![]() КАТЕГОРИИ:
АстрономияБиологияГеографияДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника
|
Зертханалық сабақ 5.
1-жұмыс. Электрокардиография.
Мақсаты:Жүректің электрлік осінің ЭКГ-сы бойынша салуының принциптерімен танысу. Жүректің биопотенциалдарын тіркеу және кардиограмманың 2 тармақталу бойынша жүректің электрлік осін салу. Жұмысқа қажетті құрал-жабдықтар:Электрокардиограф, электродтар. Биопотенциалдар ағзалар мен үлпалардың функционалдық күйін өте жақсы керсететін болғандыктан оларды тіркеудің жене таддау жұргізудің физиологиялық зерттеулерде жене диагаостикада маңызы өте зор. Қазіргі уақытта көптеген ағзалардың биопотенциалын тіркеу әдістері қодданылады: жұрек биопотенциаддарын тіркеу-электрокардиография (ЭКГ), мидың-электроэнцефалография (ЭЭФГ), бұлшық еттердің -электромиография (ЭМГ), жене т.б. Солардың ішінде аса кең тарағаны-электрокардиография. Электрокардиографияда тіркелетін потенциалдар айырымы жұректің жүйке-бүлшық ет аппаратьның қозу нәтижесінде пайда болады. Жүректің жүйке-бүлшық ет жүйесінің түрліше элементтерінде пайда болған потенциалдар өзара қосыла келіп осы жүйенің қозған /теріс потенциалдар/ жене қозбаған /оң потенциалдар/ бөлшектеріңдегі жалпы потенциалдар айырымын түзейді. Жүректің жүйке-бұлшық ет жүйесінің түрліше бөлімдеріңде қозу процессі, өзіне тән ерекшелікпен, біртіндеп тарайды. Соңдыктан қортқы потенциалдар айырымы жүрек жұмысының циклында шамасы жағынан да, нүктелердің орналасуы бойынша да өзгереді. Электрокардиографияның негізгі мақсаты-осы өзгерістерді тіркеу. Электрокардиография әдісі Эйнтховен теориясына негізделген. Бүл теорияда жүректі біртекті өткізгіштік ортада орналасқан электрлік диполь деп қарастырамыз. Осы дипольдің электр өрісі адам денесінің сырткы бетінде тіркеуге болатын потенциалдарды тудырады. Дипольдің электрлік моментінің векторы-жүрек биопотенциаддарының қорткы айырмасын сипаттайтын вектор болады. Ол вектор жүректің интегралдық электрлік векторы /ИЭВ/ деп аталады да Е әріппен белгіленеді. Кеңістіктің кез-келген А және В нүктелеріңдегі Мүндағы k-пропорционадцық коэффициент, Р- дипольдік момент,
Осы векторлардың проекциясының жиынтығы ИЭВ-ның шамасын, бағытын және Калыпты жағдайда жүректің ИЭВ-ы оның анатомиялық осімен сәйкес келеді. Бірақ бір цикдда жүректің ИЭВ-ы өзінің бағытын да шамасын да өзгертеді. Бұл өзгерістер жүректің қозуын жүйкелік-бұлшық еттің бойымен біртіндеп таралуына байланысты болады. Сонда ИЭВ-дың бастапқы нүктесі, яғни ИЭВ-ның басы өзгермейді, тұрақгы болады. Ал басы (немесе соңы) кеңістікте күрделі қисық сызады. Осы өзгерістерді бақылау үшін электрокардиография әдісі қолданылады. Жүректің биопотенциаддарын зерттеу үшін Эйнтховен үшбұрышының электрлік эквиваленттік А, В, және С нүктелеріне электродтар қойылады 1 суретте: А - СҚ- сол қол, В - ОҚ-оң қол, С - СА-сол аяқ. Электродтар қойылатын екі нүкте біріге келіп стаңцартты тармақталу күрайды (1-сурет): І-тармақталу (СҚ-ОҚ), ІІ-тармақталу (СА-ОҚ), ІІІ-тармақталу (СА-СҚ). Электродтар-электр тізбегінің екі нүктесін қосуға арналған, арнайы пішіңді өткізгіштер. Бұл жүмыста электр импульсының көзі ретінде адам денесін, ал электр импульсын кабылдаушы ретінде ЭКГ аппаратын қарастырып отырмыз. Электродты адам денесіне жапсырғаңда тері мен электродтың арасында өтпелі кедергі пайда болады. Ол кедергі биопотенциалдардың амплитудасын азайтып, пішінін бұзады. Осы кедергіні электродтың ауданын үлкейту аркылы азайтуға болады. Бірақ аудан неғұрлым үлкен болса, қоршаған ортаның әсері сол ғүрлым көбейеді де кедергінің шамасы артады. Сондыктан бүл өдісті ЭКГ-де қолдануға болмайды. Өтпелі кедергіні азайту үшін электрод пен терінің арасында физиологиялық ертіндіге (электролит) шыланған дөке орналастырылады. Жүрек өзінің ритм жүргізушісінің жетекшілігімен өз жұмысын атқарады. Ол жүргізуші электр импульстарын қорытып шығарып, оларды өткізгіштік ортаға қарай бағыттайды. Жүрек ритімін жүргізуші қуыс веналардың (полые вены) қосылған жерінде оң жақ жүрекшеде орналаскан. Осы нүктені синус деп, кейде синус түйіні деп (синусовый узел) атайды (2-сурет) Қалыпты жағдайда синус түйіні минутында 60-90 электр импульсын қорытып шығарып, оларды жүректің өткізгіштік жүйесіне бір қалыпты таратып тұрады. Осы импульстар өткізгіштік жолындағы миокарда бөлімдерін қоздырады. Сонымен электрокардиограмма дегеніміз — жүрек жүйесінің электр сигналдарының өткізгіштік жолымен өткен импульстарды график түрінде тіркеу. Олар Р, Q, R, S, Т тістері түрінде және түзу сызықтар түріңде де болады (3-сурет). Синус түйінінен шыққан электр потенциалы, алдымен оң жақ жүрекшені (предсердие) қоздырады. Ол қозу ЭКГ-де тіркеледі. Содан кейін электр импульсы сол жақ жүрекшені қоздырады. Сол жақ жүрекшенің қозуы оң жақ жүрекше қозған кезде басталады (2-сурет). Екі бірдей жүрекшенің қозуын ЭКГ-аппараты таспаға Р-тісі ретінде жазады. Олай болса, Р-тісі электр импульсінің алдымен оң жүрекшенің (кисықгың көтерілген бөлігі) содан кейін сол жүрекшенің (қисықтың темен түскен бөлігі) қозуын сипаттайды (3-сурет). Калыпты жағдайда осы екі бөлік бір-біріне симметриялы болады. Жүректің өткізгіштік жүйесімен өткен электр импульсы карыншаларға (желудочки) өтіп олардың миокардасын қоздырады (2-сурет). Осы процесс ЭКГ-де QRS-комплексімен кескінделген (3-сурет). Жүректің қарыншалары белгілі бір ретпен қозады. Алдымен 0,03с аралығыңца қарыншааралық перде (межжелудочковая перегордка) қозады. Оның қозуы Qтісін тудырады. Р-тісімен Q-тісінің арасында электрлік өзгерістер болмайды, ЭКГ-де түзу сызық сызылады. Бұндай сызықты изоэлектрлік процесс немесе изолиния деп айтады (3-сурет). Содан кейін жүректің үшы және оған жақын орналасқан аймақтары қозады. Соның нөтижесінде R —тісі пайда болады. Жүрек үшының қозу уақыты, қалыпты жағдайда, орта шамамен алғанда 0,05с болады (3-сурет). Ақыры журектің негізі қозады да Sпайда болады. Оның қозу уақыты шамасы0,02с болады.
2-сурет. 3-сурет
Жоғарыда аталған Q, R, және S тістері біртұтас қарыншылық QRS кешенін (комплекс) күрайды. Оның үзактығы шамамен 0,1с(3-сурет) Миокарда клеткалары қозған күйде ұзақ уакыт түра алмайды. Сондықган синустық түйіннен басталған қозу процесі қарыншаларды қоздырғаннан кейін біртіндеп өше бастайды. Бұл арада аса күрделі физиологиялық процесс жүреді. Ол процесстерді әдетте бір ғана ұғым мен тұжырымдап айтады. Ол ұғым-реполяризация. Реполяризация процессі ЭКГ-де S-T кесіндісімен және Т тісімен кескіңделеді. Реполяризация уақыты, қалыпты жағдайда 0,3 ә 0,02с. Осы уақыт ішінде жүрек қозғанға дейінгі алғашқы күйіне кайта оралады, яғни келесі қозу процесіне дайын күйге келеді. Жоғарыда қарастырылған ЭКГ-нің кұрамынан мынандай қортындыға келеміз: ЭКГ-нің P,Q,R,S, және Т тістерінің биіктіктері, олардын пішіндері, R-R, P-Q, Q-R-S және Q-T интервалдары (3-сурет) жүректің әрбір зонасының функциональдық ерекшеліктерін, яғни физиологиялық күйін сипаттайтын басты диагностикалық әдіс болып табылады. Мысалы: R-R- интервалы (уақыт) калыпты жағдайынан аз болса, жүректің соғу жиілігі калыпты жағдайынан жоғары болады, оны тахикардия дейді. Ал сол интервал қалыпты күйінен кем болса жүректің соғу жиілігі төмен болады, оны брадикардия дейді, егер R-R интервалы бірде артып бірде кемісе — оны аритмия дейді. Электрокардиограмма жүректің биопотенциалдарының шамасының, пішінінің уақытка тәуедді езгерісін ғана көрсетеді. Ол жүректің интегралдық электрлік векторының бағытынанықтай алмайды. ИЭВ бағытын аныктау үшін векторэлектрокардиаграмма әдісі қодданылады (ВЭКГ). ВЭКГ-ны Эйнтховен үшбұрышының екі тармағының өріс кернеулігін қосу арқылы аныктайды. Ол үшін нүктелерді қосатын сызғыштар өзара перпендикуляр болуы керек. Эйнтховен үшбұрышында тармақтар арасында пайда болған өріс кернеуліктері тік бұрышты координаторлар жүйесінде қарастырылады: оң қолдан сол қолға Х-осінің бағыты мен сол қолдан сол аяққа қарай, Y-осінің бойымен сол қолдан сол аяқтан қарай Z-осінің бойымен бағытталады (1-сурет). Сол векторлардың горизонталь, фронталь және сагиталь жазықтарына проекциясын қарастыру аркылы ИЭВ —дың кеңістіктегі орнын Электрокардиографтың блок-схемасы 4-суретте келтірілген. Кардиографтың тармақтарын қосатын кілттің (ТҚК)көмегімен биопотенциалдар кернеуді күшейту блогының (КК)кірісіне беріліп, одан кейін қуатын күшейту (ҚК) блогына беріледі.Солай күшейтілген сигнал электромеханикалық түрлендіргішке (ЭМТ) беріледі. Осы блокта электр сигналдары бақылауға қолайлы сигналға түрленеді, қажет болғанда таспаға жазып алуға болады. Кардиографты электр энергиясымен қамтамасыз ету үшін қоректену блогы (КБ) қолданылады.
4сурет.
Жұмыстың орындалу тәртібі.Үш стандартты тармақталуда пациенттің ЭКГ-сін тіркеп алу. Электрокардиграфтың жұмыс істеу принциптерімен және оны қолдануымен алдынғы болған зерхтаналық жұмысында таныс болғасыздар. ЭКГ-нің параметрлерін түсіру ережесі 5 суретте келтірілген. ЭКГ-нің параметрлерін 1 және 2 кестелеріне жазыңыздар.
1 кесте
2 кесте
Жұректің орташа электрлік осін салыңыз. Ол үшін:
Тұрғызуға масштабты ерекше алуға болады.
Жұмысты қорытындылау:Электрокардиограмманы алу және келесі сұрақтарға жауап қайтару. Бақылау сұрақтар:
Тест тапсырмалары:
А) Электрокардиография (ЭКГ), электроэнцефалография (ЭЭФГ), электромиография (ЭМГ); 100 В) Рентгенография, флюрография, рентген құрылымдық талдау; С) ЯМР, ЭПР; Д) Микроскопия, ультрамикроскопия, радиометрия; Е) Электрокардиография (ЭКГ), флюрография, радиометрия.
А) Бұлшық еттердің – электромиографиясы. В) Мидың – электроэнцефалографиясы. С) Жүрек биопотенциялдарының – электрокардиографиясы. Д) Эквиваленттік электрлік генераторы.100 Е) Электрокардиограмма.
А)Жүрекжұмысындапайдаболатынбиопотенциалдысипаттаушыдипольдiнэлектрмоментiнiнвекторы В)Жүректiнциклiшiндегiжұмысыкезiндегiсәйкесбурмалаугакелетiнекiэлектродтарарасындагыпотенциалдарайырымы Д)Нүктелiкзарядтудыратынэлектрорiсiнiнпотенциалы
А) Мидын биопотенциалдарынын уакыт бойынша озгерiсi В)Журектiнбiрциклiшiндегiжумысыкезiндегiсэйкесбурмалаугакелетiнекiэлектодтарарасындагыпотенциалдарайыымдарынынлездiкмэнедерiнiнуакытыбойын-шаозгеруграфигi С) Кардиоцикл кезiндегi журек диполiне эквивалент болатын диполь моментiнiн векторын олшеу
А) Бiртектi откiзгiштiк ортадагы диполь В) Мультиполь эквиваленттiк генератор Д) Белгiлi бiр тэртiппен таралып орналаскан зарядталган болшектердiн жиынтыгы
|