Протестантизм

Қазақстандағы протестантизмнің тарихы ұзын. Ресейге қосылғаннан кейін Қазақстанда тұрғындар арасында алғашқы әскери қоныстану, онда әсіресе немістер санынан лютеран аз емес болатын. Одан соң азаматтық тұлғалар – шенеуніктер, кәсіпшілер, крестяндар пайда болды. ХІХ ғасырдың 80 жылдарында Қазақстанда Ресейдің еуропа бөлігінен қайта қоныстандыру процессі күшейді. Онда просестанттар, негізінен лютерандар, баптисттар мен меннониттердің көпсанды бірінші қауымдастығы пайда болды. ХХ ғасырдың басындағы Столыпиндік реформа қоныстанушылардың жаңа ағынынан әкелді, онда тұрғындардың конфессионалдық құрамының әртүрлендірмеген болатын.

Протестаизм мұрагерлерінің жапай ағылуы ХХ ғасырдағы 30-40 жылдардағы көптеген халықтың өкілдерінің Қазақстандағы күштеп елден қуылуы мен сталиндік қуғын-сүргінге байланысты Қоныстанушылардың арасында мысалға, Поволжьенің 360-тан астам немісі болды. 1950 жылдардың ортасында – жарамсыз халық мен конфессияларына қатысты саясаттың әлсіруінен кейін республикада лютерандық церковтар, евангедік христиандық-баптисттер, адвентисттер, меннониттер қауымдастығы орын алды. Олар ұзақ уақыт басым жасырын ықпал етті. Лютерандық церковтың алғашқы қауымдастығы 1955 жылы Ақмолада (қазіргі Астана) тіркелген болатын. СССР уақытындағы билік олардың діни бірлестігін тіркегісі келмеген, сондай-ақ оның саны үнемі ұлғайып отырды. СССР құлаған сәтте Қазақстанда 109 евангелдік христиан-баптист тіркелген болатын, олар екі есе мұсылмандық мешіттің санын арттырды.

Протестанттық церковтардың санындағы белгілі өзгеріс Германиядағы, Ресей мен ХХ ғасырдың 90 жылдарындағы басқа да елдердің айтарлықтай көшіп-қонуға байланысты. Ол лютеран, меннонит және кейбір конфессиялар бірлестіктері санының бірден құлауына әкеп соқты. Басқа қауымдастықтар көп ұлттыларға барды. Олар протестанизмнің дәстүрлі діні болып табылмайтын халықтың өкілдерінің есебінен өседі. Баптистер арасында қазір орыстар, украиндар, белорустар, қазақтар, кәрістер көп. Осыған орай Қазақстанда ұзақ уақыт дінге сенушілердің үлкен бөлігін құрайтын неміс елдерінен келушілерге қарамастан, баптисттік шіркеулердің саны өсуде.

Мұны статистика да дәлелдейді. 1993 жылы 129 баптистік бірлестік болса, 2002 жылы – 281, 2007 жылы – 290 болды. 2011 жылдың басында Қазақстанда ресми деректер бойынша евангельдік христиан-таптистердің 362 діни бірлестігі мен тобы жұмыс істеді, бұл ретте олардың 48-і билік органдарында тіркелмеген. Әсіресе Қазақстан үшін дәстүрлі емес бағыттар арасында қарқынды өсім басым, негізінен пятидесятникалық, пресвитериандық және харизматикалық. Бұл қауымдар ХХ ғасырдың 90-жылдары пайда болды. Олардың көбін шетелдік миссионерлер құрды және қалыптасу кезеңінде шетелден көмек алып отырды.

Нәтижесінде 2011 жылғы 1 қаңтарда пятидесятникалық шіркеулердің саны 97, пресвитериандық - 239 және харизматикалық - 306 болды. Мынадай бірлестіктер кеңінен танымал: «Грейс-Благодать», «Еммануил», «Новая Жизнь», «Агапе», «Сун Бок Ым», «Церковь Полного Евангелия». Көптеген пятидесятникалық, пресвитериандық шіркеулерді Оңтүстік Корея және АҚШ миссионерлері құрды. Пасторлар мен ұстанушылар арасында кәріс диаспорасының өкілдері көп.

Новоапостоль шіркеуі, Жетінші күн адвентистері, Иегов куәгерлері және мормондар (Соңғы күндер әулиесі Иисус Христ шіркеуі) тәрізді қауымдар ерекше орынға ие. Олар протестанттық қозғалысты тарихи дамыту нәтижесінде пайда болды, алайда өзінің дін оқуларында және діни тәжірибесінде ерекше қасиеттері бар. Православие және католицизм тұрғысында олардың оқулары сектаанттық болып табылады. Протестанттық шіркеулердің көбі олардың протестанттыққа қатысын жоққа шығарады. Дегенмен, осы қауымдардың өкілдері де өздерін протестанттық деп есептемейді.

Осылайша, Қазақстандағы протестантизм көп ғасырлық тарихы бар конфессияларды (лютерандар, меннониттер, баптистер және басқалары) және бірінші кезекте пятидесятникалық, пресвитериандық және харизматикалық ағындарды білдіретін жаңа, дәстүрлі емес қауымдарды қамтиды.Протестанттық бірлестіктер ірі қалаларда, әсіресе солтүстікте және республика орталығында жиі кездеседі.