ЗМЕСТ ДЫСЦЫПЛIНЫ

ЗМЕСТ

1. Тыпавая вучэбная праграма “Бібліятэказнаўства. Гісторыя” ……….. 1

2. Змены да праграмы (рабочая праграма) ………………………………… 3

3. Тэматычны план курса …………………………………………………… 13

для студэнтаў ФІДК ………………………………………………….. 14

для студэнтаў ФЗН …………………………………………………... 15

4. Тэматыка і метадычныя ўказанні да семінарскіх заняткаў ………….. 16

5. Метадычныя ўказанні да самастойнай работы студэнтаў, тэматыка, графік кантролю за самастойнай работай студэнтаў ……………………. 27

6. Кантрольныя пытанні – тэсты да самаправеркі студэнтаў …………… 40

7. Умовы выкарыстання рэйтынгавай сістэмы кантроля ……………… 49

8. Тэмы курсавых работ …………………………………………………… 50

9. Тэмы дыпломных і магістарскіх работ ………………………………… 51

10. Спіс літаратуры па курсу ……………………………………………….. 53

11. Пытанні для падрыхтоўкі да экзамену ………………………………. 54

12. Індывідуальныя заданні студэнтаў …………….…………………….. 56

13. Выкарыстанне тэхнічных сродкаў …………….……………………….. 58

Змены да праграмы (рабочая праграма)

(зацверджана пратакол №1 ад 20.09.2012)

УСТУП

“Бібліятэказнаўства: гісторыя” ў якасці раздзела ўваходзіць у курс “Бібліятэказнаўства”. Яго асноўнай мэтай з’яўляецца раскрыццё сусветнай гісторыі бібліятэчнай справы праз вывучэнне патрэбнасці грамадства ў бібліятэцы, яе ролі ў вытворчым і культурным жыцці. Вывучэнне сусветнай гісторыі бібліятэчнай справы як састаўной часткі сусветнай культуры неабходна для разумення агульных заканамернасцей развіцця культуры і спецыфічных праблем бібліятэчнага працэсу.

У раздзеле “Бібліятэказнаўства: гісторыя”, які абапіраецца на законы і катэгорыі філасофіі, тэорыі бібліятэказнаўства і гісторыі кнігі, разглядаецца развіццё бібліятэчнай справы ў кожную гістарычную эпоху ў цеснай сувязі з канкрэтнымі ўмовамі пэўнай дзяржавы, вывучаецца дзейнасць бібліятэк з пазіцыі патрэб грамадства, падаюцца асноўныя тэарэтычныя і практычныя пытанні эвалюцыі бібліятэк.

Адносіны паміж дзвюмя пярвічнымі функцыямі бібліятэкі – функцыяй фондаўтварэння і функцыяй абслугоўвання, змены ў іх узаемадзеянні складаюць галоўны прадмет гісторыі бібліятэк. Вывучэнне гісторыі бібліятэк менавіта як часткі сусветнай гісторыі культуры дазваляе выявіць і асэнсаваць тыя з’явы, якія найбольш моцна паўплывалі на іх развіццё і сталі пачаткам новага этапу іх эвалюцыі. Гісторыя бібліятэк разглядаецца ў сувязі з праблемамі, звязанымі з узнікненнем і развіццём бібліятэк і бібліятэчных сістэм, з генезісам поглядаў і тэорыі на арганізацыю грамадскага карыстання творамі пісьменства і друку ў мінулым і сучаснасці.

Асноўнымі задачамі раздзела з’яўляюцца:

– характарыстыка гістарычных перыядаў і этапаў развіцця бібліятэк, вызначэнне асноўных фактараў фарміравання бібліятэкі як сацыяльнага інстытута;

– асэнсаванне сацыяльных патрабаванняў да бібліятэкі і бібліятэкара;

– раскрыццё ўяўленняў аб эвалюцыі разнастайных тыпаў і відаў бібліятэк, іх функцый, даступнасці фондаў для чытачоў;

– авалоданне ведамі аб інфармацыйна-пошукавай сістэме бібліятэкі ў яе гістарычным развіцці і на сучасным этапе;

– дасягненнях бібліятэчнай думкі, буйнейшых бібліятэках, дзеячах.

У выніку вывучэння раздзела “Бібліятэказнаўства. Гісторыя” студэнты павінны ведаць:

– асноўныя этапы эвалюцыі бібліятэк і бібліятэчнай справы;

– ролю і месца бібліятэкі ў развіцці чалавечага грамадства;

– заканамернасці і тэндэнцыі развіцця бібліятэкі як сацыяльнага інстытута;

– значэнне арганізацыі інфармацыйна-пошукавай сістэмы ў абслугоўванні чытачоў;

– асноўныя тыпы і віды бібліятэк у іх гістарычным развіцці;

– буйнейшыя бібліятэкі мінулага і сучаснасці;

– знакамітых дзеячаў бібліятэказнаўчай думкі.

Студэнты павінны ўмець:

– карыстацца асноўнымі паняццямі, тэрмінамі бібліятэказнаўства;

– выкарыстоўваць веды па гісторыі бібліятэк у далейшай прафесійнай падрыхтоўцы для бібліятэчна-інфармацыйнай дзейнасці;

– валодаць галоўнымі фактамі і вынікамі вывучэння гісторыі бібліятэк Беларусі і замежных краін;

– улічваць гістарычныя ўмовы пры разглядзе важнейшых падзей і ролі асобы ў развіцці бібліятэк.

Матэрыял вывучаецца студэнтамі ў першым семестры і прадугледжвае разнастайныя формы заняткаў. Яны разлічаны, у тым ліку, на 60 гадзін аўдыторных. Прыкладнае размеркаванне аўдыторных гадзін па формах заняткаў наступнае: лекцыі – 44 гадзіны, семінары – 16 гадзін.

Прадугледжваецца кантроль ведаў у форме экзамену.

ЗМЕСТ ДЫСЦЫПЛIНЫ

Уводзіны. Прадмет, задачы, асноўныя падыходы і паняцці

Мэта і задачы раздзела “Бібліятэказнаўства: гісторыя” як часткі дысцыпліны “Бібліятэказнаўства”. Прадмет і метады. Перыядызацыя гісторыі бібліятэк. Гістарыяграфія і крыніцазнаўства. Сувязь і суадносіны з іншымі агульнанавуковымі, агульнапрафесійнымі і спецыяльнымі дысцыплінамі. Значэнне раздзела ў агульнанавуковай і прафесійнай падрыхтоўцы спецыялістаў у галіне інфармацыйна-дакументных камунікацый.

Аб’ём і структура. Асноўныя формы аўдыторных заняткаў. Самастойная работа студэнтаў у засваенні матэрыялу. Забеспячэнне раздзела “Бібліятэказнаўства: гісторыя” вучэбна-метадычнымі матэрыяламі. Формы кантролю.

Раздзел І. Бібліятэкі Старажытнага свету (ІІІ – І тыс. да н. э.)

Тэма 1. Перадумовы зараджэння бібліятэк

Асноўныя фактары ўзнікнення бібліятэкі як сацыяльнага інстытута: фарміраванне патрэбнасці ў стварэнні матэрыяльных носьбітаў інфармацыі, вынаходніцтва пісьма і распаўсюджанне пісьменства, развіццё дзяржавы і ўмацаванне ўлады, развіццё горада як цэнтра культуры.

Вынікі археалагічных раскопак на берагах ракі Еўфрат. Значэнне бібліятэк у вывучэнні гісторыі і культуры старажытных цывілізацый.

Тэма 2. Узнікненне і развіццё бібліятэк у Шумеры, Акадзе, Дзяржаве Хетаў, Асіра-Вавілоніі, Егіпце

Росквіт культур старажытных рабаўладальніцкіх дзяржаў у Месапатаміі. Бібліятэкі-архівы ў Шумеры, Акадзе, Дзяржаве Хетаў, Асіра-Вавілоніі. Асноўныя тыпы бібліятэк, іх функцыянальнае прызначэнне. Бібліятэка асірыйскага цара Ашурбаніпала (668–631 гг. да н. э.) у Ніневіі. З’яўленне элементаў сістэматызацыі бібліятэчных фондаў, экслібрыса.

Кніга і бібліятэка ў егіпцян. Асноўныя тыпы бібліятэк Асаблівасці ўжывання паняццяў “дом кнігі” і “дом жыцця”. З’яўленне пасады захавальніка бібліятэкі. Бібліятэка-архіў фараона Рамсэса ІІ (каля 1300 г. да н. э.). Бібліятэка ў сістэме дзяржаўнага кіравання, культуры і навукі. Даступнасць бібліятэк, чытачы. Захаванне фондаў.

Раздзел ІІ. Бібліятэкі ў эпоху Антычнасці (элінізма)

(VIII ст. да н. э. – V ст.)

Тэма 3. Бібліятэкі ў Старажытнай Грэцыі

Значэнне антычнай культуры для развіцця еўрапейскай цывілізацыі. Росквіт рабаўладальніцкага грамадства Грэцыі. Рэлігія, навука і адукацыя ў антычным грамадстве. Бібліятэка як паняцце. Асноўныя тыпы бібліятэк антычнасці. Узнікненне структурных падраздзяленняў бібліятэкі. Мусейоны і іх роля ў развіцці функцыі абслугоўвання. Тыражыраванне дакументаў. Арганізацыя фондаў і даведачнага апарата.

Бібліятэка Александрыйскага мусейона: узнікненне, дзейнасць, разбурэнне і ўзнаўленне. Пергамская бібліятэка, яе спецыялізацыя.

Пашырэнне і падзел службовых абавязкаў бібліятэкара. З’яўленне першых прац, прысвечаных кнігам, іх адбору, сістэматызацыі, бібліяграфічнаму апісанню; камплектаванню бібліятэк, сістэматызацыі фондаў (Дэмафіл, Калімах, Філон, Тэлеф).

Тэма 4. Бібліятэкі ў Старажытным Рыме

Развіццё кніжнага гандлю і бібліяфільства ў Рыме. Выкарыстанне працы рабоў у кніжнай справе. Распаўсюджанне на бібліятэку функцыі скрыпторыя. Ідэя агульнадаступнасці бібліятэк у Старажытным Рыме. Буйнейшыя прыватныя бібліятэкі рымскіх імператараў. Узнікненне публічных і галіновых бібліятэк. Спробы арганізацыі цэнтралізаванага кіраўніцтва бібліятэкамі і бібліятэчным персаналам. Першыя ганенні на кнігі і бібліятэчныя фонды.

Семінар 1. Зараджэнне бібліятэк у дзяржавах Старажытнага свету.

Раздзел ІІІ. Бібліятэкі ў эпоху Сярэднявечча (V – XIIІ стст.)

Тэма 5. Бібліятэчная справа на Усходзе

(Кітай, Японія, Арабскі халіфат)

Рэлігійны характар сярэднявечнай культуры. З’яўленне паперы і новых формаў кнігі. Фарміраванне новых тыпаў бібліятэк.

Асаблівасці арганізацыі і функцыянавання бібліятэк у Кітаі: “мэн-фу” (“саюзныя палаты”), “шу юань” (“кніжныя двары”). Ступень даступнасці бібліятэчных фондаў у Кітаі і Японіі. Захаванне кніг.

Арабскі Усход і перайманне антычнай спадчыны. Неаднароднасць і разнастайнасць арабскіх бібліятэк. “Дамы мудрасці”, “дамы навукі”, далучаныя бібліятэкі. Роля бібліятэк Арабскага халіфата ў распаўсюджанні навуковых ведаў і адукацыі. Калекцыяніраванне кніг.

Тэма 6. Бібліятэчная справа ў Візантыі, Заходняй Еўропе, Старажытнай Русі. Узнікненне бібліятэк на тэрыторыі Беларусі

Роля рэлігіі і царквы ў Візантыі і еўрапейскіх дзяржавах у эпоху ранняга Сярэднявечча. Візантыя і традыцыі грэчаскай кніжнай культуры. Распаўсюджанне манастырскіх бібліятэк-скрыпторыяў. Узнікненне першых універсітэцкіх бібліятэк. Каралеўскія бібліятэкі. З’яўленне ў бібліятэчных фондах рукапісаў на народных мовах. Абмежаванні ў выдачы кніг.

Распаўсюджанне кніжнай спадчыны з Балгарыі і Візантыі на тэрыторыі Старажытнай Русі. Буйнейшыя цэнтры асветы і кніжнасці (Кіеў, Ноўгарад, Смаленск, Полацк, Тураў і інш.). Заснаванне бібліятэк Яраславам Мудрым. Спісы забароненых кніг. Полацкія князі і стварэнне першых бібліятэк на тэрыторыі Беларусі. Бібліятэка Полацкага Сафійскага сабора. Манастырскія школы і скрыпторыі па перапісцы кніг. Дзейнасць Ефрасінні Полацкай.

Працы аб кнігах, бібліятэчных фондах, чытанні, арганізацыі і карыстанні бібліятэкай (Касідор, Фоцій, Кірыл Тураўскі, Р.дэ Фурнэвіль, Р.дэ Бёры).

Семінар 2. Бібліятэкі Сярэднявечча.

Раздзел IV. Бібліятэкі ў эпоху Адраджэння

(ХІІІ – першая палова XVII ст.)

Тэма 7. Бібліятэкі Беларусі ў перыяд ВКЛ

Беларускае Адраджэнне і пашырэнне сувязей з Заходняй Еўропай. Распаўсюджанне скрыпторыяў – цэнтраў масавай вытворчасці беларускай рукапіснай кнігі. Узнікненне беларускага кнігавыдання. Гуманістычныя погляды Ф. Скарыны. Распаўсюджанне рэфармацыйнага руху, каталіцызму, уніяцтва.

Манастырскія бібліятэкі і іх першыя інвентарныя вопісы (у Слуцку, Лаўрышаве, Жыровіцах, Супраслі і інш.). Лёс бібліятэкі Полацкага Сафійскага сабора.

Бібліятэкі езуіцкіх калегіумаў, каталіцкіх і уніяцкіх касцёлаў і кляштараў. Заснаванне першай універсітэцкай бібліятэкі ў Вільні. Асветніцкая дзейнасць праваслаўных брацтваў: школы, бібліятэкі, друкарні. Іх роля ў захаванні і развіцці беларускай культуры і мовы.

Асноўныя тыпы прыватных кнігазбораў. Бібліятэка Жыгімонта Аўгуста ІІ, бібліятэкі Радзівілаў, Сапегаў, іх гісторыка-культурнае значэнне.

Тэма 8. Бібліятэкі на тэрыторыі Расіі

Роля праваслаўнай царквы і распаўсюджанне ў Маскоўскай дзяржаве манастырскіх і царкоўных бібліятэк. Буйнейшыя манастырскія бібліятэкі (Кірыла-Белазёрскага, Салавецкага, Іосіфа-Валакаламскага, Троіца Сергіевай лаўры і інш.). Стварэнне Патрыяршай бібліятэкі.

Заснаванне бібліятэк Царскіх прыказаў (Пушкарскага, Аптэкарскага), іх спецыялізацыя. Шляхі папаўнення фондаў, чытачы.

Фарміраванне фонду бібліятэкі маскоўскіх цароў як дынастычнай і ўрадавай. Лёс бібліятэкі Івана IV Грознага. Узнікненне прыватных бібліятэк (Сімяона Полацкага, Андрэя Курбскага і інш.).

Тэма 9.Бібліятэчная справа і еўрапейскі Рэнесанс (Італія, Далмацыя, Венгра-Харватыя, Германія, Францыя, Англія)

Эпоха фарміравання гуманістычнай культуры і адраджэння антычнай спадчыны. Фарміраванне нацыянальных моў і культур. Погляды гуманістаў на прызначэнне бібліятэкі. Рост бібліятэчных фондаў, дыферэнцыяцыя літаратуры, з’яўленне новых чытачоў. Распаўсюджанне кнігадрукавання. Змены ў функцыях захоўвання і абслугоўвання.

Прыватныя і публічныя бібліятэкі ў Італіі. Развіццё прынцыпу агульнадаступнасці. Буйнейшыя прыватныя кнігазборы Ф. Петраркі, Дж. Бакача, Н. Ніколі. “Лаўрэнцыяна”. Італьянскае Адраджэнне і яго ўплыў на развіццё бібліятэчнай справы ў Далмацыі і Венгра-Харватыі. Распаўсюджанне свецкай адукацыі і універсітэцкіх бібліятэк. Рэфармацыя і ўзнікненне гарадскіх бібліятэк у Германіі. Дзейнасць М. Лютэра і І. Гутэнберга. Асаблівасці распаўсюджання ідэй гуманізму ў Францыі. Дзейнасць ордэна езуітаў і барацьба з ерытычнай літаратурай. Бібліятэчная справа ў Англіі і секулярызацыя манастырскіх бібліятэк. Фарміраванне буйнейшых каралеўскіх бібліятэк у Францыі і Англіі.

Развіццё тэорыі каталогаў, новыя працы па класіфікацыі, арганізацыі бібліятэкі і камплектаванні фондаў (Ф. Трэфлер, Ф. Дэлакруа, Э. Маўнсэл, К. Геснер, Ф. Бэкан, Г. Надэ). Ідэальная мадэль бібліятэкі эпохі Барока К. Клемана.

Семінар 3. Бібліятэкі эпохі Адраджэння.

Раздзел V. Бібліятэкі ў эпоху Асветніцтва

(другая палова ХVІІ – пачатак XІХ ст.)

Тэма 10.Новы бібліятэчны светапогляд. Узнікненне

нацыянальных бібліятэк

Роля кнігі і адукацыі ў “эпоху Вальтэра”. Шырокае распаўсюджанне друкаванага тэксту, разнастайных тыпаў і відаў друкаванай прадукцыі на нацыянальных мовах. Часопісы і кнігі “кішэннага фармату”. “Энцыклапедыя” як сімвал эпохі Асветніцтва і яго ўплыў на камплектаванне фондаў бібліятэк. Змены арыенціраў бібліятэкі ў сферы абслугоўвання. Пашырэнне кола чытачоў бібліятэк. Пытанні прафесійнай бібліятэчнай адукацыі (Францыя, Германія).

Буржуазныя рэвалюцыі ў Галандыі, Англіі, Францыі. Фарміраванне, развіццё мадэлі цэнтралізаванай нацыянальнай дзяржавы і нацыянальная бібліятэка. Спецыфічныя функцыі і місія нацыянальнай бібліятэкі. Роля прыдворных (каралеўскіх) бібліятэк. Значэнне атрымання абавязковага экземпляра, адкрыцця фондаў для шырокай публікі, узвядзення новага будынку ў набыцці бібліятэкай статуса нацыянальнай.

Бібліятэка Брытанскага музея. Мерапрыемствы па рэарганізацыі бібліятэчнай справы ў Францыі і стварэнне Нацыянальнай бібліятэкі. Пруская каралеўская бібліятэка. Бібліятэка братоў Залускіх у Варшаве.

Выдзяленне навуковых і публічных бібліятэк. Арганізацыя першых падпісных бібліятэк у Англіі і ЗША.

Дзейнасць А. Грэгуара, А. Камюса, Г. В. Лейбніца, І. В. Гётэ, Т. Джэферсана.

Тэма 11. Бібліятэчная справа ў Расіі

Пераўтварэнні Пятра І у кніжнай справе. З’яўленне першых бібліяграфічных дапаможнікаў (І. Капіевіч, М. Бантыш-Каменскі). Стварэнне бібліятэкі Акадэміі навук у С.-Пецярбургу. Распаўсюджанне ідэй агульнадаступнасці бібліятэк, праекты арганізацыі публічных бібліятэк (А. І. Багданаў, В. В. Кіпрыянаў і інш.). Дзейнасць М. В. Ламаносава і стварэнне Бібліятэкі Маскоўскага універсітэта.

Палітыка Кацярыны ІІ і бібліятэчная справа. Бібліятэка Вальтэра. Шляхі рэалізацыі праектаў аб адкрыцці Імператарскай публічнай бібліятэкі. Дзейнасць М. Навікова. Стварэнне спецыяльных бібліятэк. Тэхнічныя бібліятэкі на Урале і Алтаі. Дзейнасць П. К. Фралова. Праекты публічных бібліятэк у губерскіх гарадах Расіі.

“Лексікон” В. М. Тацішчава і яго роля ў развіцці бібліятэказнаўства. З’яўленне прац па гісторыі бібліятэк, іх ролі ў грамадстве, значэнні чытання кніг і аб кіраванні чытаннем (І. К. Бакмейсцер, Х. А. Чабатароў).

Тэма 12. Бібліятэчная справа ў Беларусі

Сацыяльна-эканамічнае і культурнае становішча Беларусі. Узмацненне ўплыву каталіцкай царквы на духоўнае жыццё. Распаўсюджанне контррэфармацыі. Пашырэнне сеткі кляштарных і школьных бібліятэк каталіцкіх ордэнаў (езуітаў, францысканцаў, піяраў, дамініканцаў); уніяцкага (базыльянскага) ордэна (Вільня, Полацк, Супрасль).

Распаўсюджанне ідэй Асветніцтва ў другой палове XVIII – пачатку ХІХ ст. (І. Храптовіч, І. Яленскі, К. Лышчынскі, Б. Дабашэвіч, К. Нарбут, М. Пачобут-Адляніцкі). Рэформа адукацыі С. Канарскага. Арганізацыя цэнтралізаванага кіравання бібліятэкамі.

Роля бібліятэкі Віленскай езуіцкай акадэміі ў распаўсюджанні навуковых ведаў. Фарміраванне даведачна-бібліяграфічнага апарату, атрыманне абавязковага экземпляру. Спецыфіка фондаў навуковай бібліятэкі Гродзенскай медыцынскай акадэміі. Дзейнасць бібліятэкі Полацкага езуіцкага калегіума. Стварэнне бібліятэк спецыяльных навучальных устаноў.

Лёс буйнейшых прыватных бібліятэк Беларусі ў часы войнаў і падзелаў Рэчы Паспалітай.

Семінар 4. Бібліятэчная справа эпохі Асветніцтва.

Раздзел VІ. Бібліятэчная справа ў XIX – пачатку XXст.

Тэма 13. Навуковыя і нацыянальныя бібліятэкі

Сацыяльна-эканамічныя і грамадска-палітычныя ўмовы развіцця бібліятэк у эпоху прамысловага перавароту. Рост патоку друкаванай прадукцыі. Далейшае пашырэнне кола чытачоў. Асноўныя тыпы бібліятэк. Новыя ўяўленні грамадства аб універсітэце. Разуменне бібліятэкі як інстытута развіцця навукі (Германія). Буйнейшыя навуковыя бібліятэкі універсітэтаў у Вялікабрытаніі і ЗША. Ідэі Роберта фон Моля.

Нацыянальная бібліятэка як важнейшы інстытут дзяржавы. Узнікненне новых нацыянальных бібліятэк у ЗША, Іспаніі. Нацыянальна-вызваленчы рух і стварэнне нацыянальных бібліятэк у Аргенціне, Чылі, Перу, Балівіі. Феномен “нацыянальных бібліятэк” Аўстра-Венгерскай імперыі. Адкрыццё нацыянальнай бібліятэкі ў Расіі. Дзейнасць В. І. Сабальшчыкова, В. С. Сопікава, У. У. Стасава. Бібліятэка Маскоўскага публічнага Румянцаўскага музея. Універсітэцкія бібліятэкі. Галоўныя крытэрыі камплектавання фондаў нацыянальных і навуковых бібліятэк. Спецыялізацыя і пошук шляхоў узаемадзеяння паміж бібліятэкамі.

Тэма 14.Агульнадаступныя бібліятэкі

Узнікненне тэрміну “бясплатная публічная бібліятэка”. Асноўныя палажэнні англа-амерыканскай канцэпцыі публічнай бібліятэкі. Развіццё бібліятэчнага заканадаўства ў Вялікабрытаніі і ЗША. Асаблівасці прынцыпу адкрытага доступу. Цэнтралізацыя бібліятэчнай справы і арганізацыя сеткі бібліятэк. Стварэнне першых прафесійных аб’яднанняў бібліятэкараў і першых прафесійных часопісаў. Адкрыццё вышэйшых бібліятэчных школ у ЗША і Германіі. Дзейнасць М. Дзьюі, Ч. Кетэра.

Фарміраванне канцэпцыі “народнай” бібліятэкі ў Германіі і ідэі народнай педагогікі. Прадастаўленне чытачам “добрай” літаратуры. “Кніжнае ядро” В. Хофмана. Арганізацыя сеткі народных бібліятэк. Выданне нямецкага прафесійнага часопіса.

Развіццё публічных (губернскіх і павятовых) бібліятэк у Расіі (А. Ф Смірдзін, М. С. Мардвінаў). Рэакцыйнае заканадаўства аб бібліятэках. Нелегальныя бібліятэкі. Заснаванне земствамі народных бібліятэк (Ф. Ф. Паўленкаў). Арганізацыя бібліятэчных курсаў (Л. Б. Хаўкіна), стварэнне аб’яднанняў бібліятэчных работнікаў, выданне першага ў Расіі прафесійнага часопіса, І Усерасійскі бібліятэчны з’езд.

Тэма 15. Бібліятэчная справа ў Беларусі

Фарміраванне капіталістычных адносін, нацыянальнай свядомасці. Цэнзурнае становішча кнігі і бібліятэк. Рэформа асветы і друку. Нацыянальна-вызваленчы рух і асаблівасці бібліятэчнай справы ў ХІХ ст.

Дзейнасць і закрыццё навуковай бібліятэкі Віленскага універсітэта. Гісторыка-кнігазнаўчыя і бібліяграфічныя працы выкладчыкаў універсітэта (І. Лялевель, А. Багаткевіч). Спецыяльная бібліятэка Горы-Горыцкага сельскагаспадарчага інстытута. Пашырэнне бібліятэк гімназій, павятовых вучылішч. Узнікненне першых публічных бібліятэк, іх разнастайнасць. Склад бібліятэчных фондаў, чытацкае кола. Ліквідацыя бібліятэк каталіцкіх і уніяцкіх кляштараў. Арганізацыя камерцыйных бібліятэк. Грамадскія і ведамасныя бібліятэкі. Распаўсюджанне народных бібліятэк (Я. І. Хлябцэвіч).

Буйнейшыя прыватныя кнігазборы літаратараў, краязнаўцаў, настаўнікаў і іх роля ў захаванні нацыянальнай кніжнай спадчыны (У. Сыракомлі, Г. Татура, А. К. Ельскага, А. П. Сапунова, А. Храптовіча і інш.). Рэканструкцыя прыватных кнігазбораў у сучаснасці.

Семінар 5. Бібліятэчная справа ў ХІХ – пачатку ХХ ст.

Раздзел VІІ. Бібліятэчная справа ў XX –пачатку ХХІ ст.

Тэма 16. Асноўныя кірункі развіцця бібліятэчнай справы

Асноўныя тэндэнцыі ў камплектаванні бібліятэк. Каардынацыя дзейнасці бібліятэк у планаванні, абмене бібліяграфічнай інфармацыяй, дакументамі. Развіццё ідэі стварэння зводных каталогаў пэўнай краіны. Уплыў англа-амерыканскай канцэпцыі публічнай бібліятэкі на развіццё народных бібліятэк у краінах Еўропы.

Асаблівасці развіцця бібліятэчнай справы ў СССР і БССР. Прынцып “сацыялістычнага бібліятэчнага будаўніцтва”. Нацыяналізацыя і ўніфікацыя бібліятэчных фондаў. Заснаванне дзяржаўных бібліятэк. Цэнтралізацыя бібліятэчнай справы. Стварэнне агульнадаступнай бібліятэкі таталітарнай дзяржавы – масавай бібліятэкі, яе функцыі. Развіццё сеткі масавых бібліятэк.

Кантроль за дзейнасцю бібліятэк у Германіі ў 1930-я гг. Страты і перамяшчэнні бібліятэк у гады Другой сусветнай вайны.

“Саветызацыя” бібліятэчнай справы ў сацыялістычных краінах. Прынцыпы камплектавання бібліятэчных фондаў і доступ да іх. Спісы забароненай літаратуры.

Дэмакратычныя змены ў бібліятэчнай дзейнасці ў канцы 1980-х гг. Адмова ад уніфікацыі ў назвах бібліятэк, аднаўленне нацыянальных бібліятэк, інтэграцыя ў сусветныя бібліятэчныя працэсы. Стварэнне бібліятэчных асацыяцый, прыняцце законаў аб бібліятэчнай справе.

Змены ў дзейнасці бібліятэк ва ўмовах глабальнай інфарматызацыі. Узнікненне электронных бібліятэк (“Гутэнберг”, “Еўрапеіяна”). Праекты нацыянальных электронных бібліятэк. Політыпалагічнасць бібліятэк.

Уклад у даследаванне гісторыі бібліятэк і бібліятэчнай справы К. І. Абрамава, Ю. У. Грыгор’ева, А. М. Ванеева, Б. Ф. Валодзіна, Ю. М. Сталярова, В. І. Талалакінай; М. В. Нікалаева, М. І. Пакала, Л. І. Уладзімірава і інш.

Тэма 17. Міжнароднае бібліятэчна-бібліяграфічнае супрацоўніцтва

Усталяванне прафесійных сувязей і кантактаў. Стварэнне Міжнароднага бібліяграфічнага інстытута і яго рэарганізацыя ў Міжнародную федэрацыю па дакументацыі (ФІД). Дзейнасць Ш. Р. Ранганатана. Заснаванне Міжнароднай федэрацыі бібліятэчных асацыяцый (ІФЛА). Асноўныя кірункі дзейнасці. Членства Беларусі. Роля ЮНЕСКА ў падтрымцы і развіцці бібліятэчнай справы. Праграма “Памяць свету”. Распрацоўка і рэалізацыя праграмы “Памяць Беларусі”. Асноўныя мэты дзейнасці Міжнароднай арганізацыі па стандартызацыі (ІСО). Нацыянальная арганізацыя па стандартызацыі ў Беларусі.

Буйнейшыя міжнародныя праекты ў галіне каардынацыі камплектавання і каталагізацыі (“Фармінгтонскі план”, “Скандыяплан”, РІСА, ЛІБНЕТ).

Дзейнасць бібліятэчных асацыяцый. Амерыканская бібліятэчная асацыяцы, Бібліятэчная асацыяцыя ў Вялікабрытаніі, Расійская бібліятэчная асацыяцыя.

Тэма 18. Сучасны стан развіцця бібліятэчнай справы ў Беларусі

(пасля 1991 г.)

Новыя патрабаванні да зместу дзейнасці бібліятэк. Узнікненне бібліятэк грамадскіх арганізацый, аднаўленне царкоўных бібліятэк. Працэс рэарганізацыі і скарачэння дзяржаўных бібліятэк. Перагляд і змены ў агульнай сетцы бібліятэк краіны. Кіраванне бібліятэчнай справай. Праблемы камплектавання бібліятэчных фондаў. “Канцэпцыя развіцця бібліятэчнай справы ў Рэспубліцы Беларусь”. Закон “Аб бібліятэчнай справе ў Рэспубліцы Беларусь”. Заснаванне Беларускай бібліятэчнай асацыяцыі (ББА) і прафесійнага часопіса “Бібліятэчны свет”.

Прыярытэтныя кірункі мадэрнізацыі бібліятэк Беларусі. Фарміраванне адзінай інфармацыйнай прасторы ў краіне і роля бібліятэк. Стварэнне публічных цэнтраў прававой інфармацыі. Праграмы інфарматызацыі бібліятэк краіны (“Электронная Беларусь”).

Сучасная бібліятэчная сістэма Беларусі (публічныя і спецыяльныя бібліятэкі). Сетка бібліятэк Міністэрства культуры. Новыя арганізацыйныя бібліятэчныя структуры ў сельскай мясцовасці. Значэнне цэнтральных рэгіянальных бібліятэк у захаванні нацыянальнай спадчыны.

Дасягненні НББ і ЦНБ імя Я. Коласа НАНБ і іншых бібліятэк у галіне даследавання кнігі, бібліятэк і бібліятэчнай справы. Арганізацыя бібліятэчнай адукацыі ў краіне. Сучасны стан і перспектывы даследавання гісторыі бібліятэк, асноўныя працы па гісторыі бібліятэк Беларусі.

Семінар 6. Сучасны стан і перспектывы развіцця бібліятэк.

Тэматычны план курса

Тэматычны план курса

для студэнтаў ФІДК

Тэматычны план курса

для студэнтаў ФЗН

ФЗН (4 і 5 гады навучання)

4. Тэматыка і метадычныя ўказанні

да семінарскіх заняткаў

Семінар 1. Зараджэнне бібліятэк у дзяржавах Старажытнага свету

Форма правядзення – абмеркаванне, электронная прэзентацыя (ЭП)

Пытанні:

1. Перадумовы ўзнікнення бібліятэкі як сацыяльнага інстытута. Першыя прабібліятэкі старажытных рабаўладальніцкіх дзяржаў Усходу (Шумер, Акад, Хецкае царства, Асіра-Вавілонія, Егіпет).

Ахарактарызуйце і назавіце асноўныя асаблівасці і рысы старажытных бібліятэк. У чым іх падабенства паміж сабой і адрозненне? Чаму мы іх называем прабібліятэкамі?

2. Бібліятэкі Грэцыі і Рыма і іх роля ў развіцці бібліятэчнай справы (у тым ліку, Александрыйская і Пергамская бібліятэкі).

Як змяняецца роля і функцыі бібліятэкі? Якія новыя тыпы бібліятэк з’яўляюцца? Назавіце першыя працы аб кнігах і бібліятэках?

Літаратура

Асноўная

1. Владимиров, Л.И. Всеобщая история книги / Л.И. Владимиров. – М., 1988. – С. 16–34.

2. Володин, Б. Ф. Всемирная история библиотек / Б.Ф. Володин. – СПб., 2002. – С. 15–39.

3. Древнего мира библиотеки / Д. Н. Бакун, А. Г. Глухов // Библиотечная энциклопедия. – М., 2007. – С. 361–363.

4. Маркова, Т. Б. Библиотека в истории культуры / Т. Б. Маркова. – СПб. : Наука, 2008. – С. 95–109, 131–155.

5. Талалакина, О. И. История библиотечного дела за рубежом / О.И. Талалакина. – М., 1982. – С. 6–19.

Дадатковая

1. Брабич, В. Библиотеки античного мира / В. Брабич // Библиотекарь. – 1959. – № 5. – С. 59–62.

2. Возрождение Александрийской библиотеки: уникальный проект ХХІ в. // Информатика: Экспресс-информация. – М., 1992. – Вып. 39. – С. 12–14.

3. Глухов, А. Г. Библиотека Александрина / А. Г. Глухов // Библиотечная энциклопедия. – М., 2007. – С. 147–148.

4. Глухов, А. Г. Пергамская библиотека / А. Г. Глухов // Библиотечная энциклопедия. – М., 2007. – С. 789–790.

5. Глухов, А. С. Судьбы древних библиотек : научно-художественные очерки / А.С. Глухов. – М., 1992. – С. 4–47.

6. Дрыбин, В. Книжный мир Древнего Рима : историко-культурный экскурс / В. Дрыбин // Бібліятэчны свет. – 2006. – №3. – С. 23–29.

7. Лалоянц, И. Взлет и падение / И. Лалоянц, Б. Примочкин // Библиотекарь. – 1991. – № 3. – С. 73–76.

8. Чёрный, А. И. Александрийский мусейон и его библиотека – восьмое чудо света / А.И. Александров // Международный форум по информации. – М., 2006. – Т. 31. – № 3. – С. 3–17.

9. Шамурин, Е. И. Очерки па истории библиотечно-библиографической классификации / Е.И. Шамурин. – Т.1. – М., 1955. – С. 8–10.

Семінар 2. Бібліятэкі Сярэднявечча

Форма правядзення – абмеркаванне, электронная прэзентацыя

Пытанні:

Выявіце асаблівасці ў арганізацыі, тыпах і функцыях бібліятэк і адначасова – характэрныя рысы ўсіх бібліятэк Сярэднявечча?

1. Бібліятэкі дзяржаў Усходу (Кітай, Японія, Арабскі халіфат).

2. Бібліятэкі Візантыі і Заходняй Еўропы.

3. Бібліятэкі на тэрыторыі Старажытнай Русі і Беларусі

4. Бібліятэказнаўчая думка ў эпоху Сярэднявечча (Касідор, Кірыла Тураўскі, Ефрасіння Полацкая).

Літаратура

Асноўная

1. Абрамов, К.И. История библиотечного дела в России / К.И. Абрамов. – М., 2001. – Ч.1.– С. 17–25.

2. Библиотечная энциклопедия. – М., 2007. – С. 363–365: Древней Руси библиотеки / А. Г. Глухов; С. 373: Евфросиния Полоцкая; С. 655–657: Монастырские библиотеки Древней Руси / А. Г. Глухов;

3. Владимиров, Л.И. Всеобщая история книги / Л.И. Владимиров. – М., 1988. – С. 35–90.

4. Володин, Б.Ф. Всемирная история библиотек / Б.Ф. Володин. – СПб., 2002. – С. 34–70.

5. Маркова, Т. Б. Библиотека в истории культуры / Т. Б. Маркова. – СПб. : Наука, 2008. – С. 109–130, 155–209.

6. Покало, М. И. История библиотечного дела в БССР / М.И. Покало. – Мн., 1983. – С. 7–9.

Дадатковая

1. Абрамов, К.И. История библиотечного дела в СССР / К.И. Абрамов. – М., 1980. – С. 14–16.

2. Глухов, А. С. Судьбы древних библиотек: научно-художественные очерки / А.С. Глухов. – М., 1992. – С. 48–87; С. 114–134.

3. Кунин, В. В. Библиофилы и библиоманы. – М., 1984. – С. 409–438. [Пра Рычарда дэ Бёры].

4. Лаўрык, Ю. Найдаўнейшыя беларускія кніжніцы / Ю. Лаўрык // Роднае слова. – 2006. – № 4. – С. 80.

5. Мотульский, Р. С. Возникновение и развитие библиотек Беларуси (ІХ – первая половина ХІІІ в.) / Р. С. Мотульский // Библиотековедение. – 2009. – № 4. – С. 96–102; № 5. – С. 100–109.

6. Нікалаеў, М. В. Палата кнігапісная. Рукапісная кніга на Беларусі ў X – XVIII ст. / М.В. Нікалаеў. – Мн., 1993. – С. 213–220.

7. Орлов, В. И. Библиотеки Японии / В.И. Орлов // Библиотековедение и библиография за рубежом. – 1961. – Вып. 8. – С. 33–35.

8. Слова святога Кірылы аб кніжным чытанні і навуцы // Асветнікі і мысліцелі Беларусі : энцыклапедычны давед. – Мн., 1995. – С. 626–627.

9. Солонская, Н. Г. Реконструкция фонда библиотеки Ярослава Мудрого / Н.Г. Солонская // Весник БАЕ. – 2004. – № 2. – С. 44–47.

10. Средних веков библиотеки / Д. Н. Бакун, Л. И. Владимиров, А. Г. Глухов // Библиотечная энциклопедия. – М., 2007. – С. 989–992.

11. Талалакина, О. И. Исследователи культуры Востока о библиотеках Арабского халифата / О.И. Талалакина // Библиотековедение и библиография за рубежом. – 1976. – Вып. 55. – С. 58–75.

12. Талалакина, О. И. История библиотечного дела за рубежом / О.И. Талалакина. – М., 1982. – С. 19–34.

13. Уюн-Суд-Низар. Арабские библиотеки в средние века / Уюкан-Суд-Низар // Библиотековедение и библиография за рубежом. – 1973. – Вып. 44. – С. 90–98.

14. Шамурин, Е.И. Очерки по истории библиотечно-библиографической классификации / Е.И. Шамурин. – М., 1955. – Т. 1. – С. 36–56, 70, 86-96.

15. Шира, Д. Х. Введение в библиотековедение / Д.Х. Шира. – М., 1983. – С. 25-35.

16. Шульц, Ю.Ф. Кассидор / Ю.Ф. Кассидор // Книга : энциклопедия. – М., 1999. – С. 277.

Семінар 3. Бібліятэкі эпохі Адраджэння

Форма правядзення – абмеркаванне, электронная прэзентацыя.

Па пытанні №3 пісьмова кожны рыхтуе кароткія тэставыя заданні.

Пытанні:

1. Прыватныя і публічныя бібліятэкі ў Італіі.

Як звязаны погляды гуманістаў на бібліятэку з развіццём іх асноўнага прынцыпу – агульнадаступнасці? Чаму прыватная бібліятэка – характэрны тып бібліятэкі эпохі Адраджэння?

2. Ідэі гуманізму і рэфармацыі ў Германіі, Францыі, Англіі і развіццё бібліятэчнай справы.

Як уплывалі змены ў рэлігійным жыцці грамадства на бібліятэкі? Роля кнігадрукавання і універсітэтаў у развіцці бібліятэчнай справы.

3. Прадстаўнікі бібліятэчнай думкі эпохі Адраджэння (Ф. Трэфлер, Ф. Дэлакруа, Э. Маўнсэл, К. Геснер, Ф. Бэкан, Г. Надэ, К. Клеман).

4. Асноўныя характэрныя тыпы бібліятэк у Расіі (Маскоўскай дзяржаве).

Роля бібліятэк Царскіх прыказаў.

5. Разнастайнасць тыпаў бібліятэк Беларусі (перыяд ВКЛ і РП): манастырскія, навучальныя (у т.л., універсітэцкая), прыватныя.

Іх лёсы і значэнне для нацыянальнай культуры. На выбар можна падрыхтаваць ЭП па якой-небудзь бібліятэцы. Кожны выберыце для сябе са спісу па тэме 1 падтэму і паспрабуйце знайсці новы матэрыял (у тым ліку, ілюстрацыі) і дапоўніць спіс.

Літаратура

Асноўная

1. Абрамов, К. И. История библиотечного дела в России / К. И. Абрамов. – М., 2001. – Ч. 1. – С.26-48.

2. Володин, Б. Ф. Всемирная история библиотек / Б.Ф. Володин. – СПб., 2002. – С. 75–102, 135-148.

3. Голенченко, Г. Я. Крупные светские частновладельческие библиотеки Белоруссии и Литвы второй половины XVI – середины XVII вв. / Г.Я. Голенченко // Федоровские чтения, 1982. – М., 1987. – С. 100–114.

4. Нікалаеў, М. В. Бібліятэкі / М. Нікалаеў // Вялікае Княства Літоўскае : энцыклапедыя : у 2 т. – Мн., 2005. – Т. 1. – С. 328–329; Тое самае // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі : у 6 т. – Мн., 1994. – Т. 2. – С. 41–43.

5. Покало, М. И. Библиотеки на территории Белоруссии с древнейших времен до конца XVIII в. / М.И. Покало // Вопросы библиотековедения и библиографии. – Мн., 1984. – Вып. 5. – С. 36–54.

6. Покало, М. И. История библиотечного дела в БССР / М.И. Покало. – Мн., 1983. – С. 9–21.

Дадатковая

1. Абрамов, К. И. История библиотечного дела в СССР / К. И. Абрамов. – М., 1980. – С.21-27, 29-44.

2. Аверьянов, К. Загадка столетий (О библиотеке И.Грозного) / К. Аверьянов // Библиотекарь. – 1985. – №7. – С.58-59.

3. Вильчур, Н. Из истории технических библиотек на Алтае / Н. Вильчур // В омощь работникам массовых библиотек. – М., 1955. – С.467-475.

4. Глухов, А. Г. Из глубины веков / А. Г. Глухов. – М., 1971. – С.91-104.

5. Глухов, А. Г. Магистр Ришар де Фурневиль и его библиомания / А.Г. Глухов // Библиотековедение. – 2001. – № 5. – С. 60–62.

6. Глухов, А. С. Судьбы древних библиотек : научно-художественные очерки / А.С. Глухов. – М., 1992. – С. 88–99; 143–151.

7. Емец, И. Предисловие / И. Емец // Новицкая Л. Библиотечное дело в Белоруссии (XVI в. – 1917 г.). – Мн., 1982. – С. 11–16.

8. Каратыгина, Т. Ф. История технических библиотек в СССР / Т. Ф. Каратыгина. – М. : Книга, 1981. – С.16-24.

9. Картина, книга, библиотека в эпоху Возрождения // Библиотековедение. – 2002. – № 5. – С. 102–109.

10. Лаўрык, Ю. Бібліятэкі Беларусі ў сярэдзіне XVI – 1-я палова ХІХ ст. / Ю. Лаўрык // Наша вера. 2007. – № 2 (40). – Тое самае [Электронны рэсурс]. – Рэжым доступу : http:// www.media. catholic.by/nv.

11. Любарский, Я. Библиотека Аптекарского приказа / Я. Любарский // Библиотекарь. – 1950. – №1. – С.30-31.

12. Маркова, Т. Б. Библиотека в истории культуры / Т. Б. Маркова. – СПб. : Наука, 2008. – С. 209–225.

13 Нікалаеў, М. Кніжная культура Вялікага Княства Літоўскага. – Мінск : БелЭн, 2009. – 424 с. : іл. – (Гісторыя беларускай кнігі: у 2 т. ; т. 1).

14. Папское собрание в Авиньоне // Библиотека. – 1998. – № 2. – С. 92–93.

Слуховский, М. И. Библиотечное дело в России до XVІІІ в. / М. И. Слуховский. – М., 1968. – С.44-128.

15. Степачёв, Л. М. Библиотека Ватикана / Л. М. Степачёв // Библиотечная энциклопедия. – М., 2007. – С. 148–149.

Талалакина, О. И. История библиотечного дела за рубежом / О.И. Талалакина. – М., 1982. – С. 36–46.

16. Тацішчаў Васіль Мікітавіч // Энцыкапедыя гісторыі Беларусі : у 6 т. – Мн., 2001. – Т.6, кн.1. – С.514.

17. Цыбуля, В. А. Манастырскія бібліятэкі і царкоўныя бібліятэкі Беларусі / В.А. Цыбуля // Помнікі гісторыі і культуры. – 1970. – № 3. – С. 50–51.

18. Шамурин, Е. И. Очерки по истории библиотечно-библиографической классификации / Е.И. Шамурин. – М., 1955. – Т. 1. – С. 100–139.

Семінар 4. Бібліятэчная справа эпохі Асветніцтва

Форма правядзення – калоквіум

Пытанні:

1. Якія змены ў грамадскае жыццё прынесла эпоха Асветніцтва (сацыяльна-эканамічныя, палітычныя, грамадска-культурныя, светапоглядныя)? Агульная характарыстыка эпохі.

2. У чым сутнасць новага “бібліятэчнага светапогляду” эпохі Асветніцтва?

3. З чым была звязана неабходнасць узнікнення нацыянальных бібліятэк?

4. Як былі створаны нацыянальныя бібліятэкі ў краінах Старога (Англія, Францыя) і Новага свету (ЗША)? (падабенствы і адрозненні).

5. У чым заключаліся змены ўзаемаадносін бібліятэкі, грамадства і дзяржавы, якія ўкараняў В.Гётэ?

Літаратура

Асноўная

1. Бакун, Д. Н. Нового и новейшего времени библиотеки / Д. Н. Бакун // Библиотечная энциклопедия. – М., 2007. – С. 730–731.

2. Володин, Б. Ф. Всемирная история библиотек / Б. Ф. Володин. – СПб., 2002. – С.71-73, 103-135, 162-173, 184-192.

3. Миллер, Э. Антонио Паницци и Британский музей / Э. Миллер // Библиотековедение и библиография за рубежом. – М., 1969. – Вып.30. – С.45-56.

4. Талалакина, О.И. История библиотечного дела за рубежом / О. И. Талалакина. – М. : Книга, 1982. – С.53-99.

5. Фирсов, Г. Г. Библиотечная деятельность Гете и библиотеки Веймара и Йены Г. Г. Фирсов // Библиотековедение и библиография за рубежом. – 1983. – Вып.94. – С.3-11.

Дадатковая

1. Гиляревский, Р. С. Роль Антонио Паницци в развитии теории книгопечатания и комплектования фондов библиотеки Британского музея / Гиляревский Р.С., Каневский Б.П. // Библиотековедение и библиография за рубежом. – 1969. – Вып.40. – С.3-11.

2. Каневский, Б. Н. Библиотека Конгресса США (исторический очерк) / Б. Н. Каневский // Библиотековедение и библиография за рубежом. – 1990. – Вып.126. – С.101-118.

3. Каневский, Б. Н. Британская библиотека / Б. Н. Каневский. – М., 1987.

4. Маркова, Т. Б. Библиотека в истории культуры / Т. Б. Маркова. – СПб. : Наука, 2008. – С. 225–243.

5. Недашковская, Т. А. Франции Национальная библиотека / Т. А. Недашковская // Библиотечная энциклопедия. – М., 2007. – С. 1101–1103.

6. Скворцов, В. В. Из истории библиотечного дела в США / В. В. Скворцов // Библиотековедение и библиография за рубежом. – 1974. – Вып.49. – С.36-52.

7 Шамурин, Е. И. Очерки по истории библиотечно-библиографической классификации / Е.И. Шамурин. – М., 1955. – Т. 1. – С. 139–225.

8. Шира, Д. Х. Введение в библиотековедение / Д. Х. Шира. – М. : Высш. шк., 1983. – С.39-43.

Семінар 5. Бібліятэчная справа ў ХІХ – ХХ ст.

Форма правядзення: “дзелавая гульня” – дэбаты

Пытанні:

1. Англа-амерыканская канцэпцыя публічнай бібліятэкі і канцэпцыя “народнай бібліятэкі” Германіі.

2. Публічныя і народныя бібліятэкі ў Расійскай імперыі (у тым ліку ў Беларусі).

3. Асаблівасці развіцця бібліятэчнай справы ў савецкі час (дзяржаўныя і масавыя бібліятэкі).

Літаратура

Асноўная

1. Бакун, Д. Н. Нового и новейшего времени библиотеки / Д. Н. Бакун // Библиотечная энциклопедия. – М., 2007. – С. 730–731.

2. Володин, Б.Ф. Всемирная история библиотек / Б. Ф. Володин. – СПб. : Профессия, 2004. – С. 151–280.

3. Народные библиотеки / Д. Н. Бакун, И. А. Белобородько, М. Ю. Матвеев // Библиотечная энциклопедия. – М., 2007. – С. 686–688.

4. Осипова, И. П. Массовые библиотеки / И. П. Осипова // Библиотечная энциклопедия. – М., 2007. – С. 602–604.

5. Осипова, И. П. Публичные библиотеки / И. П. Осипова // Библиотечная энциклопедия. – М., 2007. – С. 840–842.

Дадатковая

1. Амбарцумян, З. Мелвин Дьюи (1851–1931) / З. Амбарцумян // Библиотековедение и библиография за рубежом. – 1966. – Вып.18. – С.35–50.

2. Андреев, М. Н. И.Лобачевский – библиотекарь Казанского университета / М. Андреев // В помощь работникам массовых библиотек. – М., 1955. – С.422–434.

3. История Государственной публичной библиотеки имени М.Е.Салтыкова-Щедрина. – Л. : Лениздат, 1963. – С.11–48.

4. Лукашов, И. В. Развитие представлений о статусе библиотековедения в дореволюционной России / И. В. Лукашов // Сов. библиотековедение. – 1989. – №6. – С.17-23.

5. Матвеев, М. Ю. Земские народные библиотеки в дореволюционной России: становление и развитие / М. Ю. Матвеев // История библиотек: Исследования и материалы, документы / РГБ. – СПб., 2000. – Вып. 3. – С.19.

6. Талалакина О. И. История библиотечного дела за рубежом / О. И. Талалакина. – М. : Книга, 1982. – С. 103–156.

7. Труды Первого Всероссийского съезда по библиотечному делу, состоявшегося в Петербурге с 1 по 7-е июня 1911 г. – СПб., 1912. – 224, 439 с. – (О-во Библиотековедения). – Са зместу: Развитие библиотечного дела в Белоруссии / Е. Хлебцевич.

8. Шамурин, Е. И. Очерки по истории библиотечно-библиографической классификации / Е. И. Шамурин. – М., 1955. – Т. 1. – С. 226–319; 1959. – Т. 2. – С. 5–455.

9. Шира, Д. Х. Введение в библиотековедение/ Д. Х. Шира. – М. : Высш. шк., 1983. – С.43-60.

Семінар 6. Сучасны стан і перспектывы развіцця бібліятэк

Форма правядзення – дэбаты

“дзелавая гульня” – “У іх і у нас”

пытанне №3 – “дзелавая гульня” – “Угадай хто гэта?”

пытанне №5 – самастойнае крэатыўнае вырашэнне

Пытанні:

1. Сучасныя тэндэнцыі развіцця бібліятэк (нацыянальныя, публічныя і спецыяльныя бібліятэкі).

2. Роля міжнародных і прафесійных арганізацый у бібліятэчнай справе (ЮНЕСКА, ІФЛА, бібліятэчныя асацыяцыі).

3. Бібліятэказнаўчая думка ў навейшы час (В.Хофман, Ж.Кен, Ш.Р.Ранганатан; К.І.Абрамаў, А.М.Ванеееў, Ю.У.Грыгор’еў, Ю.М.Сталяроў, В.І.Талалакіна, Б.Ф. Валодзін, Т.Б.Маркава, І.Б.Сіманоўскі, М.І.Пакала, В.Е.Лявончыкаў, Р.С.Матульскі).

4. Агляд прафесійнага перыядычнага друку (Беларусі і Расіі): “Бібліятэчны свет”, “Бібліятэка прапануе”, “Библиотека”, “Библиотековедение”, “Библиотековедение и библиография за рубежом”, Научные и технические библиотеки” (для падрыхтоўкі гл. адпаведныя артыкулы ў “Библиотечной энциклопедии” – С. 143, 169–170, 704–705). Абавязковая дэманстрацыя выданняў.

5. Мая ўласная бібліятэка, калекцыя, кнігазбор, памятная кніга, экслібрыс.

Літаратура

Асноўная

1. Володин, Б. Ф. Всемирная история библиотек / Б. Ф. Володин. – СПб. : Профессия, 2004. – С. 281–398.

2. Маркова, Т. Б. Библиотека в истории культуры / Т. Б. Маркова. – СПб. : Наука, 2008. – С. 244–321.

3. Яковлева, Н. Профессиональные ассоциации: их зарождение и деятельность / Н. Яковлева // Библиотека. – 1990. – №9. – С.52-55.

Дадатковая

1. Аб рэалізацыі асноўных накірункаў дзейнасці публічных бібліятэк Беларусі // Бібліятэчны свет. – 1999. – №2 (11). – С.3.

2. Бодике, М. Виртуальная библиотека: фантазия и реальность / Бодике М. Макушинская Ю. // Бібліятэчны свет. – 1999. – №2. – С.17-20.

3. Володин, Б. Плюсы и минусы компьютерной революции / Б. Володин // Библиотека. – 1996. – № 2. – С. 24-27.

4. Дешан, К. Эта многоликая, многоязычная ИФЛА / К. Дешан // Библиотека. – 2004. – № 2. – С. 78-79.

5. Доўнар, Л. І. Бібліятэчная справа / Л.І. Доўнар // Памяць : Гіст.-дакум. хроніка Мінска : у 5 кн. – Мн. : БелЭн, 2007. – Кн. 5, ч.2. – С. 400–436.

6. Дюсулье, Н. Проекты ЮНЕСКО: перспективы и реализация / Дюсулье Н., Монтвилов В. // Библиотека. – 1996. – № 1. – С. 8-11.

7. Жабко, Е. Д. Обучающая библиотека как прототип библиотеки будущего / Е. Д. Жабко // Науч. и техн. б-ки. – 1997. – № 12. – С. 36–42.

8. Лаврёнова, О. А. Электронная библиотека / О. А. Лаврёнова // Библиотечная энциклопедия. – М., 2007. – С. 1186–1188.

9. Кисловская, Г. Приоритеты на будущее: [Основ. программа ИФЛА "Сохранность и консервация" на 2002-2003 гг.] / Г. Кисловская // Библиотека. – 2002. – № 1. – С. 77–78.

10. Кірухіна, Л. У публічных бібліятэках ЗША: прафесіянальныя кантакты / Л. Кірухіна // Бібліятэчны свет. – 1999. – №2. – С.35–38.

11. Кузьмин, Е. О программе ЮНЕСКО "Информация для всех" / Кузьмин Е., Демидова А. О // Науч. и техн. б-ки. – 2004. – № 1. – С.83–98.

12. Лазараў, У. З любоўю да кнігі або У іх і ў нас: [Амерык. бібл. асац.] / У. Лазараў // Культура. – 1996. – 10-23 вер. (№-37). – С.11.

13. Манифест ИФЛА об Интернет // Библиотека. – 2002. – № 9. – С.10–11.

14. Манифест ЮНЕСКО о публичной библиотеке // Библиотека. – 1995. – № 4. – С.3-5.

15. Международный форум в Бостоне: [Библиотеки и библиотекари: их значимость в век знаний – 67-я Генер.конф. ИФЛА, 16-25 авг.2001, США, шт. Массачусетс, Бостон.] // Науч. и техн. б-ки. – 2002. – № 1. – С.90–93.

16. Мотульский, Р. Планета и мы: [Б-ки мира в зеркале статистики]: По материалам ИФЛА / Р. Мотульский // Библиотека.– 2004. – № 3. – С.65–66.

17. Основные программы ИФЛА // Библиотека. – 1995. – № 9. – (Спец. вкладка "IFLA" / Рос. библ. ассоц.; Вып. 4. С. 4-7).

18. Мякинен, И. Обзор развития публичных библиотек Финляндии / И. Мякинен // История библиотек: исследования, материалы, документы / РНБ. – СПб., 2002. – Вып. 4. – С. 196–197.

19. Недашковская, Т. А. Организация видеотек и медиатек во Франции / Т. А. Недашковская // Библиотеки за рубежом : сб. – М., 2001. – С. 56–73.

20. Программа ЮНЕСКО "Память мира" // Библиотека. – 1995. – № 8. – С.8. – (Спец. вкладка "IFLA" / Рос. библ. ассоц.; Вып. 3).

21. Осипович, О. Белорусская библиотечная ассоциация и Национальная библиотека вступила в IFLA / О. Осипович // Книга и мы. – 1996. – 30 авг.-6 сент. (№34). – С.3.

22. Стюарт, Р. Д. Национальные библиотеки: международная деятельность и возможности сотрудничества / Р. Д. Стюард // Библиотековедение и библиогр. За рубежом. – 1994. – Вып. 135–136. – С. 198–215.

23. Федерация как она есть [Стуктура, дзейнасць ІФЛА] // Библиотекарь. – 1991. – №4. – С.66-68.

24. Яцевич, Н. Роль профессиональных организаций в формировании современного облика библиотеки / Н. Яцевич // Бібліятэчны свет. – 1999. – №2. – С.4-6.

Метадычныя ўказанні

да семінарскіх заняткаў

Пасля прачытання курса лекцый праводзяцца семінарскія заняткі, у працэсе якіх замацоўваюцца веды, атрыманыя на лекцыях, і набываюцца практычныя навыкі іх выкарыстання. Заняткі ў форме гутаркі, дыскусіі, абмеркавання дакладаў, тэстаў, правядзення кантрольных работ, інтэрактыўных гульняў дапамагаюць глыбей зразумець сутнасць гісторыі развіцця бібліятэк як важнейшага сацыяльнага інстытута грамадства і дзяржавы, вывучыць тэмы курса.

Адным з перспектыўных метадаў актыўнага навучання з’яўляюцца дзелавыя гульні. Яны дазваляюць зрабіць працэс навучання індывідуальна арыентаваным, дапамагаюць студэнтам больш эфектыўна ўспрымаць інфармацыю, лягчэй засвойваць пройдзены матэрыял. Мадэлючы і праводзчы параўнанні, выкладчык дапамагае студэнтам набыць навыкі ў ацэнцы сітуацыі, выбары правільнай лініі паводзін, у бачанні сувязяў з’яў і перспектыў іх развіцця. Дзелавыя гульні па курсу “Бібліятэказнаўства. Гісторыя” мэтазгодна праводзіць у разнастайных формах: праз пазнанне асабістага ўкладу таго ці іншага бібліятэказнаўцы ў развіццё бібліятэчнай справы; праз параўнанне тых ці іншых з’яў, у ходзе якіх вывучаюцца канкрэтныя матэрыялы і гістарычныя факты эвалюцыі бібліятэк.

Дэбаты адносяцца да метадаў навучання, якія накіраваны на пошук сумеснага рашэння праблемы, выпрацоўку навыкаў актыўнай камунікацыі, адстойвання ўласнай пазіцыі, выяўлення індывідуальных здольнасцяў да мыслення. Дадзены метад выкарыстоўваецца тады, калі неабходна не проста выявіць пазіцыю па той ці іншай праблеме, а разгледзець гэту праблему з розных пунктаў гледжання і зрабіць вывад. Дэбаты мэтазгодна праводзіць пры вывучэнні тэмы “Агульнадаступныя бібліятэкі ў ХІХ – пач. ХХ стст.” прапанаваўшы для абмеркавання дзве канцэпцыі – англа-амерыканскую і канцэпцыю народнай бібліятэкі; “Сучасны стан і перспектывы развіцця бібліятэчнай справы”.

Пры дэманстрацыі электронных прэзентацый можна штучна стварыць абстаноўку, дзе ролю выкладчыка (даследчыка) выконваюць студэнты.

Для правядзення калоквіума прапануецца зарання вызначыць вядучага калоквіума, які распрацуе пытанні (тэставыя заданні) для іншых студэнтаў, удзельнікаў калоквіума.

Заключны тэст закліканы сістэматызаваць атрыманыя веды, як непарыўны гістарычны працэс развіцця грамадства, дзяржавы і бібліятэкі; вылучыць агульнае і спецыфічнае ў развіцці бібліятэчнай справы той ці ішнай краіны; упісаць у кантэкст гістарычнага развіцця і бібліятэчную справу Беларусі, яе нацыянальную адметнасць.

Самастойная ацэнка сітуацыі, пошук шляхоў вырашэння пастаўленых пытанняў дапаможа студэнтам у далейшым арыентавацца ў аналагічнай сітуацыі, выкарыстоўваць засвоеныя веды ў сваёй камунікацыйнай дзейнасці, адчуваць не толькі ўпэўненасць, але гонар і адказнасць за сваю прафесію.

5. Метадычныя ўказанні да самастойнай работы студэнтаў, тэматыка, графік кантролю за самастойнай работай студэнтаў

Самастойная работа студэнтаў (СРС) заклікана арганізаваць дзейнасць студэнтаў на вывучэнне прадмета больш глыбока і грунтоўна, дапамагае вызначаць дакладней індывідуальны рэйтынг кожнага з іх. Студэнты вывучаюць прапанаваную па тэме СРС літаратуру і складаюць разгорнутыя даклады або электронныя прэзентацыі па адпаведнаму пытанню. Падрыхтоўка даклада адносіцца да самастойных заняткаў студэнтаў. Яго змест павінен паказаць ступень засваення студэнтам асноўных заканамернасцяў эвалюцыі бібліятэк і бібліятэчнай справы ў той ці іншы перыяд, а таксама яго ўменне самастойна мысліць, абагульняць вывучаны матэрыял.

Для выканання даклада студэнт павінен выбраць адну з рэкамендуемых тэм, прадумаць план работы, падабраць неабходную літаратуру. Пры напісанні работы неабходна праявіць уменне карыстаннем крыніц, прыводзчы на іх спасылкі ў тэксце; уменне выкладання сваіх ацэнак і вывадаў. Аб’ём работы павінен складаць прыкладна 5–10 аркушаў тэкста, выкананага з дапамогай камп’ютэранага набору. Тытульны аркуш павінен змяшчаць назву навучальнай установы, факультэта, тэму работы, прозвішча выканаўцы. Работа павінна мець план, уводзіны, назвы раздзелаў, заключэнне, спіс выкарыстанай літаратуры (у алфавіце аўтараў і назваў – не менш 3 крыніц) з указаннем выхадных дадзеных.

Работа падаецца на кафедру ва ўстаноўленыя тэрміны. Даклад таксама можа быць выкарыстаны і абмеркаваны на семінарскіх занятках.

Глыбей засвоіць гістарычныя і тэарэтычныя пытанні бібліятэказнаўства дапаможа і тэсціраванне. Рубежныя кантролі дазволяць высветліць узровень засваення матэрыялу, прапанаванага для самастойнай работы студэнтаў.

тэма 1. Бібліятэкі Беларусі ў перыяд ВКЛ

Заданне для СРС №1: пазнаёміцца з прапанаванымі крыніцамі агульнага характару і выявіць сучасныя падыходы да вывучэння гісторыі бібліятэк Беларусі.

Літаратура

1. Берёзкина, Н. Ю. Библиотеки и распространение научных знаний в Беларуси (XVI – ХХ вв.). – Минск : Беларус. Навука, 2011. – 523 с.

2. Нікалаеў, М. Кніжная культура Вялікага Княства Літоўскага. – Мінск : БелЭн, 2009. – 424 с. : іл. – (Гісторыя беларускай кнігі: у 2 т. ; т. 1).

Форма кантролю СРС:

1. Праверка рабочых сшыткаў.

2. Выступленні на семінары № 3.

Заданне для СРС №2: абраць для выканання адну з прапанаваных падтэм і выканаць яе ў форме даклада або электроннай прэзентацыі.

Бібліятэка Сафійскага сабора ў Полацку

Літаратура

1. Бібліятэка Полацкага Сафійскага сабора / В.А. Цыбуля // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі : у 6 т. – Мн., 1994. – Т. 2. – С. 37; Вялікае Княства Літоўскае : энцыклапедыя : у 2 т. – Мн., 2005. – Т. 1. – С. 327–328.

2. Мотульский, Р. С. Библиотеки Беларуси в период Речи Посполитой (1569– конец XVIII в.) / Р. С. Мотульский // Библиотековедение. – 2010. – № 4. – С. 76–86; № 5. – С. 85–93.

3. Щапов, Я.Н. Библиотека Полоцкого Софийского собора и Библиотека Академии Замойской / Я.Н. Щапов // Культурные связи народов Восточной Европы в XVI в.: Проблем взаимоотношений Польши, России, Украины, Белоруссии и Литвы в эпоху Возрождения. – М., 1976. – С. 262–276.

Бібліятэка Супрасльскага манастыра

Літаратура

1. Бібліятэка Супрасльскага Благавешчанскага манастыра / Ю.А. Лабынцаў // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі : у 6 т. – Мн., 1994. – Т. 2. – С. 38–39.

2. Лабынцаў, Ю. Бібліятэка Супрасьлеўскага манастыра : (Да 405-годзьдзя заснаваньня Супрасьлеўскага манастыра) / Ю. Лабынцаў // Полацк. – 1993. – № 7 (27). – С. 14–17.

3. Лабынцев, Ю.А. Издания Франциска Скорины и других славянских первопечатников в библиотеке Супрасльского монастыря / Ю.А. Лабынцев // Белорусский просветитель Франциск Скорина и начало книгопечатания в Белоруссии и Литве. – М., 1979. – С. 181–188.

4. Супрасльская манастырская бібліятэка / Ю. Лабынцаў // Вялікае Княства Літоўскае : энцыклапедыя : у 2 т. – Мн., 2005. – Т. 2. – С. 643–644.

5. Щавинская, Л.Л. Библиотека Супрасльского монастыря и ее книжные собрания / Л.Л. Щавинская // Щавинская Л.Л. Литературная культура белорусов Подляшья XV – ХІХ вв.: Книжные собрания Супрасльского Благовещенского монастыря. – Мн., 1998. – С. 24–76.

Бібліятэка Жыровіцкага манастыра

Літаратура

1. Морозова, Н.А. Из истории библиотеки Жировицкого монастыря: жировицкие рукописи в библиотеке Академии наук Литвы / Н.А. Морозова // Беларуская кніга ў кантэксце сусветнай кніжнай культуры : зб. навук. арт. : у 2 ч. – Мн., 2006. – Ч.1. – С. 80–88.

2. Попов, В.В. Жировичская библиотека / В.В. Попов // Здабыткі. – Мн., 2002. – Вып. 5. – С. 58–72.