Німділік

Өнімділік – жоғарыда жер бетінде өсімдіктер фотосинтез нәтижесінде 400 млрд. тонна қантты заттар - алғашқы азықты түзетіндігін көрсетттік. Барлық өнім – жалпы өнім оның 20% өздері қоректенеді. Қалғаны 80% таза өнім. Оның 10% шөппен қоректенетін жануарлар алғашқы консументтер қоректенеді, соңғыларының 20% екінші қатардағы консументтер жыртқыштар және олардың 20% келесі 3-ші қатардағы консументтер-жыртқыштар қоректенеді. Экожүйелерде консументтердің 5 одан да көп қатары болады. Бірінен-беріне 20% өтіп отырады. Енді осы консументтердің жеке дараларында қабылданған азық (зат+энергия) қалай жұмсалады соған тоқталайық. Азықты клетка деңгейінде одан әрі ыдыратып затын және энергиясын бөліп алады. Біразы толық ыдырамай экскремент (тезек), экскерт (зәр) болып сыртқа шығады. Бөлінген энергияның біразы ас қорытуға және тыныс алуға жұмсалады. Тыныс алуға жұмсалатын энергия экожүйеде қалмайды. ғарышқа таралып кетеді. Қалған энергия өсуге, тіршілік әрекетіне, көбеюге жұмсалады. Сонда қабылданған азықтың өнімділігін төмендегідей сөздерден тұратын формула арқылы көрсетуге болады:

Азық + Өсу + Тыныс алу + Экскремент + Экскерт болады.

Егер малдың белгілі бір уақытта зәрі мен тезегін жинап алып өлшеп, оны берілген шөптің, жемнің салмағынан алып тастаса өсуінің салмағы қалады.

Енді осы алынған мәліметтерді адамның тіршілігіне байланыстыратын болсақ, адам аралас шөптектес тағаммен де мал етімен де қоректенеді. Әрине адамға жер бетінде өсімдіктер түзген азық көп болғандықтан шөп тектес тағаммен қоректену тиімді. Шөптектес тағамның белогының құрамында кейбір адам организіміне аса қажетті сапалы амин қышқылдары және күкірттің бос атомы болмайды. Өсімдіктің клетка қабығындағы целлюлозаны адам асқазанының солі ыдырата алмайды. Күкірт атомы тек мал етінде болады. Сондықтан күкірт атомы жоқ белоктар қиын қортылады, мал еті сапалы, клетка қабығы жұқа тез сіңеді.

Космостық биологиядағы қиындықтардың бірі де осы болып отыр, космоста ғарыш кемесінде мәдени өсімдіктер өсіруге болады, мал өсіруге мүмкіндік жоқ.

Сонымен бірге адам егін егіп өнім жинай алмайтын жерлерге де, мал жайылып соңғы азық алуға болады. Қазақстанның халқы сыртқы ортаның экологиясының тиімді жақтарын ертеден- ақ тәжірибе жүзінде анықтап, мал өсіруге бейімделген. Сонымен қатар ақбөкеннің , құстардың еті мен қоректенген. Бірақ соңғы кезде табиғатты қорғауға көңіл бөлінбей 50 жыл бұрын Қазақстан жерінде 1,5 млн болып көбейген ақбөкеннің қазір 30000 ғана қалды.

Бақылау сұрақтары:

1. Өнімділік туралы түсінік

2. Өнімділікті анықтаудың әдісі, формуласы

3. Экожүйедегі

Қолданылатын әдебиеттер:

1. Кречвалуш В.В., Комендар В.И. Биологическая экология редких видов. Львов:

СВИТ , 1990.

2. Одум Ю. Экология в 2-х томах. М., Мир, 1986.

3. Радкевич В.А. Экология. Минск, ВШ., 1997.

4. Бигон М.И. и др. Экология особи, популяции и сообщества. М., 1989.

5. Бродский А.К. Краткий курс общей экологии. С-Пб., 1992.

6.Пономарева И.Н., Соломин В.П., Корнилова О.А. «Общая биология». М.: Мой учебник, 2005. – 462 (основная)

Тапсырма №15 (ЗС)

Бал саны – 5. Өткізу уақыты – 15-ші апта