Ндірістік авариялар мен апатгардың сипаттамасы

Өндірістік авария — бұл өнеркөсіп орнында, көлікте және басқа шаруашылық объектілерінде жүмыстың кенеттен тоқ-тауы немесе өндіріс процесінің бүзылуы. Олар материалдық қүндылықтарды зақымдауға немесе жоюға адамдардын жарақаттануына және қаза болуына әкеліп соқтырады. Өндірістік авариялар салдарының сипаты оның түрі мен көлеміне кәсілорнының бүл болған кездегі жағдайының ерек-шелігіне байланысты.

Әдеттегідей, ірі авариялардың аса қауіпті салдары өрттер мен жарылыстар болып табылады, олардың нәтижесінде өндірістік және түрғын ғимараты, техника мен қондырғы қирайды немесе зақымдалады. Өнеркәсіп орывдары баллон-дары мен қүбырөткізгіштері, қазандықтар, шахтадағы көмір шаңы мен газ, жиһаз және ағаш өңцеу комбинаттарындағы ағаш шаңы мен лак-бояу заттары жоғары қысымнан жиі жарылады. Авариялар кезінде пайда болған өрт пен жары-лыс, өз кезегінде, электр өткізгіші зақымдалуынан, газқү-бырының қирауынан, істеп түрған от қондырғысы мен при-бордың жанып кетуінен осындай қүбылыстарын қайталама себебі болуы мүмкін. Темір жол және қүбыр өткізу қүбыры өртке бейім және жарылғыш жүктерді тасуда үлкен жүктеме көтереді. Бір қатар жағдайда, әсіресе мүнай, химия және газ

өнеркәсібі орындарында атмосфераның газдануы, мүнай онімінің улы сұйықтардың жөне қатты әсер ететін улы заттың төгілуі авария туғызады.

Автомобиль, су жөне әуе көлігінде авариялар болып түра-ды, темір жолдагы апаттар да қауіпті. Ірі авариялардың қауіпті саны цех гамараттары мен көлік тораптарының зақымдалуы болып табылады. Металл қүрылғыларының қатты ысыуынан болған өрт кезіндегі цех жабынының қүлауы ортақ сипат.

Ғимаратгың, қүрылыстың қүлауы өздігінен болмайды, оны тудыратын жанама фаьсгорлар, атап айтқанда, тар жерге адам-дардың жиналуы, өткен темір жол қүрамаларының қатты дірілдетуі, жоғарғы қабаттарда жүктеменің шектен тыс көп болуы. Бүл адам қүрбандықтарына, авариялық ғимараттарды бүзуға, жаңа қүрылыс үшін үлкен шығын жүмсауға алып келеді.

Энергетика жүйелері мен коммунаддық жүйелердегі ава-риялардан адамдар сирек қаза болады. Алайда осындай үлгідегі авариялар халықтың тіршілігіне айтарлықтай қиын-дық туғызады. Әсіресе қысқы уақытта тіпті ауылшаруашы-лығы мен өнеркәсіп нысандарының жүмысын тоқтатуғада себеп болады.

Өнеркәсіптік тазалау ғимараттарындағы авариялар тосын қиындықтарды туғызады. Бүл тек қана объектілердің қызметшілеріне және жақын елді мекендердегі түрғындарға ауыр ықпалымен ғана байланысты емес сондай-ақ қоршаған ортаға иісті, улы және жәй зиянды заттарды шығаруы-мен де қауіпті.

Гидродинамикалық авариялар негізінен гидротехника-лық ғимараттардың, әсіресе тоғандардың бүзьшуынан туындайды. Гидротехникалық ғимараттар су қорЫн пайдала-нуға, сондай-ақ су апатының жойқын күшімен күресу үшін арналған. Гидротехникалық ғимараттар әр түрлі: су үста-ғыш (тоған, бөгет және т.б.), су өткізгіш (каналдар, қүбыр өткізгіші, науа, дюкер қоршағыш валдар және т.б.), су қабыл-дағыш, су жинағыш, арнайы шлюздер, кеме Жалпы және арнаулы гидротехникалық ғимараттар бірыңғай кешенге — гидроторапқа бірігеді.

Гидротораптағы гидродинамикалық авариялар апатты су басу себебі болып табылады, оның жойқын күші мен салдарын жер сілкінісімен ғана салыстыруға болады.

Еңістегі аудандарды су басу қауіпі тоған, бөгет және гидротораптар бұзылған кезде пайда болады. ғимараттар мен түрақ жайды шайыл кететін және бүзатын жылдам да қуатты су ағыны аса қауіпті.

Жойқын толқынның биіктігі мен жылдамдығы гид-роғимаратгың бүзылуы көлеміне және жоғарғы және төменгі бедердегі биіктіктің өр түрлілігіне байланысты.

Су басу нәтижесінде шаруашылық объектілерінде, темір жол және автомобиль жоддарында авариялардың болуы және ауыл шаруашылығына, көпір ғимараттарына елеулі залал келтірілуі мүмкін.

Соңғы он жылдықтағы адамның әртүрлі ирригациондық, гидротехникалық ғимараттарды, көпір өткслдері бар авто-жолдарды және т.б. салу жөніндегі белсенді қызметі техногендік сипаттағы су тасқынын тудыруға себеп болады.

Тоғандардьщ, бөгеттердің бүзылуынан болған тосын су тасқыны жағдайында халықты ескерту, барлық қолда бар техникалық қүралдармен (өнеркөсіп орындарының гудок-тары, сиреналар, радио мен теледидар бойынша хабар), оның ішінде қатты сөйлейтін жылжымалы қондырғылардың көмегімен жүргізіледі.

Су басудың аяқ астынан пайда болуы халықтың ерекше езін өзі үстауы мен іс-әрекетін қажет етеді. Тоған бүзылған кезде қуатты су валының қүралатындығын ескере отыра ықтимал су басу аймағында түратын өр адам судың ең жоға-ры көтерілу деңгейін білуге тиіс, осыған орай қалыптасқан жағдайға сәйкес іс-әрекет ету керек. Су аяқ асты көтерілсе өздеріңізбен бірге жылы киімді, тамақты, қүжатты, ақшаны алып, жоғары қабатқа немесе шатырға, төбеге (бір қабатты үйде) көтерілу керек. Жүмыста болтан кезде әкімшілік өкімі бойынша, белгіленген тәртіпті сақтай отырып, дөңес жерге немесе ағашқа шығып, әртүрлі жүзу заттарын пайдаланған жөн (дөңгелек камера).

Сақтандыру қауіпсіздігінің жеке шараларына мынаны жа-тқызуға болады: күрделі қүрылыс түргазу, от басының бар-лық мүшелерін жүзуге үйрету, қайықтың болуы, жақын жердегі топографиялық дөңес нүктелерімен таныс болу, гид-родинамикалық аварияның хабарлау әдісгері мен түрлерін білу.

Су басқан аумақтағы адамдарды іздеу барлық жүзу қүралдарының экипажын тарта отырып, жедел жүргізіледі.

Егер суда қалсаңыз, судың түбіне қарай тартатын аяқ киімнен, ауыр киімнен босанып, жүзгіш затты, ағашты, су бетінде жүзіп жүрген басқа заттарды іздеп тауып, көмек күту қажет. Егер жағалау алыс болмаса, ағысқа қарсы баяу қарқ-ынмен қырқындай отырып жүзу керек. Жағаға шыққан бойда су киімді сығып, жағалаумен жоғары көтеріліп, желден қор-ғанатын пана іздеп, көмек күту қажет.

Олардың салдары — су тораптарының зақымдалуы мен қирауы, адамдардың жарақаттануы үлкен аумақтың су астында қалуы.

Өндірістік авариялардың себептері зілзала, қүрылысты жобалау мен салу кезінде жіберілген ақаулар, техникалық жүйенің монтажы кезіндегі қателер, өндіріс технологиясы мен ғимаратты, көлікті, қондырғыны, механизмді пайдала-ну тәртібін бүзылуы мүмкін. Өндірістік авариялар, сондай-ақ еңбек және технология тәртібінің төмендігі, техника қауіпсіздігі тәртібін орындамау, бақылау-өлшеу және қорғ-аныс аппаратурасымен нашар жабдықтау, өрт сөндірудің озық жүйесін, әсіресе өрт және жарылыс қауіпі бар нысан-дарда нашар еңгізу, ғимарат, қүрылыс, қондырғы жөне т.б. тиісті қадағалаудың жоқтығы нәтижесінде болуы мүмкін.

Авариялардың айтарлықтай бөлігі кейде жобалау саты-сында нысан мен жергілікті жағдай ерекшелігін бағаламау-дан болады. Мүндай жағдайда аварияның түпкілікті себебі климаттық жағдай мен қызу өндіріс ортасы ықпалынан, төменгі температура әсерінен қорғалмаудан, қатты ылғал-дан, қалын қардың басуынан және т.б. болатын тозудан қор-ғаныс қүрылғысының жоқтығы болуы мүмкін.

Жекелеген қүрылысты пайдалану тәртібінін бүзу да ава-рияға алып келеді. Атап айтқанда, цемент зауыттарында ғима-ратты пайдалану барысында жинақталған өндірістік шанды өз уақытында тазаламағандықтан цехтардың қүлаған оқиғалары да байқалды.

Қүрылыстар мен қүрғыларды салу мен монтаждау кезінде де авариялар болып түрады. Олардың себебі, әдеттегідей, қүрылыс нормалары мен жүмыс жүргізу жобаларын сақта-мау, орындалған жүмыстың төменгі сапасы болып келеді. Қазіргі металл қүрылғылары жеңіл орындалады, сондықтан олар монтаж ақаулығына мүқиятсыз тасуға және пайдалану тәртібінің бүзылуына өте сезімтал келеді.

Адамның тікелей қызмстіне байланысты пайда болатын авариялардың үлес салмағы жоғары болып қалып отыр. Ба-рған сайын "адамдық" фактор, яғни өндіріс барысындағы адамның орны, оның кәсібилігі, іске көзқарасы еңбек тәртібі бірінші кезекке қойылуда.

Әрбір нақты авария — бірнеше себептер жиынтығын, бір қатар қолайсыз факторлар үйлесімінің нөтижесі. Жоба-лау кезівде жіберілген қателіктер, қүрылыс және монтаж кезіндегі қателермен үштасып жатады. Осының барлығы дүрыс пайдаланбаумен қатерді күшейте түседі. Мүньщ арты аварияға алып келеді. Нысандардағы аварияларға алып келетін "адамдық" факгорға өндіріс процесі мен техника қауіпсіздігі тәртібінің бүзылуы жатады.

Кәсіпорындағы авариялардың ықтимал пайда болу себебін зерттеу және жүмысшылар мен қызметшілер және жақын түратын халық үшін кәсіпорын туғызатын қауіпті жан-жақты бағалау, біріншіден, аварияларды ескерту жөніндегі шараларды дүрыс анықтауға, екіншіден, адамдар-ды қорғау және заладды азайту бойынша қажетті шаралар-ды қарастыруға мүмкіндік береді.

Рттер

Өрт — бүл адамдардың, хайуанаттардың қаза болуына және материалдық қүндылықтардың жойылуына алып келетін, бақылаусыз жану процесі.

Өрт барлық жерде: өнеркәсіп орындарында, ауылшаруа-шылық нысандарывда, оқу орындарында, мектепке дейінгі балалар мекемелерінде және түрғын үйлерде, сондай-ақ көліктің барлық түрімен жүк тасымалдау кезінде болады.

Республикада әрбір сағат сайын екі ерт болады. миллиар-дтаған теңгенің қүндылықтары, түрғын үйлер әп-сәтте түтін мен күлге айналады. 1999 жылы 9 шілдеде Алматы әуе жай-ында болған өрт 381,6 млн.теңгеге материалдық залал альш кедді. 2000 жылы республикада 15 мың өндірістік және түрмы-стық өрт бодды. Бүдан 1087 адам зардап шекті, оның 568-і қаза болды. Материалдық залал 2521,6 млн. теңгені құрады.

Өрттің шығуына отты бейғам пайдалану, өрт қауіпсіздігі ережесін бүзу себеп болып табылады. От сөндірілмей таста-лған сіріңкеден немесе темекі қалдығынан, сөндірілмеген

алаудан, атылғаннан кейін қүрғақ шопке түскен ыстык пат-роннан, орманда ақаулы техниканы пайдаланудан және ба-сқа себептерден түнатады. Өрттің бірәзі адамның күнәсы-нан, найзағайдъщ сокқысы әсерінен қүрғақ ағаштың жану-ынан, басқа себептерден (күн түсетін жерге лақтырылған шыны сыныгы күн сәулесін өзіне тартып, қатты қызады) болады.

Өртті жайылтпай және тоқтату әдістері көптеген фак-торларға байланысты: өрт түрі, ошақ көлемі, метеорология-лық жағдай, жердің сипаты, өртсендіру күшімен қүралда-рының деңгейі.

Өрт ошағын жайылтпау үшін өрт сөндіретін затгар қол-данылуы, кедергілердің жасалуы, газ алмасуы өзгертілуі мүмкін.

Үлкен өрт сөндірудің басты әдістері: жалынның жолына кедергі қою немесе ор қазу (техникамен немесе жарылыс-пен), алдыңғы жағын өртеу (күйдіру), ыстық шоқты сумен немесе химиялық затпен сөндіру (оның ішінде үшақпен) жене басқалар.

Ормандағы төменде болған өртті топыырақпен кемеді, оттың шоғын бүтамен өрт ошағына қарай сыпырады, ма-ңайын күйдіреді.

Практика өрттің шығуын болдырмау жөніндегі шаралар жүргізуі онымен күрестен көрі оңай және арзан екендігін көрсетеді.

Өрттен сақтандыру — оны ескертуге, өрттен болатын залалды болдырмау және оны табысты сөндіру үшін жағдай жасауга бағытталған шаралар кешені.

Бүкіл республика аумағындағы орман өрті мәселесін түбегейлі шешу бірқатар күрделі үйымдық және техникалық міндеттерді шешуге, бірінші кезекте жоспарлы тәртіппен жүргізілетін және орман өрттерінің пайда болуын, таралуын және дамуын ескертуге бағытталған өртке қарсы сақтандыру жүмыстарын жүргізуге байланысты.

Өрт ошағының шекарасын, бағытын және оның таралу-ының мөлшерлі жыддамдығын анықтау керек. Егер карта болса, одан өзіңіз түрған жерді дәл анықтап, өрттен қауіпсіз төңіректегі жерді іздеуге болады.

Өрттен тақыр аралдарда, батбақтың құрғақ жерлерінде, жоталардың орман денгейінен жоғары жартасты төбелерінде, мүздақтарда жасырынуға болады. Енді өзендер, тоғайдың шеті қорған бола алады. Өрт кезінде оның сыртына шығу үшін қырындай жүре отыра желге қарсы багыт үстай отыра қүтылуға болады. Ал желдің өтіндегі адамды жалын жылдам қуып жетеді.

Жарылыс және өрт қауіпі бойынша барлық өнеркәсіп орындары 6 категорияға: А, Б, В, Г, Д, Е. Әсіресе А катего-риясына жататын мүнай өндейтін және химиялық кәсіпорындар, мүнай өнімдерінің қоймасы, газ шаруашы-лығы және т.б. жатады; көмір шаңын, ағаш үнтағын, қант опасы даярлайтын және тасымалдайтын цехтар, сондай-ақ Б категориясына жататын өзгеде нысандар мен ағаш кесуі, ағаш еңдеу, үста, ағаш ьщыс өндірісі және В категориясына жататын өзге нысандарды қауіпті.

Бүкіл қүрылыс материалдары үш топқа бөлінеді: Жанбайтын — бүл өттын немесе жоғары температураның ыкдалымен жалынданбайтын, үгілмейтін және иістембейтін

материалдар.

Қиын жанатын - бұл оттын немесе жоғары температураның ықпалымен қиын тұтанатын, жарылатын немес үгілетін және от көзі болған жағдайда жануын жалғастыратын, ол жоқ жағдақца жануын немесе иістенуін тоқтататын материалдар.

Жанатын — бүл оттың немесе жоғары температураның ықпалымен жалынданатын немесе иістенетін, от көзін жойғаннан кейін жануын жалғастыратын немесе иістенетін ма-териаддар.

Жанатьш материалдардан салынған ғимарат пен құрылыс өте қауілті. Тіпті жанбайтын ғимарат пен күрылыс отгың ықпа-лы мен жоғары температураға белгілі бір уақытқа ғана төзе алады. Қүрылғылардың отқа төзімділік шегі үлкен шарықшақ пайда болмайтын, қүрылғы қүламайтын қарсы жағы 200 гра-дусқа дейін қызбайтын уақьгг мөлшермен анықталады.

Ғимарат пен қүрылыс отқа төзімділігіне байланысты 5 топқа бөлінеді: I, II, III, IV жене V топ.

Электр приборлары, оралмаған өтизгіштер, тоқтың соғуы мен өрттің шығуына себеп болуы мүмкін. Сондықтан да балаларға жалаңаш өткізгіштерге жақындауға және тиісуге болмайды. Электр өткізгіштін розеткадан қолмен тартуға болмайды. Кейде кішкентай балалар штепселдік розеткаға әртүрлі металл заттарын сұғады, нәтижесінде саусақтарын күйдіреді, ал кейбір жағдайларда бүл іс қайғылы аяқталады. Бос розеткалар арнайы қақпактармен жабылуға тиіс.

Әрбір тосын жагдайда шақыратын 01 — өрт қызметі те-лефон нөмірін білуге тиіс.

Егер лифтінің ішінде қалсаңыз еш уақытта абдырама-ңыз, өйткені арнайы тежегіштер (үстаушы) жүйесінің арқа-сында лифтінің шахтаға қүлауы мүмкін емес. Лифтінің кез-келген жылдамдығында ол автоматты түрде жүмыс істейді.

Лифтіні тек өрт кезінде ғана емес, тіпті подъезде түтін болса, жақын жерде қоқыс иістенсе пайдалану да аса жағымсыз. Мүндай жағдайда лифт шахтасы сорғыш құбыр ретінде жүмыс істейді. Тіпті от аймағына түспей-ақ жаңған азық-түлікпен уланып қалуға болады.

Өрттен сақтандыру өндірістің, қала құрылысының, ауыл-дық елді мекендерді жоспарлау мен салудың технологиялық процесінің құрамдас бөлігі болып табылады. Оның шарала-ры ғимаратты, жобалау, салу, жаңғырту, көлік құралдарын пайдалануда және тұрмыста ескеріледі. Өрттен сақтандыруды ұйымдастыруды Мемлекеттік өртті қадағалау органдары шүғылданады.

Өрттен сақтандыруға былайша қол жеткізіледі:

^ өрт нормалары мен ережелерін әзірлеу, еңгізу және бақылау;

^ жасалған объектілердің өрт қауіпсіздігін ескере оты-рып қүрастыру мен жобалауды енгізу;

^ өртке қарсы қүраддарды жетілдіру және әзірлікте ұстау;

^ өнеркәсіп және ауыл шаруашылық кәсіпорындарын, үйымдарды, түрғын және қоғамдық ғимараттарды, техни-калық өрт тексерістерінен түрақты өткізу;

^ халық арасында техникалық-өрт білімін насихаттау.

Өрттен сақтандыру объект түрлері бойынша жүргізіледі: түрғын ғимараттарын, қоймаларды, базалар мен дүкендерді, өнеркәсіп объектілері мен көлікті, ауыл шаруашылығы са-ласының үйымдарында.

Түрғын үй ғимараттарын өрттен сақтандыруда жылыту, элекгрмен жабдықтау жүйесіне, газ приборларына байла-нысты өрт шаралары қарастырылады.

Қоймадағы, базардағы және дүкендегі ерттен сақтанды-ру, ғимараттар салынған кезде олардың арасындағы ертке қарсы алшақтықты сақтауды, ішкі өртке қарсы су құбырын, оларды өрт және өрттен қорғау дабылдарымен жаб-дықтауды үлкен қойма ғимараттарын өртке қарсы қабырға-лармен белуді, жыддам түтанатын және жанатын заттарды белек сақтауды, пешпен және газбен жылытуға тиым салу-ды және басқа шараларды қарастырады.

Өнеркәсіп объектілеріндегі өрттен сақтандыру, объектінің өрт қауіптілігінің тиісті санатын, ғимараттар мен түрақтар-дың отқа берік деңгейде орындалуын, ғимараттар арасыдағы өртке қарсы алшақтықтарды салуды, жыддам түтанатын және жанатын материаддарды қоймада негізгі аймақтан бөлу және басқа шаралар.

Өрт кезінде қауіпсіз ұстау ережелері:

Өрт жағдайында халықты іс-әрекетке даярлау мақсатында қоғамдық ғимараттағы өртті сөндіру бойынша өртке қарсы жаттығуларды жүйелі өткізу, ғимараттың қосымша шыға берістеріне еркін баруды қамтамасыз ету қажет. Өрт пайда болған және оның өшіруі кезінде үстамдылық, жағдайды жедел бағалау, қабілетін үстап, дүрыс шешім қабылдау қажет. Әзің абдырамай, жүйкенді жүқартпай, басқалардың үрейленуіне жол бермеген жөн.

Өрт кезінде өрт сөндіру қүралдары бар болса, өрт сөндіргішті қоддану, ішкі ерт су қүбырының аспа насосын қосу, орамдарды босату, су ағысын отқа бағыттау немесе оны су қүбыры, қүдық, өзен суының, қүмының, кемегімен сөндіру. Шағын өрт ошағын тығыз жамылғылармен сөндіру қажет.

Өртпен күресте және зардап шегушілерді қүтқаруда сіз үшін ауаның жоғарғы температурасының, шаңның, кеміртетігі тотығы концентрациясының, ғимарат пен үйдің ықтимал қүлауының аса қауіпті екендігін есіңізде үстаңыз.