Стандарт визуальды компоненттер.

Ұзақтығы:

80 мин

Пәні:Информатика және программалау.

Мақсаты: Бірінші сабақта қарастырылған программаны құру процесін бекіту. Delphi стандарт компонентер тобымен танысу.

Оқыту нәтижесі:

Сабақты меңгергеннен кейін қолданушы:

Программада тексттер редакторларын, таңдау тізімін, басқару элементер тобын біріктіретін компонентерді қолдана білуі керек.

Қолданылатын программа: Delphi 5.0- и.о;

І. Standard панелінде орналасқан басқару элементтерін қолдану әдістерін үйрену. Бұл компоненттер қаситтері мен әдістерін қарастыру.

Ұсынылатын уақыт 40 минут.

Standard панелінде мыналар орналасқан:

TMainMenu- программаның негізгі менюін құруға арналған компонент. №6 лаб. жұмыста жеке қарастырылады.

TpopupMenu - программаның контекстік меюін құруға арналған компонент. №6 лаб. жұмыста жеке қарастырылады.

Tlabel- статикалық тексттерге арналған компонент. Түсініктеме тексттерді бейнелеуге қолданылады.

TEdit-біржолды редактор, оның көмегімен ұзын тексттік жолды енгізуге және/немесе бейнелеуге болады.

TMemo- көпжолды редактор, ұзын текстті енгізуге, редакциялауға және/немесе бейнелуге арналған.

TButton- программаларды басқаруға қолданылатын кнопка.

TCheckBox- иә/жоқ типті шешімді қабылдауға арналған тәуелсіз айырғыш.

ТRadioButton- өзара жоққа шығарушы шешімдердің бірін таңдауға арналған тәуелді айырғыш.

TListBox- таңдаудың стандарт тізімі, оның көмегімен қолданушы таңдау элементтерінің бірін немесе бірнешеуін таңдайды.

TComboBox- таңдаудың құрастырылған тізімі, TlistBox тізімі және TEdit редакторы комбинациясын көрсетеді.

TScrollBar- жылжыту жолы, сандық шама мәнін визуальды басқаруға қолданылады.

TGroupBox- рамкалы тікбұрышты терезе. Ішкі компоненттерді орналастыруға арналған контейнер.

TRadioCroup- тәуелді айырғыштарды орналастыруға арналған арнайы контейнер.

TPanel- жалпыға арналған контейнер.

1. Дайындық жұмысы:

1.2. Өз каталогыңызда Lab 2 каталогын құрыңыз.

1.3. Project 1 проектін ашыңыз: СDelphi 5.0\fam\lab 2.

1.4. Өз каталогыңыздың lab 2 каталогына проектті сақтаңыз

(File\Save Project as)

2. ListBox1- таңдау тізімі.

2.2. Формаға ListBox1 компонентін қойыңыз.

2.3. Items қасиетіне келесім мәндерді енгіз: Фунт, Пуд, Унция, Драхм, Гран. Items қасиеті (Tslring класы) жолдар тізімін сақтайды.

2.4. ListBox1 компонентінің өлшемін және түсін өзгертіңіз.

2.5. ListBox1 компоненті үшін Onclick оқиғасын өңдеушіні құрыңыз. Onclick оқиғасы тізімнен элементті таңдағанда орындалады.

Оқиға өңдеуші:

Procedure Tform1. ListBox1Click (Sender: T Objeet);

begin

{ Егер редакторға информация енбесе, онда формуланы орындамаңыз }

I f ( Edit1. Text = ' ') Then Exit;

x:= StrTofloat (Edit 1.Text);

Case

ListBox1. ItemIndex of { Тізімнен таңдалған элементке байланысты }

{ есеп әртүрлі формуламен есептеледі }

0: y:= x/400;

1: y:= x/16380;

2: y:= x/28.35;

3: y:= x/28.35 *16;

4: y:=437.5 *x/28.35;

End;

Memo1.Lines.Add ( formatFloat (' ####. #### Грамм=' , x) +

+ formatFloat(' ####. ####',y)+ListBox1Items[ListBox1. ItemIndex]);

Edit1.Clear; Edit1.SetFocus;

end;

ItemIndex қасиеті тізімнен таңдалған элeмент номерін анықтайды. Clear әдісі Tedit компонентінің мәнін тазартады. Set focus әдісі курсорды осы компонентке қояды;

х және у айнымалыларын сипаттауды ұмытпаңыз.

2.6. Программаны орындауға жіберіңіз. Бірнеше бақылау есептеулерін орындаңыз:

1234 грамм= 3,085 Фунт

1234 грамм=0,07534 Пуд

1234 грамм= 43,52734 Унция

1234 грамм= 696,43739 Драхм

1234 грамм= 19043,20988 Гран

3. Anchors қасиеті:

3.2. Жұмыс істеп тұрған қосымшада терезені үлкейтіңіз. Форманың сол жағындағы < Close> кнопкасының орнына көңіл аударыңыз.

3.3. Қосымшаны жабыңыз. < Close> кнопкасын оң жақ төменгі бұрышқа орналастырайық. Anchors қасиетін қолданамыз. Келісім бойынша (по умолч.) қасиет мәні [aktор, akleft].Қасиетке [akRight, akBottom] мәндерін меншіктейміз. Ол үшін Anchors қасиеті жолының оң жағына белгілейміз: aktор- False, akleft-False,akRight- True, ak Bottom- True.

3.4. Программаны орындауға жіберіңіз және Anchors қасиеті дұрыс қолданылған ба, соны тексеріңіз.

3.5. Төменгі панель өлшемін терезе өлшеміне пропорционал өзгерту үшін Anchors қасиетіне [ aktор, akleft, akRight, akBottom] мәндерін енгіз.

Программаны орындаңыз және терезе өлшеміне сәйкес Panel1 өлшемінің өзгергенін көресіз.

4. TGroupBox компоненті.

4.2. Panel1- ге TGroupBox компонентін қойыңыз және Caption қасиетіне “Редокторды қалыпқа келтіру” мәнін енгіз. Бұл компонент көмегімен функционалдық мәніне сәйкес біріктірілген басқару элементтер тобын белгілеуге болады.

5. TCheckBox компоненті

5.2. Компонент күйін State қасиеті көрсетеді. CbUn checked –жоқ, Cb Checked-иә, cbGrayed- білмеймін. Бұл қасиет оқуға да, жазуға да арналған. Checked қасиеті қолданушының иә/жоқ типті таңдауын көрсетеді. TGroupBox контейнеріне екі Тchecked компонентін орналастырыңыз. Caption қасиетіне 2сур. сәйкес мәндерді енгіз.

5.3. Осы компоненттер үшін OnClick оқиғасын өңдеушілерді құрыңыз. Procedure Tform 1. Check Box 1 Click (Sender: T Object);

begin

If CheckBox1. State= cbChecked then

Memo1. Font. Style:= [fcItalic]

{егер айырғыш қойылған болса, онда штриф редакторы – курсов, ]

[Әйтпесе штриф келісім бойынша]

Else

Memo1. Font Style:= [];

end;

Procedure Tform 1. Check Box 2 Click (Sender: T Object);

begin

If CheckBox2. State= cbchecked then

Memo1. Font. Color:= clRed

Else

Memo1. Font. Color:= clBlack;

end;

5.4. Жаңа қойылған компоненттер жұмысын тексеріңіз.

6. TSсrollBar компоненті

6.2. Panel1- ге TsсrollBar компонентті қoйыңыз. Бұл компонент сандық шама мәнін визуальды басқаруға қолданады.Position қаситі сандық шаманың ағымдағы мәнін қабылдайды. Міn және Мах қасиеттерінде сандық шаманың кіші және үлкен мәндері орналасқан.

6.3. Осы компонент үшін OnScroll оқиғасын құрыңыз. Position қасиетінің кез- келген өзгерісінде OnScroll оқиғасы пайда болады.

Procedure Tform1. ScrollBar1Scroll (Sender:Tobject; Scroll Code: TscrolCode;var ScrollPos: Integer);

begin

x:= ScrollBar1. Position;

Edit1. Text:= FloatToStr(x);

end;

Бұл оқиғада х айнымалысының мәнін жылжыту сызғышының позициясымен байланыстырдық.

7. Редактор терезесіне фокустың жұмыс басында орналастыру үшін тағы бір оқиға өңдеушісін құрамыз. On Activate формасы үшін оқиға терезені активтендіргенде пайда болады(енгізу фокусын алғанда).

Procedure Tform1. formActivate(Sender:Tobject);

begin

Edit1.Set Focus;

end;

8. Delphi терезесін кішірейтіңіз және Lab2 каталогымен барлық файлдарды жойыңыз.

2-сурет. Жалпы мысалдың қосымша терезесі.

Өзіндік жұмыс.

Ұсынылатын уақыт 40 минут.

Тапсырма:

Бір өлшем бірлігінен екіншісіне көшіретін қосымша құрыңыз. Өлшем бірлігін TComboBox компонент көмегімен таңдаңыз.

Варианттар	Алғашқы мәліметтер.
1.	1мм. рт.ст=133 Па 1дин/см = 0,1Па 1физ.Атм=1,013*10 Па 1кг. с*м =9,81Па
2.	1дюйм=2,54 см 1ярд=0,9144м 1верс=500 сажень 1косая сажень= 1,76м
3.	1бушель= 36,37дм 1галлон= 4,54дм 1пинта= 0,5683дм
4.	1калория= 4,19дж 1эрг= 10 дж 1кг.с*м= 9,81дж 1ватт*час= 36*10 дж

Программаны өз каталогыңыздың Lab2 ішкі каталогына жазыңыз.

ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ ЖҰМЫС №3

Ерекше жағдайларды өңдеу (исключительных ситуаций).

Ұзақтығы:80 минут

Пәні:Информатика және программалау.

Бағыты:Оқу жоспарына сәйкес “Информатика” мамандығының студенттеріне арналған.

Мақсаты:Программада Try… Except… End операторын қолдануды үйрену. TstringGrid компонентінің негізгі қасиеттерімен танысу.

Оқыту нәтижесі:

Сабақты меңгергеннен кейін қолданушы:

• Программада Try… Except… End операторын және TString Grid компонентін қолдана білуі керек.

Сабақ жоспары:

І. TStringGrid компоненті. Ерекше жағдайларды өңдеу 20 минут

ІІ. Өзіндік жұмыс- 60 минут.

І. TStringGrid компоненті. Ерекше жағдайларды өңдеу.

Ұсынылатын уақыт 20 минут.

TString Grid компоненті ұяшықтарына еркін текстік жолдар орналасқан таблицаны құруға арналған. TStringGrid компонентінің Cеlls [ACol, ARow] қасиеті [ACol, ARow] (баған номері, жол номері) таблицалық координатты ұяшық мәнін анықтайды.

Ерекшелікті өңдеу үшін Object Pascal- да блокты қорғау миханизмі қарастырылған:

Try

<операторлар>

Except

<ерекшелікті өңдеу>

Else

<операторлар>

End;

1. Дайындық жұмысы.

1.1. Өз каталогыңызды Lab3 каталогын құрыңыз.

2. TStringGrid компонентін қолданып қосымша құру. Қосымшада әр студенттің орта балы есептеледі. Бастапқы информация- әр студенттің бағасы таблицаға енгізіледі. Таблицаның соңғы бағанында есеп шешімі- студенттің орта балы бейнеленеді.

Қосымша мысалды жүктеңіз. Ол үшін file\Open командыларын орындаңыз. Қосымша- мысал С:\ Delphi \Ғаm\Lab3 ішкі каталогында орналасқан.

Ескерту:Қосымшаны жүктеу үшін проект файлын ашу керек.

2.1. Қосымша тереземен танысыңыз. Қосымшада қолданылатын компоненттер таблицада көрсетілген . Таблицада мәндері өзгертілген қасиеттер келтірілген.

2.2. Программамен танысыңыз.

Программада StringGrid1 компонентінің оқиғасы қолданылады. OnSet EditText (Sender: Tobject, Acol, Arow: LongInt; Const Value: String).Бұл оқиға ұяшықты (ACol, ARow) редакциялауды аяқтағанда пайда болады. Value параметрінде оқиға енгізу нәтижесін немесе тексті редакциялауды алады.

Программада қолданылған.ТStringGrid компоненттінің Cells [ACol, A Row] қасиеті таблицалық координатты ұяшық мәнін анықтайды. Көңіл аударыңыз, бірінші жолда баған номері, екінші орында жол номері орналасқан. А массиві Cells массивіне қатысты транспортиленген.

Const nn=30; mm=5;

⁄⁄ Оқушылардың саны=30.

⁄⁄ Емтихан саны=5.

Var

Form1: Tform1; n:Integer;

a: array [1.. nn, 1.. mm] of ral;

ss: Array [1..nn] of real;

// n- оқушының ағымдағы номері. Оқушылар саны.

⁄⁄ а- бағалар массиві.

// ss- оқушылардың орта балына арналған массив.

implementation.

{ $ R*. DFM }

procedure Tform1. StringGrid1SedEditText( Sender:Tobjiect; ACol; ARow: Integer; ConstValue: String);

Var b: real; j: byte;

// b- реакциялау жолының нақты мәні.

// j- а матрицасының ағымдағы баған номеріне арналған цикл параметрі.

Begin

With StringGrid1 Do

If Value= ' ' Then Exit; // Егер ештеңе енгізілмесе

// Онда процедурадан шығу.

// Қорғалған блок басы.

Try b: = StrTofloat (Value)

Except Show Message ('символ дұрыс емес!' ); b:=0

End; // Қорғалған блок соңы.

// Дұрыс енгізілмеген бағаға реакция.

I f (b<1) or (b>5) then Begin Cells [ACol, ARow]:="; Exit; End;

Cells [ACol, ARow]:=Value; // Бағаны таблицаға белгілеу.

а [аrow, ACol]:=b;// Бағаны массивке жазу.

// Арықарай орта балл есептеледі.

ss[aRow]:=0; For j:=1 To 4 Do

ss [aRow]: =ss [aRow]+a[aRow,j];

ss [aRow]:= ss [aRow]/4;

// Орта баллды таблицаның 5- ші бағанында бейнелеу.

Cells [5, aRow]:= FormatFloat (' ##. ##', SS [Arow] );

End;

3. Қорғалған блок механизмі.

3.1. Әр ерекше жағдайда программаны басқаруды Delphi ортасы алады. Ерекше жағдайда өзіміз басқару үшін, ортаның бұл тәртібін алып тастау қажет. Ол үшін Tools\ Debugger опцияларын шақырыңыз және Language Exceptions бетінде Ston on Delphi exceptions айырғышындағы таңдауды алып тастаңыз.

3.2. Программада қорғалған блок механизмі қолданылады. Егер ұяшыққа цифрдан өзгеше символ енсе, онда экранда мына хабар шығады:<<Символ дұрыс емес!>>.

ІІ. Өзіндік жұмыс.

2.3. Тапсырма:

TSlringGrid компонентін қолданып қосымша құрыңыз. Программада қорғалған блок механизмін қолданыңыз.

Программаны Lab3 каталогына жазыңыз.

ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ ЖҰМЫС №4

Программа компиляциясы және жөндеу.

Ұзақтығы:80 минут.

Пән:Информатика және программалау.

Бағыты:Оқу жоспарына сәйкес ”Информатика„ мамандығының студенттеріне арналған.

Мақсаты:Интегралданған жөндеуші ұсынатын мүмкіндіктерді оқыту.

Үйрету нәтижесі:Сабақты меңгергеннен кейін қолданушы программаның орындалуын басқара білуі керек;

Қолданатын программа.

Delphi 5.0 – интегралдық ортасы.

Сабақ жоспары:

1. Программа компиляциясы, жинақталуы және орындалуы

20 минут.

2. Өзіндік жұмыс. 60 минут.

1. Программа орындалуын басқаруға Run менюінің мына командалары қолданылады:

Программа жұмысын тоқтатып (үзіліс) және басқаруды Delphi ортасына беретін бақылаушы тоқтату нүктесін программада оператор анықтайды. Үзіліс нүктесі View \ Debug Windows \ BreaKpoints опциялары арқылы беріледі. Негізінде үзіліс нүктесін орнататын жолдың сол жақ бұрышына тышқанның сол кнопкасымен сырт еткізген дұрыс.

Айнымалының немесе өрнектің View \ Debug Windows \ Watches опциялары арқылы шақырылатын арнайы терезе арқылы бақылауға болады.

Ағымдағы айнымалы мәнін < Ctrl> + <F7> клавиштері арқылы шақырылатын Evaluate \ Modity терезесінің көмегімен өзгертуге болады.

Expression жолында айнымалына енгізу керек, Modity кнопкасын басып одан кейін NewValue жолында жаңа мәнді енгізу керек.

1. Дайындық жұмысы.

1.1. Өз каталогыңызда Lab 4 каталогын құрыңыз.

2.Алдымен өткендегі мысалды күрделендіріп көрейік. Қосымша – мысалды жүктеңіз. File \ Open командаларын орындаңыз. C:\ Delphi\ Far \ Lab 4. Қосымшада әр студенттің орта балы, қыздар мен ұлдардың орта балы, жалпы орта бал есептеледі. Бастапқы информатция: фамилия, жынысы, әр студенттің бағасы. Фамилия біржолды редактор терезесінде енгізіледі. Жынысы TRadio Broup көмегімен енгізіледі. Бағалар таблицаға енгізіледі. Есептеу белгісі Tradio Broup компонеті көмегімен беріледі.

2.1. Қосымша тереземен танысыңыз. Қосымшада қолданылатын компоненттер таблицада келтірілген. Таблицада өзгертілген қасиеттер мәні көрсетілген.

2.2. Программамен танысыңыз.

Cont nn = 20; mm= 5;

// оқушылар саны max = 20.

// емтихан саны max = 5.

pp: array [0..1] of string [1] = (‘m’, ‘g’);

// жыныста анықтайтын массив.

Var

Form 1: Tform1; n: integer;

f: array [1..nn] of String [30];

p:array [1..nn] of String [1];

a: array [1..nn, 1..mm] of real;

ss: array [1..nn] of real;

// n- ағымдағы оқушы номері. Оқушылар саны.

//f- фамилиялар массиві

//p – жынысты анықтайтын массив.

// a- бағалар массиві

// s –оқушылардың орта балын анықтайтын массив.

implementation

{$ R *. DFM}

Procedure Tform1. BitBtm1. Click (Sender: Tobject);

// "Записать" кнопкасының оқиғасы.

// Фамилиясы және жынысы енгізіледі.

// Фамилия таблицасының белгіленген бағасына көшіріледі.

Bigen

n:= n+1;

f [n]: = Edit 1. Text;

p [n]: = pp [Radio Group1. Item Index];

String Grid 1. Cells [0, n]: = f [n];

Edit1. SetFows, Edit1. Clear;

End;

Procedure Tform1. Form Activate (Sender : TObject);

// Таблицасының белгіленген жолының мәнін енгізетін оқиға.

// Оқушының алғашқы номер мәнін жою.

Begin

n: = ;

Edit1. Set Focus.

With String Grid 1 Do

Begin

Cells [1.0]: = ‘Физика’; Cells [2,0]: = ‘математика’;

Cells [3,0]: = ‘история’; Cells [4,0]: = ‘Ин. яз.’;

Cells [5,0]: = ‘Ср. балл’;

End;

End;

Stlring Grid1. Set Edit Text оқиғасы алдыңғы қосымшада келтірілуі. Осы оқиға өңдеумен текстін тағы қарастырайық.

Proudure Tform 1. String Grid1 Set Edit Text (Sender: Tobject; A Col, A Row: Integer; Const Value: S fring);

Var b: real; j: byte;

Begin

With String Grid 1 Do

Begin

I f Value = ‘’ then Exit;

Try b: = Str To Float ( Value)

Lx Cept Show Message (‘Символ дұрыс емес’) ; b:= 0;

End;

I f (b< 1) or (b> 5) then begin Cells [a Col, a row]:= ‘’;

Exit; end;

Cells [a Col, a row]: =b;

SS [arow ] := 0; for j: = 1 to 4 do

Ss[ a row]:= ss[ a row] + a [a row, j];

Ss[a row]: = ss[a row] /4;

Cells [5, a row]:= format float (‘##. ## ‘, ss [a row];

End;

End;

Орта балды есептеу:

Procedure Tform1. Radio Group2. Click (Sender: T object);

//Оқиға есептеу белгісін ауыстырғанда пайда болады.

Var S: real; k, i : byte;

Begin

S: = ; K:= ;

With Radio Group 2 Do

Begin

Case I tem Index Of

0: begin //Ұлдар орта балын есептеу.

For i:= 1 to n do

If p [i] = ‘ m’ then begin s: = s+ ss [i]; k: = k+1;

If k= 0 then s:= else s: =s/k;

End;

1: begin //қыздар орта балын есептеу.

For i:1 to n do

If p [i]= ‘g ‘ then begin s:= s+ ss [i]; k: = k+ 1;

End;

If k= then s: = else S: =s / k;

End;

2: begin // жалпы орта балды есептеу

for i: = 1 to n Do

S: =S+ ss[i];

If n=0 then S:= else s:= s/n;

End;

End;

// Редактор терезесіне нәтижені шығару.

Edit1. Text: = Format float (‘## . ##’, s);

End; end;

2.3. Көңіл аударыңыз. String Grid1 компонентінің OnClick оқиғасы бар. Ол Radio Group2 арналған OnClick оқиғасымен бірдей оқиға инспекторін таңдаған жолының оң жағында сырт еткізсек оқиға пайда болады.

3. Қосымша компиляциясы және жөндеу.

3.1.Қосымшаны жөндеуге дайындау.

3.1.1. Алдымен арнайы жолмен қосымшаны компиляциядан өткізу керек. Project\ Options командаларын орындаңыз және Compiler бетін таңдаңыз. Бұл бетте мына опцияларды белгілеңіз: Debug Information, Local Symbols және Referince Info.Бұдан кейін Project \ Compile (<Ctrl + f9>) командаларын орындаңыз. Енді қосымша жөндеуге дайын.

3.1.2. View \ Debug Windows \ Watches командаларының көмегімен бақылау терезесін шақырамыз. Бақылау терезесі жөндеу режимінде осы терезеде көрсетілген өрнек мәнін өзгерісін бақылауға қолданылады. Жаңа өрнек қосу үшін терезеге тышқанның оң жақ кнопкасын сырт еткізіңіз және Add Watch опцияларын таңдаңыз. Expession жолында A Col мәнін енгізіңіз. Repeat Cout терезесі мәліметтер массивіндегі көрсетілген элементтер санын анықтайды. Digits терезесі нақты мәліметтердің мәнді цифрларын көрсетеді. Enabled айырғышы өрнекті есептеуді рұқсат етеді немесе рұқсат етпейді. Қалған элементтер көрсетілген мән түрін анықтайды. Жөндеу режимінде ағымдағы кез- келген айнымалының мән көруге болады. Курсормен көрсетсе жеткілікті.

3.1.3. Екі бақылау нүктесін белгілеңіз: программаның таңдалған жолының сол жағына тышқанмен сырт еткізіңіз. (A Col жолын таңдаңыз).

3.2. Программаны орындаңыз. Одан кейін программаны жол бойынша орындаңыз. Курсор қойылған айнымалы мәнін қараңыз.

3.3. Жөндеудің басқа әдістерін қараңыз, мысалы Run To Cursor, Program Pause, Program Reset.

Қосымшада T Bit Btn кнопкасының жаңа қаситі қаралды.

ІІ. Өзіндік жұмыс.

Ұсынылатын уақыт 60 минут

Тапсырма:

Алдыңғы сабақта құрған проектті ашыңыз және жаңа тапсырма шартына сәйкес өзгертіңіз.

ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ ЖҰМЫС №5

Delphi проектысының құрамы. Проекттер менеджері.

Проект параметрлерін белгілеу.

Ұзақтығы:80 минут.

Пән:Информатика және программалау.

Бағыты:Оқу жоспарына сәйкес ”Информатика„ мамандығының студенттеріне арналған.

Мақсаты: Delphi проектісінің құрамымен танысу және проекттарды басқаруды үйрену.

Оқыту нәтижесі: Сабақты меңгергеннен кейін қолданушы:

· Delphi проекті қандай негізгі файлдардан тұратын білуі керек;

· Проектке модулді қосуды \ жоюды меңгеруі керек;

· Проект параметрлерін анықтап белгілеуі керек;

· Delphi репозиторының құрамын және мәнін білуі керек;

Қолданылатын программа:

Delphi 5. 0 – интегралдық ортасы.

Сабақ жоспары:

І. Проект құрамы. Проект менеджері. Проект параметрлерін анықтау.

- 40 минут

ІІ. Өзіндік жұмыс.

1. Проект құрамы. Проект параметрлерін анықтау. Проект менеджері.

Delphi – де біз қосымшамен, яғни файлдар тобы – проектпен жұмыс жасаймыз. Бұл файлдар – Delphi ортасында құрылған файлдар, модуль тексттерінің файлдары, форма және проект файлдары.

Негізгі менюдің сәйкес опцияларын пайдалана отырып проектті басқаруға болады. Проектті басқаруға арнайы программа – проекттер менеджері арналған. Проекттер менеджерінде проектке енетін файлдарды қосу және жою мүмкіндіктері бар және басқа да операцияларды орындауға болады.

1. Дайындық жұмысы.

1.1. Өз катологыңызды Lab 5 катологын құрыңыз.

2. Проект құрамы.

2.1. Delphi терезесін жабыңыз. Өзіңіз құрған Lab 2 катологын ашыңыз. Бұл каталогта сіз құрған проекттің файлдары бар. Осы файлдармен танысайық:

*.dpr – проект файлы

*. pas – программалық модуль файлы

*. dfm - форма файлы

*. dcu- компилицияланған программалық модуль файлы

*. res- ресурстар файлы

*. cfg- проект настройкаларының компилияцияланған файлы

*. dof – проект настройкасының текстік файлы

*. ≈ dpr, *. ≈ pas, *. ≈ dfm – проекттің, модульдің резервттік көшірмелерінің файлы

*. exe- қосымшаның орындалатын файлы

Delphi – ге қайта оралыңыз.

2.2. Проект файлы.

2.2.1. Проект программасының мазмұнын көру үшін. Негізгі менюдің Project\ View Source опцияларына сырт еткізіңіз. Программаны мазмұнымен танысыңыз.

2.2.2. Контекстік менюды шақырыңыз және Close Page опциясын таңдаңыз. Проект файлы Delphi – де толығымен құрылады және редакцияланбайды.

2.3. Программалық модуль файлы.

Проектке енгізілген әр формаға жеке модуль құрылады. Бұл файлда қосымшаны құру кезінде жазылған кодтар, интерфейсттік элементтердің оқиғаларын өңдеушілер кодтар, қосымша кодтар және т.б. сақталады. Проектке формаға тәуелсіз модулдерді қосуға болады. Программалық модульдың кодын мұқият қараңыз және әр жолдың мағынасын анықтаңыз.

2.4. Форма файлы.

Форма файлында форма туралы информация сақталады.Бұл файл бинарлық және орындалатын файлға компилияция кезінде қосылады.

2.4.1. Форма файлының мазмұнын қараңыз. Ол үшін мына командаларды орындаңыз. File\ Open және файл типі – dfm таңдаңыз. Форма файлының кез – келгенін ашыңыз.

Форма файлы дегеніміз – формаға қолданылған компоненттердің қасиеттерінің тізімі, қолданылуына сәйкес қасиеттер өзгертілген.

2.4.2. Контекстік менюді шақырыңыз және\ Close Page опцияларын таңдаңыз.

2.5. Проекттер тобы.

Delphi – де бірнеше проекттерді бір топқа біріктіруге болады. Проекттер тобы файлының bpg және топқа енетін проекттердің сипаттамасы мен жүйелік информациялы тексттік файлдан тұрады. Шындығында проект дегеніміз бір ғана элементтен тұратын проекттер тобы. Бұған проект менеджерін ашып көз жеткізуіңізге болады: жаңа құрылған проект тізімінде бірінші болып Project Group 1 (келісім бойынша) тұр.

3. Проект менеджері.

Проекттің құрамдас бөліктерін немесе проекттер тобын басқаруға арналған. Проект элементтерін саймандар панелінің кнопкаларымен немесе проект менеджерінің контексттік меню командаларымен басқарамыз.

3.1. Delphi – дің барлық ашық файлдарын жабыңыз.

3.2. View менюінің Project Manager командалары арқылы проект менеджерін шақырыңыз. Экранда проект менеджері терезесі пайда болады, онда проекттер тобы құрылмағандығы көрсетіледі.

3.3. Екінші лабораториялық жұмыста құрған проектті ашыңыз – контекстік менюда \ Add Existing Project пунктін, ары қарай өз Lab 2 каталогыныңызды және проектты таңдаңыз. Проект менеджері панелінде сіз проекттер тобы Project Group 1 құрылғанын көресіз және бұл топта сіз шақырған проект те бар.

3.4. Проекттер тобы атын белгілеңіз. Контекстік менюді шақырыңыз және \ Save ProjectGroup AS опциясын орындаңыз. Проектті Lab 5 катологын жазыңыз.

3.5. Формаға жаңа ат беріңіз (Name- ге Lab 2 мәнін меншіктеңіз)

3.6. Тармақталған тізімде модуль атын белгілеңіз. Контекстік менюді шақырыңыз және \Save AS опциясын орыдаңыз. Модульді U 2 атымен сақтаңыз.

3.7. Проектке №4 лабораториялық жұмыс проектісінің модулын қосыңыз. (контексттік менюдің Add командасы)

3.8. Форманың Name қасиетіне Lab5 мәнін меншіктеңіз.

3.9. Модульді U4 атпен Lab 5 каталогына сақтаңыз.

3.10. Проектке жаңа форма қосыңыз. Ол үшін негізгі менюдың File\ New командасын орындаңыз және диалогтік терезеде (New Items) форма значогын таңдаңыз (Form).

3.11. Проектке стандарт диалог шаблонын қосыңыз.Стандарт диалогтар шаблоны New Items (File\ New) панелінің Dialogs қосымшасында орналасқан.

3.12. Проекттер менеджерінде құрылған проект құрамын қараңыз.

3.13. Белгіленген объектке сәйкес (тәуелді) контекстік меню өзгерісін қараңыз.

4. Проект параметрлерін анықтау.

4.1. Проекттің контексттік менюінің Options командасын таңдағаннан кейін диалогтік терезеде проект параметрлері шығады. Негізгі менюдің Project пунктінің Options командасын таңдасақ та келтіруге (настроить) және проект формасын құру әдістерін беруге, көмекші файлды және значокты қосуға болады.

4.2. Дайындалған проектті орындауға жіберсек экранда проектке бірінші қосылған форма пайда болады. Бұл форма проекттің негізгі формасы болып автоматты түрде белгіленеді.

Тексеріңіз.

4.3. Кез – келген басқа форманы негізгі қылу үшін проект параметрлерін өзгерту керек. Project Options диалогтік терезесінде Forms бетінде Main Form терезесінде Form 1 – ді негізгі форма қылыңыз. Проект параметрлерін анықтау терезесін жабыңыз. Программаны орындаңыз және сіз Form 1 формасы негізгі форма болғанын көресіз.

4.4. Project Options диалогтік панелін шақырыңыз және барлық беттің мазмұнын қараңыз.

4.5. Өз проектімізге жаңа ат және жаңа пиктограмма енгізейік. Title терезесінің Application терезесіне енгізіңіз: <<МП үйрену>>. <Load Icons>кнопкасын басыңыз және пиктограмма үшін жаңа сурет ашыңыз: (C:\Programm) Common\ Borland\ Images\ Buttons ішкі каталогын іздеңіз). Программаны орындаңыз және пиктограмма мен тақырып өзгергенін көресіз.

4.6. Проектке жаңа форма қосқанда оған келісім бойынша статус беріледі. Мұның мәні, проект файлына осы формаға арналған конструктор қосылады және қосымша инициализациялау сәтінде шақырылады. Егер проектте көптеген форма болса онда қосымшаның орындалуы ұзақ болады. Кейбір формаларды қосымшаның орындалуы кезінде құрмаса да болады. Ол үшін проект параметрлері диалогында форманы Available forms тізіміне қосса жеткілікті. Auto-create forms тізімінде тек негізгі форманы қалдырыңыз.

4.7 Проект құрамына енетін объектіні жою үшін жойылатын элементті белгілеу қажет және Remove (панельдгі кнопка) командасын орындаңыз. Проекттегі барлық модульдерді, одан кейін проектінің өзін жойыңыз.

5.Delphi терезесін жабыңыз және Lab 5 каталогын тазалаңыз.

ІІ. ӨЗІНДІК ЖҰМЫСҰсынылатын уақыт 40 минут

Тапсырма. Екі /үш модульден тұратын қосымша құрыңыз

Лабораториялық жұмыс№6

Форманың атрибуттары және стилі.Форманы құру және өшіру. Форманың визуальділігі. Қосымшада бірнеше форманы қолдану.

Delphi-де стандарт проект формалардан тұрады. Форма өңдеу ортасының құралдары мен (компоненттер политрасы, объектілер инспекторымен және т.б.) және оған орналасқан компоненттермен байланысты болып әсер ете алады. Олар қолданушының интерфейсін құруға мүмкіншілік жасайды және қосымшаның программалық логикасын сақтайды. Стандарт қосымшада форманы құру және жою жұмысы қосымшаның өзіне жүктеледі. Егер өңдеуші автоматты түрде құрылған тізімде барлық форманы қалдырса, онда программаны инициализациялаған соң проектінің барлық формаларының конструкторлары орындалады.Өңдеуші өз бетінше қажет жағдайда форманы құру үшін оның конструкторын пайдалана алады.

If Form1=NIL Then Form1:=Tform1. Create(AppLication);

Құрылған форма сонымен автоматты түрде жойылады. Жұмыс жасап тұрған қосымшада қажет болса ReLease әдісімен форманы жоюға болады.

If Form1<>NIL Then ReLease;

Форманың көрінуін және оны модальді емес режимде жұмыс істеуін Show әдісі қамтамасыз етеді. Форманың көрінуін және оның модальді режимде жұмыс істеуін Show Modal әдісі қамтамасыз етеді. Show әдісін пайдалану үшін модуль терезесінің Uses бөлігіне сілтеме жасау қажет. Ол үшін конструкциялау кезінде бас терезені маусты шерту арқылы активтендіріп, содан соң File/Uses Unit опциясын таңдау керек. Пайда болған диалоктік терезеден модульді таңдап <OK> басу керек. Егер программист проектіге тіркелген (подключен) модульге сілтеуді ұмытқан болса, онда Delphi программаны 1-трансляциялағанда сол туралы хабарлап және жетіспейтін сілтемелерді қоюды талап етеді.

Hide әдісі форманы көрсетпеуге мүмкіндік береді. Close әдісі терезені жабады, ал бас терезе үшін программаның жұмысын аяқтайды. Егер бас форма көрінбей тұрса, ал көрініп тұрған формаларды жапсақ, онда қосымша есте қалып қояды. Қосымшада бұлай істеуге болмайды, программа жұмысы соңында барлық формаларды жвбуды ұйымдастыру керек. Close уақығасында формаға AppLication. Terminate кодын қоюға болады. Басқарудың стандарт элементтер санын BorderIcons – қасиетімен анықтауға болады. Форманың белгісі Icon қасиетімен анықталады. әр формада жеке меню болуы мүмкін. Оны пайдалнуға Menu қасиеті жауапты.

Форманы стилі BorderStyle қасиетімен анықталады.

І. Формалардың атрибуттары және стилдері.

1.1. BorderIcons қасиетін эксперимент жасап көр. Қасиеттің мәніне байланысты формадағы басқарудың стандарт элементтерінің жиыны қалай өзгеретінін өзіңе белгілеп ал.

1.2. BorderStyle қасиетін эксперимент жасап көр, осы қасиеттің әр мәнінде форманың стилін өзіңе белгілеп ал.

1.3. Icon қасиетін пайдаланып, әр форма үшін жеке пиктограмма анықта. Images/Icons ішкі каталогында пиктограмма орналасқан.

ІІ. Өз бетінше жұмыс.

Тапсырмалар.

1вариант.

Бас формадан (стандарт форма) №2 лабораториялық жұмыстың формасына көшуге болады. №2 лабораториялық жұмыстың формасынан қосымшаның бас формасына қайтып оралуға мүмкіншілік бар. Бас форма жұмыс істеп тұрғанда қосымшаның жұмысын аяқтау керек.

Вариант.

Aboutbox формасынан №2 лабораториялық жұмыстың формасына көшуге мүмкіндік бар. №2 лабораториялық жұмыстың формасынан Aboutbox формасына да көшуге болады. Екі формада да қосымшаның жұмысын тоқтату мүмкіндігі болуы керек. Форманың стилі шығарылатын есепке сай таңдалуы керек.

3вариант.

Қосымшаның жұмысы пароль енгізуден басталуы керек. Пароль дұрыс енгізілген жағдайда келесі формаға көшу керек. Бұл форма №1 лабораториялық жұмысты не №2 лабораториялық жұмыс соңын таңдауға мүмкіншілік береді.

Тек таңдалған форма ғана экранда көрініп тұруы керек. Таңдалған форма ғана жұмысты аяқтай алсын. Лабораториялық жұмыстың формасы рамкасыз және тақырыпсыз түрде болсын.

Вариант.

Қосымшаның жұмысы пароль енгізілуден басталсын. Формалармен жұмыс жасағанда бір-біріне көшу мүмкіндігші болсын. Жұмыс барысында экранда тек форма ғана көрінетін болсын. Лабораториялық жұмыстың формасы ғана қосымшаның жұмысын аяқтасын.

Вариант.

Бас формада №1 - №2 лабораториялық жұмысты; №2-№4 лабораториялық жұмысты; №3 лабораториялық жұмыс соңын таңдауға мүмкіндік берсін. Әр лабораториялық жұмыстан бас формаға оралуды ұйымдастыру керек. Қосымшаның жұмысын аяқтау мүмкіндігін тек бас форма мен жұмыс үстінде орнатылсын. Программаны Лаб №6 өз каталогіңе жазып ал.

Лабораториялық жұмыс№7

Форманың бас менюі. Көмекші меню. Стандартты диалогтар.

Қазіргі қосымшалардың барлығында меню бар. Меню қосымшаның функциялармен стандартты ыңғайлы жұмыс істеуді қамтамасыз етеді және оларды бір типті топтарға бөледі. Форманың бас менюін TMain Menu компоненттер тобы анықтайды. Формаға осы топтан қанша объекті болсада қоюға болады, бірақ форманың жоғарғы бөлігіндегі меню жолағында форманың Menu қасиетінде көрсетілгені ғана көрінеді. TMain Menu компоненті үшін объектілер инспекторындағы Items қасиетінің оң жақ жарты жолын шерту арқылы Menu Designer шақырылады. Объектілер инспекторы терезесіндегі Caption жолына текст опциясы енгізіледі. Менюдің кезектегі элементін немесе опциясын бір-бірінен ‘-‘ сызығымен (ажырату) бөлуге болады.

TPopup Menu компонентінің көмегімен кемекші меню құруға болады. Формаға орнатылған TPopup Menu батырмасын екі рет шерту арқылы шағатын Menu Designer-дің көмегімен көмекші менюдің опциясының аты анықталады. Қандайда бір компонентке барып маустың оң жақ батырмасын басқанда көмекші меню ашылуы үшін, Popup Menu компонентінің қасиетіне меню – комонентінің атын енгізу керек. Көмекші меню атын Popup Menu қасиеттері тізімінен де таңдауға болады.

Қосымшаға жиі қолданылатын операциялар тобының орындалуын стандарт диалогтар жүзеге асырады. Бұған файлды ашу және сақтау, құжатты баспаға шығару, шрифт параметрлерін таңдау және т.б. даилогтар жатады. Delphi құрамында стандарт жүйелік диалогтарды қолданатын компонеттер тобы бар. Олар компоненттер палитрасының Dialogs бетінде орналасқан. Бұл компонеттер визуальді емес, бірақ менюден немесе қосымшаның саймандар панелінің шақырылуына қарай сәйкес диалогтың көрінуін қамтамасыз етеді. Қосымшада (орындалу кезінде) диалогты форма Execute әдісімен шақырылады, нәтижесі логикалық тип болады. Егер қолданушы файлды таңдап және ОК кнопкасын басса, онда функция мәні True болады.

Image компоненті Delphi жүйесінде қолданылатын растрлі сурет, пиктограмма немесе метафайлдің бірін формаға орналастыру үшін қолданылады. Picture қасиетінің оң жағына сырт еткізсе графиктік файл жүктелетін даилогтік панель (контейнер ретінде қолданылатын) шақырылады. Кескін өлшемін өзгертуге Stretch қасиеті пайдаланылады. (True-рұқсат етеді, ал False-рұқсат етпейді).

Қарастырылған компонеттерді қолданып өз бетінше жұмысты орында.

Тапсырма. №6 лабораториялық жұмыста құрылған қосымшаның негізінде формадан формаға көшетін форманың бас менюін құру.

1 вариант. 1. Қомысшаның бас формасына Timage компонентін орнат. Images/Splash ішкі каталогінан өзіңе ұнаған суретті таңда.

2. №2 лабораториялық жұмыстағы Memol1клмпонентінің шрифін Tfont Dialog стандарт диалогының көмегімен өзгерт.

3. №2 лабораториялық жұмыстың есептеу нәтежесін T Save Dialog –ты пайдаланып жазып қой. Қосымшаның бұл қызметтері бас менюмен және көмекші менюдің көмегімен орындалуы керек.

2 вариант. 1. Қосымшаның бас формасына TImage компонентін орналастыр. Image\SpLash каталогынан ұнаған суретті таңда.

2. Көмекгші менюмен және TopenPictureDialog компонентінің көмегімен графиктік файлды өзгерту мүмкіншілігін қарастыр.

3. №2 лабораториялық жұмыстың формасында бас меню құрыңыз. «Жұмыс режимі» (Режим работы), «Келтіру» (Настройка). «Режим работы» менюінің ішкі менюі мыналарды қамтысын «Расчет единичный», «Расчет интервальный», «Запись результатов расчета в файл».

3 вариант. 1. Қосымшаның бас формасына TImage компонентін орналастыр. Images\Splash ішкі каталогынан суретті таңда.

2. TStringGrid таблицасының түсіп T ColarDialog компонентінің көмегімен өзгерт.

Лабораториялық жұмыс №8

Windows –интерфейсінің визуальді компоненттеріне мысалдар.

Ұзақтығы: 80 минут

Пәні:

Информатика және программалау.

Арналғаны:

Оқу жоспарына сәйкес “Информатика” мамандығының студенттеріне арналған.

Мақсаты:

Windows –интерфейсінің компонентерімен танысу.

Оқыту нәтижесі:

Қолданушы сабақты табысты аяқтаған соң төмендегілерді білуі керек.

Win32, System, Samples компоненттер палитрасы беттерінде орналасқан компоненттерді қосымшада қолдана білуі керек.

Қолданылатын программалар:

ИСР – Delphi 5.0.

Сабақ жоспары:

І. Windows –интерфейсінің визуальді компоненттеріне

мысалдар 40 минут

ІІ. Өзіндік жұмыс 40 минут

Программаны жүктеу:

Қажетті программалар дискіде қондырылған деп есептеледі.

І. Windows –интерфейсінің визуальді компоненттеріне мысалдар.

Ұсынылған уақыты 40 минут.

Windows 95/98 стилінде жаңа басқару элементтері Win32 бетінде орналасқан.

Бұлар көпбетті блокноттар, басқару элементтерін көшіруге (Doc king) мүмкіндік беретін инструменттер панеліне арналған контейнер, ағаш тәрізді тізімдер, календарлар, мәндерді өзгертуге арналған компоненттер (қалқымалы – TtrackBar және секірмелі - ТUpdate), операцияның орындалу процесін бейнелейтін компоненттер және т.б.

1. Дайындық әрекеттер.

1.1. Өз каталогңызда ішкі lab8 кат