Орнамент белорусской народной вышивки

Значение орнамента как важного источника, способствующего более глубокому выяснению вопросов этнической истории народов, их культурных связей отчетливо осознавалось уже в XIX в. В работах о материальной культуре белорусов неоднократно отмечалось, что вышитая и тканая орнаментика традиционной одежды несет на себе яркий отпечаток общеэтнической и региональной специфики. Таким образом, значение орнаментального материала как полноценного историко-этнографического источника не вызывает сомнений и является в настоящее время одним из признанных направлений в советской этнографической науке.

8. Назовите особенности подбора цвета в вышивке. Определите ахроматические и хроматические цвета. Аргументируйте значение цвета в вышивке. Продемонстрируйте цветовое решение в данной творческой работе.

Назовите способы отделки и хранения вышитого изделия. Опишите операцию накрахмаливания. Систематизируйте принципы хранения вышитых изделий. Выделите способы отделки данной готовой творческой работы.

Назовите функции белорусского рушника. Опишите декоративные и композиционные решения, которыми определяются ручники из разных уголков Беларуси. Выявите особенности белорусского рушника. Продемонстрируйте технику вышивания на примере творческой работы.

В наиболее чистом виде национальные особенности вышивки выявляются в декоре ручников. Оно и понятно: ручник – не только отрезок ткани которым утираются. В быту белорусов ручники выполняли и разные обрядовые функции. Они сопровождали белоруса буквально с рождения и до смерти: на рушнике принимали новорожденного, подносили хлеб-соль, им украшали угол с иконами, на нем опускали в могилу гроб. Особенно важную роль выполняли ручники в свадебных обрядах. Многие обрядовые, праздничные функции ручников продолжают жить и в наше время.

При всем разнообразии композиционных и декоративных решений, которыми определяются ручники из разных уголков Беларуси, их объединяют и некоторые общие черты. Геометрический узор традиционно красного цвета с небольшим добавлением черного. Орнамент обычно располагается по концам ручника. Самые широкие полосы возле краев, следующие ближе к середине уже и расположены реже.

Назовите символы, которые использовались при вышивке ручников. Опишите значение символов в вышивке. Выявите символы, которые наиболее часто встречались в вышивке белорусов. Продемонстрируйте технику вышивания на примере творческой работы.

Символы и образы в белорусской народной вышивке

Калi жанчына садзiцца выконваць народную вышыўку, яна абавязкова выбiрае тэму твора, абдумвае кампазiцыю, каларыт, вызначае галоўныя i дадатковыя вобразы, якiя хоча выкарыстаць, каб перадаць сваю iдэю. Вобразы Сонца i Зямлi Нашы продкi-славяне лiчылi, што галоЎнымi багамi сярод людзей i Ў прыродзе з'яЎляюцца светлае Сонца i Мацi-Зямля-Кармiцелька. Ад iх пайшло Ўсё жыццё на зямлi. Бог Сонца i Мацi-Зямля даюць людзям усё: хлеб i ваду, цяпло i святло, рэчкi i азёры, палi i лясы. Iх дзецi – Ярыла i Жытняя Баба – глядзяць за Ўродам жыта i пшанiцы. У Ярылы i Жытняй Бабы былi свае дзецi – ураджай Жыцень, ураджай Спарыш, ураджай Рай, ураджай Багач. Яны глядзелi, каб на нiве быЎ урод, каб жытнi колас быЎ цяжкi, каласiсты, каб уся нiва была застаЎлена снапамi ды бабкамi, каб сталы ламiлiся ад хлеба-караваю. У старыя часы да Сонца як да бога звярталiся па дапамогу. Светлае Сонца глядзiць Ў ваконца. Устала рана, умылася бела. Клiкнула, гукнула Зару–Заранiцу. Ты, Зара–Заранiца, красная дзявiца, ляцi стралою, сiзаю галубкаю. Скiнься, пакланiся Зямлi–Зямлiцы, добрай маладзiцы паклон ад Сонца, што глядзiць у ваконца. Вобраз Сонца мае выгляд ромба з праменямi Ўбакi. ЗапаЎненне ромба мае розныя варыянты. Вобраз Зямлi-Кармiцелькi набыЎ выгляд ромба, запоЎненнага маленькiмi квадрацiкамi цi ромбiкамi. Гэта нiбы зярняткi, роЎна засеяныя на полi дбайнай рукой селянiна. Вобраз Мацi–Радзiцельнiцы Вобраз мацi характэрны для мастацтва сяго свету, але Ў беларусаЎ карыстаецца асаблiвай любоЎю. Магчыма таму, што працавiты, мiралюбiвы беларускi народ, якi нiколi нi на каго не нападаЎ, сам не раз цярпеЎ ад варожых нашэсцяЎ, якiя неслi на беларускую зямлю спусташэннi i смерць. Ратавала народ ад канчатковай пагiбелi толькi здольнасць жанчыны нараджаць. Таму i ЎслаЎлялi нашы продкi жанчыну-мацi, упрыгожваючы яе стылiзаваным сiмвалам многiя свае вырабы. Калi Бог хоча благаславiць жанчыну, ён пасылае ёй у дар дзiця. Таму Ў старыя часы найбольш шанаванай, найбольш паважанай была багiня Мацi-Радзiцельнiца. Яна нарадзiла i выхавала нас усiх, дала нам самае дарагое – жыццё. Вобраз агню У язычніцкіх славян быЎ пашыраны культ агню. Увогуле агонь, ачаг у нашай свядомасці звязваецца з домам, сям’ёю. Вытокі гэтых вераванняЎ – у тых часах, калі чалавек упершыню навучыЎся карыстацца сілай агню. У славян агнём загадваЎ Жыжаль – блізкі сваяк антычнага грэчаскага бога агню і рамёстваЎ Гефеста. “Жыжаль – добры дзядзька. Ён усіх абдорыць: жанок – сярпамі, мужыкоЎ – лемяхамі, дзетак цяплом сагрэець. Выпаліць печы, каб старыя грэлі плечы”. У вышыЎцы і ткацтве Жыжаль паказваецца багата распрацаваным матывам, у аснове якога – васьміканцовая разетка – зорка. Ад яе адыходзяць стылізаваныя ці досыць рэалістычныя раслінныя Ўзоры. Вобраз Ярылы Ярыла Ў язычніцкай міфалогіі Ўсходніх славян – бог сонца, вясны і Ўрадлівасці, кахання. Гэты вобраз у народным уяЎленні ЎвасабляЎ абуджэнне прыроды пасля зімовага сну, змену зімовага холаду на веснавую квецень. У гонар Ярылы праводзіліся вясновыя святкаванні, якія суправаджаліся спевамі, пляскамі, карагодамі. У часы хрысціянства Ярыла заменены святым Юрыем. Ярыла – сімвал адвечнага росквіту вытворчых, жыццёвых сіл прыроды. Само слова паходзіць, відаць, ад слоЎ “яр, ярына, яравы”, што значыць веснавы, як яравая пшаніца ці жыта. Вобраз Ярылы шматбачлівы, як шматбачлівая вясна – то халодная, то цёплая, то дажджлівая, то сухая. Таму і Ў народнай творчасці вобраз Ярылы Ўвасоблены многімі узорамі. Адзін з іх паказвае Ярылу прыгожым хлопцам “у белай вопратцы і на белым кані; на галаве Ў яго вянок, у руках каласы, ногі босыя. У Юр’яЎ дзень Ярыла па загадзе маці адмыкае вароты неба і на белым кані прыязджае на зямлю, а з яго Ўзнікненнем пачынаецца сапраЎдная вясна. У гэты ж дзень упершыню выпускаюць скаціну Ў поле. І Ў наступныя дні, да канца красавіка, беларусы ЎшаноЎваюць Ярылу”. Яшчэ нядаЎна святкаванне гэта суправаджалася карагодам, песнямі, потым папойкаю. “ДзяЎчаты выбіраюць самую прыгожую, прыбіраюць яе Ярылам і садзяць на белага каня. Ярылу акружаюць не толькі дзяЎчаты, а Ўсе жыхары паселішча, старыя кіруюць карагодам, а Ў кожнага з прысутных – вянок са свежых кветак. Ярыла едзе па засеяных нівах, а карагод спявае песні, дзе паказана, як народ разумее Ярылу, як той спрыяе Ўрадлівасці зямлі і нараджэнню дзяцей. Так, Ў адной песні гаворыцца: А дзе ж ён нагою – там жыта капою, А дзе ж ён не зырне – там колас зацвіце!” Вобраз кахання Найбольш поЎным выразнікам лірычных і паэтычных настрояЎ у народным мастацтве былі птушкі. Так, зязюля сімвалізавала жанчыну-Ўдаву, салавей – песняра кахання, сокал – вобраз каханага, арол – героя. Што датычыць голуба – ён сімвалізуе многія паняцці. Так, ён выступае як сімвал міру, у хрысціянстве абазначае Святога духа. Але часцей за Ўсё ён сімвалізуе каханне. Так, пачатак кахання, першае знаёмства хлопца з дзяЎчынай сімвалізуюць два галубы, павернутыя галовамі Ў адзін бок, якія ідуць адзін за адным. Калі птушкі павернуты галовамі адна да адной, а асабліва калі паміж імі – букет кветак, – гэта сімвал кахання Ў самым росквіце. Калі ж птушкі павернуты галовамі Ў розныя бакі – на жаль, каханне скончылася. Гэта выява – паэма пра трагічнае каханне, каханне без узаемнасці. Вобраз пеЎня Шчасце сям'i, сядзiбы, хаты ахоЎвалi абярэгi – сiмвалы свяшчэнных жывёл i птушак.Сярод такiх вобразаЎ-абярэгаЎ вядучае месца займае певень. Крык пеЎня асацыiруецца з наступленнем дня, узыходам сонца, знiкненнем нячыстай сiлы. Певень – як дамавiк, ён аберагае селянiна, сцеражэ сямейнае шчасце. Два пеЎнi, сiметрычна размешчаныя паабапал букета цi вазона, выступаюць у ролi абаронцаЎ, апякуноЎ жаночай долi. Вобраз моцнай дзяржавы, крэпкай сям’i Кожная цывiлiзаваная краiна заклапочана ўмацаваннем сям’i. Гэта той падмурак, на якiм трымаецца дзяржава. Моцная сям’я – моцная дзяржава, аснова дабрабыту i шчасця. Вобраз чалавека Дзяржава складаецца з людзей. Чалавек – основа жыцця на зямлi, аснова сям’i, прадаўжэння роду, моцы дзяржавы. Сiмвалам чалавека ў народнай свядомасцi з’яўляецца зорка. “Нарадзiўся чалавек – на небе з’явiлася яго зорка. Добры чалавек – яго зорка гарыць ярка”, – кажуць людзi. Зорка таксама сiмвал славы, росквiту творчых сiл. Кажуць: “Зорка першай вялiчынi, закацiлася яго зорка”. Вобраз роднай Беларусi Вобраз роднай Беларусi перадаецца ў выглядзе разеткi, аблямаванай гiрляндай кветак. Вышываючы гэты ўзор, майстрыха гаворыць аб сваёй любовi да Радзiмы, прапануе, каб людзi захаплялiся Беларуссю i яшчэ больш шанавалi яе. Для многiх вышывальшчыц любоў да сваёй Бацькаўшчыны звязваецца з любоўю да нечага канкрэтнага, што яны бачаць штодзённа – магутнага лесу i дуброў, блакiтных рэк i азёр, маляўнiчых лугоў i садоў, прасторных палёў i нiў. Вобраз крынiцы У старыя часы, калi нашы продкi яшчэ не ўмелi капаць калодзежы, чыстую ваду яны бралi з крынiц. Гэта было святое месца. Крынiчная вада лiчылася карыснай, гаючай, чароўнай. У крынiцах такая вада, казалi ў народзе, што калi чалавек яе нап’ецца, будзе дужы ды здаровы. Таму крынiца – гэта сiмвал жыццёвай сiлы, моцы, здароўя, сiмвал духоўнасцi, яднання з роднай зямлёй. Вобраз дрэва Жыццё нашых продкаў было цесна звязана з лесам. Ён даваў дрэва на будаўнiцтва i розныя вырабы, кармiў грыбамi i ягадамi, ачышчаў паветра, насычаў яго кiслародам. Таму ў народнай творчасцi так часта прысутнiчае вобраз дрэва: магутнага волата-дуба, пяшчотнай дзяўчыны-бярозы, гаротнай сiраты-калiны, прыгожай ўдавiцы-рабiны, удалога малайца-клёна. Вобраз палёў Таксама натхняла рукадзельнiц прыгажосць палёў, якiя залацяцца спелым жытам, i зялёных, цi квецiстых лугоў. Вобраз песнi Калi дзяўчаты вышывалi ўзоры, яны спявалi песнi. Асаблiва падабалiся iм песнi аб каханнi. Песнi i ўзоры суправаджалi беларускую сялянку напрацягу ўсяго жыцця. Гэта як самыя блiзлiя сябры, яе мары i спадзяваннi. Гозныя па настроi песнi выклiкалi нараджэннi розных узораў.

12. Дайте определение понятию « Счетный шов в вышивке». Определите область применения данного вида шва. Проанализируйте его распространенность в вышивании. Продемонстрируйте технику вышивания счетным швом на примере творческой работы.

Различные швы, применяемые в ручной вышивке, могут быть разделены на 2 большие группы. К первой группе относятся так наз. счётные вышивки, т. е. вышивки, которые выполняют по счёту нитей ткани, ко второй - свободные вышивки, выполняемые по свободному, заранее нарисованному контуру.
Наиболее древними являются счётные вышивки. Выполнялись они на холсте с очень чётким, ровным переплетением нитей. Вышивки по свободному контуру (тамбурный шов, верхошвы, гладь, стебельчатый шов и др.) возникли значительно позже.

Счётными швы называются потому что, как правило, выполняются по счёту нитей ткани.

Счетные швы широко применялись для отделки одежды и ее деталей: воротников, рукавов, манжет, подолов. Счетными швами украшали белье и текстиль: занавески, полотенца, скатерти, салфетки, подушки.
Обычно такими швами вышивают по плотной ткани. Счётный шов крест простой – первый стежок выполняется снизу слева вверх направо, второй стежок выполняется снизу справа вверх налево. При этом от первого стежка ко второму нить пропускается с изнаночной стороны в вертикальной плоскости сверху вниз. В том случае, когда требуется выполнить несколько крестиков, располагающихся единой горизонтальной полосой, делаются прежде все первые стежки, затем все вторые.
Если делается вертикальный ряд крестиков, на изнаночной стороне ткани должны образовываться прямые стежки – след перехода рабочей нити. Такие переходы могут располагаться как вертикально, так и горизонтально, но только не по диагонали. В случаях, когда крестики требуется расположить по диагонали, в этом случае в каждом втором крестике делается прежде верхний стежок, а затем нижний стежок. Следует учесть, что все верхние стежки должны придерживаться единого направления. В случаях изготовления крестиков в едином ряду, но расположенных через один, на изнаночной стороне, как правило, также образуются крестики, но располагаются они в просветах между крестиками на лицевой стороне.

Назовите виды швов счетной вышивки. Определите технологию работы в счетной вышивке. Сравните технику выполнения простого и болгарского креста. Продемонстрируйте простой крест на примере творческой работы.

14. Дайте определение понятию «Ажурный шов в вышивке». Определите материалы и инструменты для вышивания ажурных швов. Проанализируйте виды мережек в ручной вышивке. Продемонстрируйте технику вышивания на примере творческой работы.

Мережки — это ажурные швы. Они могут быть основной частью узора или отграничивающей линией . Мережки относятся к счетным швам. Орнаменты, дополненные мережками, отличаются тонкостью и изяществом. Все мережки начинают с вышивки качалочек. Качалочка — это вертикальный столбик, вышитый через одну ниточку ткани, шириной в 3—5 нитей и высотой, необходимой для мережкиМережки вышивают нитками светлых тонов (белыми, голубыми, розовыми) на белой ткани. На тканях других цветов мережки выполняют нитками, близкими по цвету, например на голубой ткани — белыми, серыми, светло-голубыми.

Для выполнения мережки выдергивают из ткани несколько нитей. Цветной ниткой столбики стягивают швом в виде крестика. Получается ажурная мережка, окаймленная с двух сторон цветной полосочкой. Эта мережка применяется в сочетании с цветной перевитью, крестом, полукрестом"