Дәріс №6. Өзін-өзі тексеру сұрақтары

1. Аль- Киндидің философиялық көзқарасы

2. Әл- Фарабидің онтологиялық ілімі.

3. Ибн-Синаның өмір сүру мен мән-мағына жөніндегі ілімі.

4. Жүсіп Баласағүни философиясы

5. Шығыс перепатитизмі және суффизм

7-дәріс.Қайта өрлеу дәуірінің философиясы

Қайта өрлеу дәуірі өнеркәсіптің, сауданың, әскери істің, яғни материалдық өндірістің дамуымен ерекшеленеді. Сонымен қатар техника, жаратылыстану, механика, математиканың дамуы да байқалады. Бұндай өзгерістер орта ғасырға тән схоластикалық ойлаудың принциптерінен арылуды талап етеді. Жаңа дәуірге ауысуға себепкер болған жаңалықтар: Американың ашылуы, астрономия жүйесінің орнауы, өмірге, дүниеге деген адамдардың көзқарасын өзгертіп, ғылым мен философияның әрі қарай дамуына үлкен із қалдырды. Осы дәуірдің ойшылдары тәжірибеге сүйене отырып, қоғамды, адамдарды, табиғатты, өмірді түсіндіргісі келді. Осы дәуірге сонымен қатар антикалық идеялардың қайта жаңғыруы тән. Гуманизм, адамның шығармашылық дербестігі принципі, оның өмірдегі барлық жақсылықтарды иеленуге құқығы бар сияқты идеялары кең тарады.

Уақыт жағынан қайта өрлеу дәуірі XIVғ. аяғы мен XVIІ ғасырдың аралығын қамтиды. Қайта өрлеу дәуірі қандай да болмасын бір ғана дәстүрге ғана бағынудан бас тартты. Қайта өрлеу дәуірінің философиясының пайда болуының алғышарттары:

1.Феодализмнің дағдарысы;

2.Сауда, мәдени, саяси орталықтарға айналған қалалардың өсуі;

3.Европа мемлекеттерінің орталықтануы;

4.Алғашқы парламенттің пайда болуы;

5.Ғылыми-техникалық жаңалықтар.

Қайта өрлеу дәуіріне тән ерекше белгілер:

- антропоцентризм мен гуманизм;

- шіркеу мен шіркеу идеологиясына деген оппозиция;

- қоршаған ортаны ғылыми-материалды негізде түсіну;

- әлеуметтік мәселелерге, қоғам мен мемлекетке деген үлкен қызығушылық;

- индивидуализмнің басымдылығы;

- әлеуметтік теңдік идеясының кең таралуы;

Қайта өрлеу дәуір философиясына бірнеше бағыттың болуы тән:

1.Гуманизм;

2.Неопалтонизм;

3.Натурфилософия;

4.Реформация;

5.Саяси бағыт;

6.Утопистік-социалистік.

Гуманистік бағытXIVғ.-XVғ. орта шені, оның орталығы Италия болды. Гуманизм бағытының негізін салушы Ф. Петрарка. Шығармалары: «Өлеңдер кітабы», «Менің құпиям». Ол бірінші болып жеке бастың өзіндік санасының қалыптасуының негізін салды. Гуманистік антропоцентризмнің басты сипаттамасы - адам басты құндылық болып есептелінеді. Гуманистер не еретиктер, не атеистер болған емес, керісінше олардың көпшілігі құдайға сенді, бірақ олар ең бірінші орынға адамды қойса, одан кейін құдай туралы сөз қозғайды.

XVI ғасырдың басы рим-католиктік шіркеудің ірі дағдарысымен ерекшеленді. Осы кезеңде шіркеудің кейбір жат қылықтарына қарсы бағытталған реформация қозғалысы қалыптасты. Реформациялық процесстер рим шіркеуінің бөлінуіне және протестантизмнің пайда болуына әкеліп соқты.

Николай Коперник– поляк астрономы. Әлемнің гелиоцентристік жүйесін жасаушы. Коперник ілімі шын мәнінде революциялық іс болды, сол арқылы табиғат зерттеу істері өзінің діннен тәуелсіз екенін паш етті. Жердің күнді айналуы және жердің бір тәулік ішінде өз кіндігін айналып шығуы туралы теорияны айтты.

Джордано Бруно –поляк астрономы Негізгі еңбектері: «Себептілік бастама және біртұтастық туралы», «Әлемнің және заттардың шексіздігі туралы».Бруноның пікірінше, табиғаттан тыс ешқандай күш жоқ. Ол кеңістікте де, уақытта да шексіз, ал қозғалыс оның өмір сүру формасы. Табиғат өз заңдылығымен дамиды. Әлем мен Құдай бір. Әлем - әмбебап бастама, жалғыз ғана мәнділік. Сондықтан ол мәңгі және өзгермейді.

Социалистік-утопистік (ХУ-ХУІІғ.ғ.) бағыт мемлекет пен қоғамды құрудың идеалды - қияли формаларын, тендестіру, жаппай реттеу және т.б. мәселелерді қарастырды.

Томас Мор (1478-1535)-утопистік социализмнің негізін салды. Мордың атақты шығармасы "Утопия" деп аталды. Утопия грекше «жоқ жер» дегенді білдіреді. Томас Мордың Утопиясында:

- жеке меншік жоқ;

- барлық азаматтар өндірістік еңбекпенен айналысады;

- еңбек ету бәрін еңбекке міндеттеу негізінде жүзеге асады;

- барлық өндірілген өнім қоғам меншігіне өтеді және барлық Утопия тұрғындарына бірдей бөлініп беріледі;

- барлығының еңбекпен айналысуына байланысты Утопияны қамтамасыз ету үшін 6 сағатық жұмыс күні жеткілікті;

- ғылымға ерекше қабілеті бар адамдар қара жұмыстан босатылады;

- ауыр қара жұмысты құлдар-тұтқындар және сотталған қылмыскерлер атқарады;

Утопистік социализмнің көрнекті өкілі Томмазо Камнанелла (1568-1639) «Күн қаласы», «Галилей апологиясы» деген еңбектер жазды. «Күн қаласында» оның тұрғындары-солярийлер әлеуметтік әділеттілікті орнықтырып, өмір мен еңбектің рахатын көреді.

Томмазо Кампанелланың Күн қаласында:

- жеке меншік болмайды;

- коммунистік идеал-4 сағаттық жұмыс күні;

- барлық азаматтар еңбек етеді, еңбектің нәтижесі бүкіл қоғам меншігіне

өтіп, барлық тұрғындарға, қоғам мүшелеріне теңдей бөлінеді.