Студопедия

КАТЕГОРИИ:

АстрономияБиологияГеографияДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника


Сезім негіздері




Сезімдер организмде жүріп жататын ерекше процестермен байланысқан. Бұл процестердің көзі негізі сыртқы дүние езгерістерінде, дегенмен, олар бүкіл дет әрекст-қимылына есер етеді. Осыдан, мысалы, көңіл-күіі қандай да күйзеліске келсе, қан айналымы езгереді, жүре соғуы шапшавдайды не бәсендейді, қан қысымы ауы-сиды, қан тамырларының күш-қуаты (тонус) артады не кемиді ж.т.б. Нетижеде, бір жан толғанысынан адам қы-зар;іды, скіншісінен - бозарады. Сезімдік омірдің барша езгерістсрии оте нөзік - адамның жүрек ағзасы. Халық ауызында кон жағдайға байланысты "жүрегім қатты со-ғып тур", "жүре шыдамайды", "жүрегім орнына түсті" ж.т.б. сөз тіркестеріпіи жиі қолданылатыны осыдан. Дсне мүшелерінің қайсысындағы болмашы өзгеріс жүрекке әсерін тигізі өтпейді (ас қорыту, тыныс алу, бездер жүйесіндегі т.б.).

Алайда, адам организмінің құрынымы симпатикалы жүйке жүйесінін қызметіне тәуелді. Осы жүйенің қозуы бүйректен адреналин сүйықтығы бөлінеді. Адреналин ағзалары әрекетіне өзгеріс ендіріп, оларды шектен тыс тип қуатын жұмсауға дайындайды: қауіп-қатер төнгенде бүліген еттерге қан жеткізу күшейеді, ас қорыту ағзалары жұмысы бәсеңдейді, ішкі органдардан қан сыртқа тебеді. Бұлшықетттерге қарқынды әрекетке келуі үшін көп мөлшерде кант жеткізіледі, себебі қант бұлшық қуатының негізі.

Сезімдердің пайда болуы мен қалыптасуында үлкен ми жарымшарлар қабығы маңызды қызмет атқарады. Ми қабығы эмоция желісі мен көрінісін реттеп, денедегі барлық құбылыстарды өз бақылауына алады, қабық асты орталықтарын тежеумен, оларға басшылық етеді.

Егер ми қабығында шектен тыс қоза түссе (шаршағанда, ішкіліктен, ж.т.б.) қабықтан төмен жайғасқан мп бөліктері ырықсыз әрекетке келіп, адам озінің әдеттем үстамдылығынан айрылады. Үлкен ми жарымшарлары алынған жануар болмашы себептен күшті әрі тұракты эмоционалды күйзелісте болады. Ал кең жайылған тежелуге тап ксло Мұндай жануа^ сылбыр халге түседі, оның әрекетқылы әлсірейді, жүрек, қан тамыр жұмыстары мен тыныс алуы бөсендейді. ми қабығында ала отырып, төмендегі қабық асты орталықтарына тарайды. Эксперименттер кезінде мидің кейбір аймақтарын қоздырса, жағымды эмоция туып, жануар ол өсердің қайталанғанын қалау сыңайын танытқан. Бұл ми рахаттану орталыш аталған. Ал екінші бір миймағына есер түскенде, жануар тыныш-сызданып, қиналған күй көрсеткен, осыдан мүңдай жүйке жүйесі қиналу аталған. Осы күнде мидың сол жарым шарында жағымды эмоциялар туындап, ал оң жарым шарында жайсыз есзімдер өріс алатыны дөлелденіп отыр.

Адамның эмоционалдық өміріне қуат беруші жүйке -артикулярлы формация деп аталады. Әртүрлі сезім заларынан жүйке ықпалдарын ала отырып, ретикулярлы (формация оларды ендеп, бас миын үлкен жарым арларына жеткізеді. Қуат жинақтағышы ретінде бұл жүйке ми белсенділігің. көтереді не төмендетеді, сыртқы гітіркендіргіштерге жауап әрекеттерд босаңсытады не іркіп парады. Адамның сезімдік болмысында екінші сигналдық жүйенің маңызы үлкен. Толғаныс тек сыртқы әсерлерден туындап қоймайды, ол үшін сөз бен ойдың ықпалы күшті. Осыцан, адам кітап оқудан не ақпарат естуден белгілі імоциялық күйге түседі. Жоғары, адами сезімдердің - интелектуалды, моральдық, эстетикалық-физиологиялық негізі осы екінші сигнал жүйесінде.

Екінші сигналдық жүйенің бірінші сигналдық жуйемен біртұтастық байланысынан адам өз сезімдері мен олардың қоғамға сай тысқы көріністерін саналы реттеп отырады. Басқа тулғалардьщ сезімдік кейпін олардың мөнерлі фазағалыс-қимылдарынан, ымшарасынан, мойынбас бүруынан ж.т.б. айқын тануға болады. Әрбір сезімнің өзіне сай .ірекет турі бар. Мысалы, қорыққанда көз аларады, діріл пайда болып, бет бозарады, ал қуаныш жанар жарқылынан, ост қызаруы мен әрекеттер жеделдеуінен білінеді.

Сезім, өрине, біздің тек ойымыз ғана емес, сол ойға олған қатынасымызды да білдіретін созіміз бен сөйлеу мәнерімізде анық көрінеді.

 


Поделиться:

Дата добавления: 2015-09-15; просмотров: 80; Мы поможем в написании вашей работы!; Нарушение авторских прав





lektsii.com - Лекции.Ком - 2014-2024 год. (0.006 сек.) Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав
Главная страница Случайная страница Контакты