік қабілетті арттыру. 5) ондирис жоспары - өнд-н өнімге жұмсалатын қаражат сомасы, сондай-ақ қандай техника жабдықтары қолдан-н қараст-ы. 6) онд-ти уйымд-ру 7) зандык жоспары 8) карж-к жоспары - 9) карж-ру жоспары – компанияның толық қарж-қ жағд-н білу үшін жасалады. 10) басқару резюмесі – компания басқарушысының бақылау және басқару міндеттерін көрсету және басқару құрылымын зерттеу. 11) косымша (оган зандык сипаттагы кужаттар, ягни жарг-к кужаттар, ресуртарды иелену мен кол-у кукыгы). БЖ мазмунында мынадай болимдер болу керек: 1) кыскаша сипаттама: бизнестин сипаттамасы, баскару, нег. карж-к корсет-ри, инвестиц-н кажет-ги. 2) компания: компания таризы, агымдагы искерлик, ис жургизу стратегиясы 3) истин саласы: онеркасиби, жетистикке жетудин сыни факторлары 4) бска фактор-н багалау. 4) оним н-се кызмет корсету: онимдерди н-се кызметтер, онимди н-се кызметти салыстыру 5) маркетинг: нарыкка талдау жургизу, ягни: клиенттерги басеке, сиздин компан-н 6) ондир-к искерлик: техник-к сурактар, оган мулик пен кондыргы, ондиру н-се кызмет корсету 7) баскару: нег. жетекш-р, уйымнын курылымы мен бакылауы 8) инвестицияга деген кажет-к: компания алдында турган максат-на жету ушин керекти кос. каж-р багалайды. 9) каржы – жорамалаудын нег-ги карж-к болжамд-ын керектиги болжамд-ын озинен кем болмауы керек. Бизнес-жоспарды ревизиялау. БЖ әзірлеп біткен соң, оны жүзеге асырып, содан ол туралы ұмытып қалу деген болмайды. БЖ әрдайым тексеріп отыру керек, себебі бұл қойылған мақсатқа жету жолы б.к. Мұндай тексерудерді алдыңғы кезеңде айына бір рет жасап отыру керек, уақыт өте және өндіріс дұрыс және қарқынды дамып келе жатса, тексеруді үш айда бір рет өткізуге болады. БЖ тексерген кезде, алдымен маркетингтік жоспарды және зерттеулерді тексерген жөн. Бұл дегеніміз, нарықтағы сұраныс, жаңа өндірісті жарнамалау әдістері мен баға саясаты дұрыс зерттелген ме деген сұраққа жауап қараст-з. Маркетинг-к зерттеулер макро-экономик-қ және жергілікті сипатта болу керек, бұл жергілкті халықтың сұранысына жауап береді ме екен деген сұраққа жауап. Содан БЖ қаржылық жоспарын тексеру. Ол өзі бірнеші сатыдан тұрады: 1. Қаржылық болжамдардың нақты ситуациямен сәйкестігін тексеру, егер болжамд-н сандар нақты көрсетк-ден ауытқитын болса, онда БЖ керекті өзгертулер енгізу керек. 2. БЖ қарж-қ жоспарына техник-қ аудит жүрг-і, яғни бұл тек егер жоспар Excel MS программасымен жасалса. онда қолд-н формула-ң дұрыст-н тексеру. Формуласын тексергеннен кейән, аудитор тура және жанама шығынд-ң дұрыс есептел-гін зерттейді. 3. Бастыпқы мәлімет-ің абс. мәнін тексеру, бұл жобаны реальді нарыққа жақындату мақсатында жасалынады. Онда энергия, коммуналға, жалақының, өнімнің өткізу бағасы нақты, шын көрсетілуі керек. Соңғы тексеру тәуекел факторларының дұрыс зерттелгендігін талдайды. Егер де жобаның өмірлік циклдерінде тәуекел деңгейі дұрыс есептелмесе, онда оны жаңадан дисконттау ставкасын есептеп, оның негізінде, БЖ қарж-қ тиімділігін есептеу керек, яғни таза табыс, пайда индексі, өзін-өзі өтеу уақыты.

36. 37. Қаржылық талдаудың мәні және мақсаттары. Каржылык талдау – бул шаруашылык ис-арекетинин каржылык талдауынын бир болиги болып табылады. Инвестициялык жобадагы каржылык талдау негизги максаттары келесилер болып табылады: кәсипорыннын каржылык жагдайы жане мумкиндиктерин аныктау,инвестицияга деген кажеттиликтерин аныктау,жобаны жузеге асырудагы максаттылыгын аныктау. Каржылык талдау каржылык есеп негизинде жургизиледи, ягни шыгындар мен табыстар жониндеги есеп берумен касипорыннын каржылык жагдайынын негизги аныкталатын табыстары мен шыгындары жониндеги балансында жургизиледи. Қаржылык талдаудын келесидей негизги адистери бар:1) горизонтальды талдау адиси – бул базалык малиметтерди есеп беру малимдемесимен салыстыруда негизделеди.2)Вертикальды талдау адиси – бул бирнеше коммерциялык корсеткиштердиң 1 корсеткишке катынасын есептеу болып табылады. Бул талдау адиси аркылы улес салмак есептеледи. 3)Факторлы талдау адиси – егер 1 корсеткш жеке корсетилсе, онда оны сол 1 кореткишке кобейте жане боле отырып, факторлы модельдин мультипликаторын алуга болады.4)Салыстырмалы талдау адиси – бул касипорыннын салада алатын орнын аныктау ушин колданылады.5)Индекстик талдау адиси – бул уакыт пен кенистикти карастыратын корсеткиштердин мандерин сипаттайды. Индекстик талдау аркылы жалпы корсеткиштин озине жеке факторынын асер ету денгейин аныктауга мумкиндик береди.6)Инвестициялык жобанын жасалынуын каржылык багалау – акша агымынын арбир кезендеги жузеге асырылуын болашакта пайда алуды жане инвестициялык жобаны болашакта жузеге асыруды тусинуге болады. Касипорыннын каржылык жагдайы келесидей турлер бойынша болады:1)муликтик жагдайын багалау – бул касипорыннын активтеринин жагдайымен активтеринин курылысын сипаттайды.2)отимдиликти багалау – отимдилик термининин еки угымы бар:бул акшага айырбасталатын кабылдаулармен сипатталады. 2 ерекшелигимен ерекшеленеди:*тез ақшага ауысуы.* ақшага ауысуы процессинде озиниң номиналдык кунын сактайды; Баланс отимдилиги – бул касипорыннын айналыс активтерин пайдалану аркылы кыска мерзимди миндеттер бойынша есеп айырысу кабилетимен сипатталады.3) каржылык турактылыгын багалау – бул касипорыннын оз меншигиндеги каражаттар есебинен кызмет ету мумкиндиги жане онын сырткы факторлардан тауелсиздик денгейин аныктаумен сипатталады.4) искерлик белсендиликти багалау–бул касипорыннын натижелилигимен сипатталады.5)Рентабельдилигин багалау – бул пайданын шыгынга, оним ондиру колемине, активтер курамына катысатынын аныктайды.

38. Инвестициялық жобаны қаржылық бағалау. Жобаларды тандаудада ж-е олардын негизин куруда басты рол откарады. Жобаны ж/а ол мынаны камт-з ету керек: 1) тауар-ы н-се кызмет-ди сатудан тускен табыс есеб-н жобага жумс-н каражат орнын толтырмаса 2) инвестиц-нын рентабельд-гин камт-з ететин пайда алу 3) инвестиц-нын белгили бир мезгилде озин-ози отеуи. Карж-к багалау кезинде оган мынадай факторлар асер етеди: 1) инвестиц-к шыгын-р бир-ак рет н-се инвестиц-к жобанын узак уакыт ж/а барысында бирнеше рет кайталануы мумкин. 2) инвестиц-к жоба ж/а-дан алын-н натиж-н узактыгы 1жылдан жог.болуы мумкин. 3) узак уакыт инвестиц-к операциял-ын ж/а-уы барысында инвестиц-нын барлык аспектил-н багалауда белгисиз жагдай-га н-се инвестиц-к тауекел-ге баруы ыктимал. Осы фактор-ды болуы инвестиц-к жобаны багалаудын арнайы адист-н жасау, сонын нат-де жоба б-ша шешим каб-у б/к. Ол адистер дисконттау, ягни болашактагы кунын дисконттау, н-се болашактагы куны б-ша казирги агымдагы кунын аныктау б/к, сондай-ак тагы бир адиси, аннуитет адиси.

К/о-нын карж-к корсеткиштери аркылы, к\о-нын инвестиц-к тиимдилигин де талдауга болады. 1) таза агымдык кун (NPV) – инвестиц-к жобаны иске асырудан тусетин акшалай тусимдер ж-е олардын дисконт-н агымдык кундары мен сол жобаны ж/а кажетти барлык шыгынд-дын диконт-н агымдык кундар-н салалары арасындагы айыр-ры аркылы есепт-ди. Егер NPV>0, онда жобаны каб-га болады, NPV<0, онда жобадан бас тарту керек, NPV=0 жоба шыгынды емес, табысты емес. 2) инвестиц-ын табыстылыгы PI – бул инвестиц-га жумс-н арбир акша бирлигине келетин табысты есептеу. 3) ишки табыс нормасы IRR – инвестиц-н тусетин таза тусимд-дин дисконт-ган кунына арналган диконт нормасы инвестиц-нын диконт-ган кунына тендигин косетеди. 4) инвестиц-ын отелу мерзими PP тапкан каражаттар есебинен несиенин кайтару мерз-н аныкт-ды. Отеу мерз-ин кыска болуы несиени тезирек кайтаруга мумк-к береди.

39. Релевантты ақша ағынының сыныпталуы. ақша ағынын болжау инв. жобаның басты сатысы б/к. Ақша ағына екі элементтен тұрады: керекті инвест.; қаражат кетуі; ақшы қарж-ың түсуі (ағымдағы шығынды алып тастағанда); қаражат келуі. Бұл болжамды құрғанда маркетинг, жоба-құрылымдық. бухгатерлік, қаржылық бөлімдер бірігіп істейді. Басты мәселелер: 1. басқа бөлімдер мен мамандадың бірігуі 2. экономик-қ көрсетк-дің ортақ болуы 3. Баға қоюда тенденцияны жою. Релевантты ақша ағыны – белгілі уақыт аралығында жалпы ақша ағыны айырмасы ретінде есепт-і: CFt″ — егер одан бас тартса — CFt′: CFt = CFt′ – CFt″. Жобаның ақша ағыны өсімелі, қосымша ақша ағыны б/саналады. Тек егер де жоба бар ағымдағы ақша ағынына қатысы болмаған жағдайда, оны жеке түрде талдауға болады. Ақша ағынын уақытқа бөлу. Жобаны іске асыруда ақша ағынын ескерген жөн, себебі уақыт аралығында ақша өз құнын өзгертеді, сонд. ақша ағынын тоқсан, ай сайын байқаған дұрыс.

Ақша ағынының өсімі үш мәселемен байл-ы: 1. Қайтарымсыз шығындар - өсімелі шығындарға жатпайды, оснд. оны капитал салымы талдауында ескермейді. Қайтарымсыз шығындарға: алдын ала кеткен шығындар, олар жобаның іске асырылыуына байланыссыз, қайтпайды. 2. Альтернативті шығындар – ресурстарды альтернативті түрде қолдануда табысты жоғалту. Капитал салымының бюдеттік тексеруінде бүкіл релевантты – маңызды – альтернативалық шығындардың барлығы қарастырылуы керек. Мыс., к/о өз жерінде белгілі бір кеңейюге байл-ы жоба ашуда, алайда белігілі бір себептерге байл-ы жоба ж/а-мады, бірақ к/о сол жерін сатып үстінен пайда көре алады. сонд. сол жерді жоба бюджетіне кіргізу керек. 3. Басқа жобаларға әсері. Мыс., Жаңа бір орында к/о өзінің жаңа жобасын ж/а, бұл бар өндірістің өнім өткізілуін қысқартуы мүмкін.

40. Тұрақты табысы бар инв. жобалар. Тұр. табысы бар инв. – алдын ала белгіленген ставка б-ша объектілерге капитал салу. Мұндай инвестициялар, облигациялар, жинақ сертификаттары, вексельдер, артылығы бар акциялар, депозиттік салымдар және т.б. Мұндай жобаларды мемлекет тұрғысына жатқызуға болады. Себебі, мемлекет ж/а бағытталған жобалар өзінің толық шешіміне келіп, мемлекетке белігілі бір табыс әкеліп отырады. Немесе мемлекеттің өзінің бағалы қағаздарын шығаруы оны с/а әр тұлғаға тұрақты табыс әеліп отырады, ал мемлекет үшін де бұл белігілі табыс түрі.

41. Өсімелі табысы бар инв. жобалар. Өсімелі табысы бар, бұл егер де салынатын инвест-р ставкасы белгіленбеген болса ,онда егер ставка инвестор жаққа өзгерсе ,ол пайда табады. Сондай-ақ к/о өзінің өнімін, қызмтін көрсету кезінде, уақыт өте өзінің бөлінбеген пайдасын қайта инвестициялайтын болса, ол біраз уақыттан кейін оған үстінен табыс әкеледі.

42. Инвестициялар бірнеше түрге бөлінеді: венчурлық, тікелей, портфельдік, аннуитеттік түрде болады.

Венчурлық капитал - бұл тәуекелділік күрделі қаржыны салуды білдіруде қолданылатын термин. Венчурлық капитал үлкен тәуекелділікпен жаңа іс-әрекет саласына салынатын инвестиция. Мысалы, жаңа акцияларды шығару түрінде. Венчурлық капитал өзара байланыстары жоқ жобаларға салынады да, салынатын қаржының тез арада орнына келуіне есептеледі.

Күрделі қаржының жүзеге асуы, кәсіпорның клиенттердің акцияларының бір бөлігін сатып алу арқылы немесе оған қарыз беріп, оның ішінде ол қарыздарын акцияға айналдыруымен жүргізіледі. Капиталды тәуекелділікпен салу жаңа технологияны енгізген ұсақ инновациялық фирмаларды қаржыландыру қажеттілігінен туады. Тәуекелділік капиталға әртүрлі капитал түрлерін үйлестіре береді: қарыздық, акционерлік, кәсіпкерлік. Ол сондай-ақ ғылыми-өнертапқыштық фирмалардың-венчурлық деп аталатын құрылуына деддалдық жасайды.

Тікелей инвестициялар - бұл шаруашылық субъектісіне табыс алу үшін және осы шаруашылық субъектісінің басқару органдарына қатынасуға құқыққа ие болу үшін, жарғылық капиталға өзінің салымын салу.

Портфельдік инвестиция - бұл өзінің портфелін құрап алумен байланысты және бағалы қағаздар мен басқадай активтерді сатып алу болады. Портфель - бұл әртүрлі инвестициялық құндылықтардың бірігіп жыйнақталғаны болады да, салым иесінің нақтылы инвестициялық мақсатқа жетуіне қызмет көрсететін құралы. Портфельге бағалы қағаздардың бір түрі немесе әртүрлі инвестициялық бағалылықтар: акциялар, облигациялар, жыйнақ және депозиттік сертификаттар, аманаттық куәліктер, сақтандыру полистер және басқалары кіреді.

Аннуитет - жеке адамның салған инвестициясы. Бұл зейнеткер болып кеткеннен кейін, кейбір аралықтарда оған үнемі белгілі кіріс әкеліп тұратын салымы. Бұл - негізінен сақтандыру және зейнетақы қорына салынатын қаржы.

Сақтандыру компаииялары және зейнетақы қоры қарыздық міндеттемелер шығарады да, оның иелері келешекте оны аяқ астынан болып қалған шығындарын жабуға пайдалана алады. Өзін-өзі сақтандыру арқылы, мезгілсіз қайтыс болған жағдайда, қаржылық қыйыншылыққа ұрынбайды. Зейнетақылық қор өз клиенттерін зейнеткерлікке шыққаннан кейін ақшалай қормен қамтамасыз етеді. Сақтандыру компаниялары өмірін қамсыздандырғандарға сақтандыру полисі бойынша бір уақытта алғысы келгендерге ақша немесе ануитетті беруі мүмкін.

Венчурлық инвестиция дегенТәуекелді капитал салымын белгілеу үшін қолданылатын термин. Акционерлік капиталға тез өсіп келе жатқан кәсіпорынның әлеуетін паш ететін мұндай инвестициялау, технологиялық жаңа еңгізілмені іске асырудың негізгі үлгісі болып табылады. Кәсіпкерліктің бұл түрі болашағы кепілдендірілмеген, және тәуекелдің үлесі көп, ғылымды көп қажет ететін және жоғары технологиялық салалардағы ғылыми зерттеулердің нәтижесін коммерцияландыруға жоғары дәрежеде тән болып келеді.

43. Дисконттау коэфф-н анықтау. Дисконттау – қаржылық ж-е эконом-қ таулдауда дисконттау мөлшерлеме көмегімен әр жылдық табысы мен шығынын қайта санауды білдіреді. Уақыт кез келген жоба үшін күтілетін тиімділік пен шығын үшін бірде-бір сынаушы фактор б/т. Уақыт б-ша ақшалай қаражат-ың бірнеше құнд-ың мұндай әдістер-ң п/б себебі, әр уақыт аралығында тиімділік пен шығынд-ың әр түрл құнд-н білд-і. Болашақтағы дисконттау әдісі мына формуламен есепт-ді: FV=PV(1+i)n. Сон. қатар, дисконттаудың екінші бір түрі ақша құн-ң кері есебі, яғни болашақтағы белгілі бір сома алу үшін қанша қаражат мөлшерін бүгін инв-у қажет. Мұндай түпді, ағымдық құнды есептеу д/а: PV=FVn(1/1+i)n. Үшінші турі, қарж-қ бағалауда келесі бір қараж-қ операц-ың типін талдау білу болашақта белгілі бір сомада қаражат жинақтау үшін жыл сайын қанша жарна салуды есеп-ге мүмкіндік береді. Оны аннуитет д/а. Бұл әдіс ескіріп, біртіндеп тозған құрал-жабдықт-ң орнына жаңадан сатып алу үшін ақшалай қорды амортизациялау есеб-н құруды білд-і. Аннуитеттің болашақтағы құнын мынадай форумуламен есепт-і: FVAn=sumPMTt(1+K)n-t, мұдағы PMTt – мерз. соңындағы жа төлем. К-табыс деңгейі. т – табыс алатын мерз. саны. Дисконттау коэфф. арқылы келесі тиімділік көрсеткіштері анықталады: 1. таза ағымдағы құн NPV, инвест. рентабельділігі PI, ішкі пайда нормасы IRR.