По месту расположения

· Открытые распределительные устройства (ОРУ) — распределительные устройства, у которых силовые проводники располагаются на открытом воздухе без защиты от воздействия окружающей среды. Обычно в виде ОРУ выполняются распределительные устройства на напряжение от 27,5 кB.

· Закрытые распределительные устройства (ЗРУ) — распределительные устройства, оборудование которых устанавливается в закрытых помещениях, либо защищено от контакта с окружающей средой специальными кожухами (в т. ч. в шкафах наружного исполнения КРУН). Обычно такие распределительные устройства применяют на напряжения до 35 кB. В ряде случаев необходимо применение ЗРУ и на более высоких напряжениях (серийно выпускается оборудование на напряжение до 800 кВ). Применение ЗРУ высоких напряжений обосновано: в местности с агрессивной средой (морской воздух, повышенное запыление), холодным климатом, при строительстве в стеснённых условиях, в городских условиях для снижения уровня шума и для архитектурной эстетичности.

Рис. 7.1. Схемы РУ с одной (а), двумя (б) и с обходной системами шин (в)
при отказе или повреждении шиносоединительного выключателя погасает все РУ, при отказе секционного выключателя — две секции одной из системы шин, а при отказе линейного выключателя— секция или одна система шин;

Қорғаныстың немесе оның жеке сатыларының іске қосылуы IЗ тогы деп,

əдетте желінің фазаларындағы минималь тогын атайды, егер қорғаныс іске

қосылса.

Бірінші кезекте токтық қорғанысының əрекеті мысал ретінде оны бір

жақтан қоректенетін радиалдық желіде қарастырылады (12.1, а суретте).

Қорғаныс құрылғылары тек қана барлық элементтерінің қоректенетін жағынан

қосылады жəне өздерінің сөндіргіштерін өшіруге əрекеттеуі мүмкін. Уақыт

ұстамдылықтары мысалдық 1; 2 жəне 3 сипаттамалары 12.1, б суретінде

көрсетілген.

Қорғаныстың ІІ жəне ІІІ сатыларының өз аумағы үшін резервтік ретінде

үзікпен 12.1,б суретінде көрсетілген. Қуаттың бағыттау органы, төменде

қарастырылғандай, тек қана сатылардың бөліктерінде қажет болуы мүмкін.

Сурет 12.1 - Бір жақтан қоректенетін радиалдық желідегі токтық

қорғанысты орналастыру жəне олардың уақыт ұстамаларының сатылы

сипаттамаларын мысалдық таңдау

Анықталуды талап ететін қорғаныстардың негізгі параметрлері болып,

іске қосылуы токтары мен жеке сатылардың уақыт ұстамалары, табылады.

Сонымен қатар қорғаныс зоналары жəне жеке сатылардың сезімталдық

коэффициенттері анықталады. Қарастыруды соңғы (үшінші) сатыдан бастауы

қажет, себебі олар дербестік қорғаныстар ретінде қолданылады. Толық ток

фазаларына қосылған кезде олар токтық максималь қорғаныс деп, ал оны

қуатты бағыттау органымен қосымшаласа – максималь токтық бағытталған

қорғаныс деп атайды.Бірінші кезекте токтық бағытталған қорғаныстың əрекетін екі жақтан қоректенетін бөлек желілердің тізбектерін қорғау үшін қарастырайық (12.2 сурет) 1—6 қорғаныстар, сөндіргіштер сияқты, қорек көздері бар, А жəне Г қосалқы станцияларды байланыстыратын участкелердің екі жағынан қосылуы қажет. Алғашқы екі сатысы участкенің барлық ұзындығын қорғау үшін қажет, ал үшіншісі – аралық участкелердегі ҚТ ажыратуды жəне алғашқы екі сатылардың аумақтарындағы əрекеттерін резервтеу үшін.

12.2 сурет - Екі жақтан қоректенетін желілердің тізбегі

Уақыт ұстамасыз токкесер. Токтық қорғаныстың бірінші сатыдағы

(келесіде біз оны токкесер деп атаймыз) талғаулылық əсері оның іске

қосылудағы ҚТ-дың максималь тогынан жоғары қабылдау арқылы қол

жеткізеді. Қысқа тұйықталу кезінде қорғаныстың əрекеті, тораптағы ҚТ-дың,

сондай-ақ қорғаныстағы да қысқа тұйықталу тогының қорек көзіне жақындаған

сайын өсуімен, қамтамасыз етіледі (12.3 сурет). 12.3,а суретте 1 жəне 2

қисықтар қысқа тұйықталу тогының максималь жəне минималь режімдегі

өзгеруін көрсетеді. Кейбір кездерде бір трансформаторды қоректенетін

радиалдық желілердегі токкесер арқылы бүкіл желіні қорғауға болады, егерде

оның іске қосылуын трансформатордағы зақымдануларды ұйғарсақ (12.3,б

сурет).

Сурет 12.3 - Іске қосу тогын таңдау жəне уақыт ұстамасыз токкесер

қорғанысының қорғаныс аумағын анықтау

94.Жел энергетикасы, күн энергетикасы?

5. Күннің энергиясы.

Барлық келтірілген мысалдарда күн энергиясы жанама түрде, көптеген аралық айналымдар арқылы қолданылады. Осы айналымдарды жою мен жерге құлайтын жылу мен жарық сәулелерін тікелей механикалық немесе электрлі энергияға түрлендіру тәсілдерін табу қызықты болар еді. Не бары үш күнде Күн Жерге сонша энергия жібереді, қазба отындарының барлық қорларында қанша энергия болса, ал 1с-1700млрд.Дж. осы энергияның көп бөлігін шашыратады немесе атмосфера жұтып алады. Әсіресе аспандар және оның үштен бір бөлігі ғана жер бетіне жетіп келеді. Күн жіберетін барлық энергия Жер алатын оны бөлігінен 5 млр.есе көп. Бірақ тіпті осындай болмашы шама лаынғанмен бірге барлық қалған қореккөзі беретін энергиядан 1600 есе көп. Бір көлдің бетіне түсетін күн энергиясы ірі электростанция қуатына эквивалентті.

Бүгінде күн сәулесін электр энергиясына түрлендіру үшін біз екі мүмкіншіліктермен қарастырамыз: күн сәулесін электр энергияны дәстүрлі тәсілдермен (мысалы, турбогенератор көмегімен) өңдеп шығарудың отын көзі ретніде пайдалану немесе күн энергиясын күн элементтерінде электр тогына тікелей түрлендіру. Екі мүмкіндікті де іске асыру масштабтарында күн энергиясын айна көмегімен оны концентрацияланған кейін қолданады – заттарды балқыту, суды дистиляциялау, жылыту, қыздыру және т.б. үшін.

Күн сәулесінің энергиясы үлкен аудан да тармақталғандықтан, (басқаша айтсақ,тығыздығы төмен),күн энергиясын пайдаланудың кез-келген қондырғысында жеткілікті бетті жинаушы құрылғысы(коллектор)болуы тиіс.

Мұндай түрдегі қарапайым құрылғы-жалпақ(жазық)коллектор; іс жүзінде бұл төменнен жақсы изолирленген қара плита.Ол шынымен немесе жарықты өткізетін,бірақ инфроқызыл жылу сәулесін өткізбейтін пластмассамен жамылған.

Әйнек арасындағы кеңістікте көбінесе қара құбырларды орналастырады,ол арқылы су,май,сынап,ауа, күкірт ингидриді және т.б.өтеді.Күн сәулесі,айна немесе пластмасса арқылы коллекторға өте отырып, қара құбырмен плитамен жұтылады және құбырлардағы жұмыс затын қыздырады.Жылу сәулесі коллектордан шыға алмайды, сондықтан ондағы температура қоршаған орта температурасына қарағанда едәуір жоғары (200-500°С).Бұл кезде бу эффектісі деген пайда болады. Қарапайым бау парниктері,іс жүзінде, өзінше күн сәулесінің жай коллекторларын береді. Бірақ тропиктен алыс болған сайын, көлденең коллектор соншалықты аз тиімді, ал оны Күннің ізімен бұру өте күрделі және қымбат. Сондықтан мұндай колекторлар, ереже бойынша, нақты тиімді бұрышпен оңтүстік ке қарай орнатылады.

Өте күрделі және қымбат тұратын коллектор ойыс айналар болып табылады, ол түскен сәулелерді шамамен нақты геометриялық нүктесі – фокусқа аз көлемде шоғырлайды. Айнаның шағылысу беті металданған пластмассадан жасалған не үлкен парабалалық негізгі бекітілген көптеген кішкентай жазық айналардан құралған.

Арнайы механизмдердің арқасында мұндай типтегі коллекторлар әрдайым Күнге бұрылып қойылған – бұл мүмкіндігінше үлкен мөлшердегі күн сәулесін жинауға мүмкіндік береді. Айналы коллекторлардың жұмыс кеңістігінде температурасы 3000°С және одан жоғары.

Күн энергетикасы энергия өндірісінің ең көп материал сиымды түріне жатады. Күн энергиясын үлкен масштабты пайдалану өзінен кейін материалдарға тапшылығы зор болады, ал сәйкесінше, шикізатты өндіру оны байыту үшін, гелиостарды, коллекторларды, басқа аппараттарды даярлау, оларды тасымалдау үшін материалдарға тапшылыққа душар болады. Күн энергетикасының көмегімен жылына 1 МВт электр энергиясын өндіру үшін сағатына 10 000-нан 40 000-ға дейін адамдар қажет болады. Дәстүрлі энергетикадағы органикалық отынды бұл көрсеткіш сағатына 200-500 адамды құрайды.

Күн сәулесімен туған электр энергиясы әлі де дәстүрлі тәсілдермен алынғанға қарағанда сонша қымбатқа түседі. Ғалымдар тәжірибелі қондырғылармен станцияларда жүргізетін эксперименттер тек қана техникалық емес, және экономикалық проблемаларды шешіп беретініне сенеді. Бірақ, сонда да, күн энергиясын түрлендіргіш – станциларды құруда және жұмыс істеп жатыр.

Жел энергиясының қорлары планетамыздың барлық өзендерінің гидроэнергиялар қорынан жүз есе асып түседі. Жерде жел әрдайым және барлық жерде соғып тұрады – жазғы күнде тамаша салқындық тудыратын жеңіл (жай) желден, санаусыз борандар мен күйзелістер алып келктін күшті дауылға шейін. Біздің еліміздің кеңістігінде соғатын жел оның электрэнергия барлық қажеттілігін оңай қанағаттандыра алар еді. Климаттық жағдайлар жел энергетикасын үлкен орасан територрияда дамуына мүмкіндік береді. Біздің батыс шекарадан Енисей жағалауларына дейін. Солтүстік Мұзды мұхит жағалауының жанындағы солтүстік аудандары жел энергиясына бай, ол әсіресе осы бай аймақтарда тұратын батыл адамдарға өте қажет. Біздің \ кезде желді қолданушы қозғалтқыштар энергияға әлемдік мұқтаждықтың мыңнан бірін ғана жабады.

91.Қандай энергия түрі негізгі жаңартылатын энергия көзі болып табылады?

4.Теңіз ағысының энергиясы.

Мұхиттармен теңіздерде жинақталған теңіз ағыстарының кинетикалық энергиясының таусылмайтын қорларн суға жүктелген құбырдың (атмосфераға «жүутелген» жел диірменіне ұқсас) көмегімен механикалық және электрлі энергияға айналдыруға болады.

Маңызды және өте танымал теңіз ағысы – Гольфстрим. Оның негізгі бөлігі Флорида мен Бигама аралдары арасындағы Флорида бұғазы арқылы өтеді. Ағыстың ені 60 км, тереңдігі 800 м-ге дейін, ал көлденең қимасы 28 км2. Жылдамдығы 0,9 м/с осындай су ағынын алып жүретін Р энергиясын мына формуламен беруге болады [pic] (ватпен), мұнда т–су массасы (кг), р–су тығыздығы (кг/м3), А–сечение (м2), v– жылдамдығы (м/с). Сандарды орнына қойып аламыз [pic].

Егерде біз осы энергияны толығымен пайдалана алғанымызды, ад 1000 МВт-ң 50 ірі электр станция энергияларының соммалы энергиясына эквивалентті. Бірақ бұл сан атза теориялық түрде, ал іс жүзінде пайдалануға тек осы энергия ағыстың 10% -ін ғана есептеуге болады.

Қазіргі уақытта бірқатар елдерде, және бірінші кезекте Англияда, теңіз толқындарының энергиясын пайдалану бойынша жұмыстар жүргізлуде. Британ аралдарында өте ұзын жағалау сызықтары бар, теңіздің көп жерлерінде ұзақ уақыт бойы толқынды болып тұрады. Ғалымдардың бағасы бойынша, теңіз толқындарының энергиясы есебінен ағылшын територриясындағы суларды 120ГВт-қа дейінгі қуатты алуға болар еді, ол Блитандық орталық электроэнергетикалық басқармаға жататын барлық электростанция қуатынан екі есе көп.

Теңіз толқынын пайдалану жобаларының бірі тербелісті су бағаны принципіне негізделген. Түбі жоқ, жоғарыда тесіктері бар алып «қораптардаа » толқын әсерінен су деңгейі бір көтеріліп, бір түседі. Қораптағы су бағанасы поршень түрінде әсер етеді: ауаны сорып алып, оны құбыр қалақтарына жинайды. Мұндағы басты қиыншылық қораптағы ауа мөлшері бар құбырдың жұмыс дөңгелектерінің инерциясын инерция есебінен турбиналы біліктердің тұрақты айналу жылдамдығы теңіз бетіндегі жағдайдың кең диапазонында сақталып қалатындай келісу болып табылады.