TÜRKİYE'NİN DOĞAL (FİZİKİ) COĞRAFYASINDAN

1. Türkiye'nin coğrafi durumu. Türkiye, yeryüzünün kalabalık ülkelerinin toplandığı Eski Dünya kütlesi¹ üzerindedir Bakaraların hemen hemen ortasındadır. Bu yüzden birçok memleketlerle kolayca ticaret yapabilir. Öğrendiğimiz ülke batı-doğu doğrultusunda (yönünde) uzanır. Türkiye topraklarının büyük bir kısmı biri Asya kıtasında ve diğeri Avrupa'da bulunan (Anadolu ile Balkan gibi) iki yarımada üzerinde toplanmıştır. Bu ülkenin kapladığı alan 777 bin kilometre kareyi bulur. Türkiye 36 ile 42 kuzey paralelleri arasında bulunur. Topraklarının genişliği 500— 550 kilometre arasında oynar. En güney ucu Anamur burnu ile en kuzey ucu İnceburun arasındaki uzunluk da (mesafe de) 650 kilometreye varır. Ülkenin bir ucundan bir ucuna, yâni doğubatı doğrultusundaki uzunluğu bundan hemen üç defa fazla olup 1600 kilometreyi aşar. Memleketin 3/4 ü denizlerle çevrilmiştir.

Türkiye'nin sınırları. Türkiye'nin deniz ve kara sınırlan vardır. Kara sınırlarının uzunluğu 2600 kilometreyi geçer; deniz sınırlarınınki ise 5500 kilometreye yaklaşır. Avrupadaki komşuları Bulgaristan Cumhuriyeti ile Yunanistan. Asya komşuları kuzeydoğuda Kafkas Ardı Cumhuriyetlerinden Gürcüstan ve Ermenistan, doğuda İran cumhuriyeti, güneyde Irak ve Suriye vardır.

Türkiye'nin yüzey şekilleri. Türkiye genel olarak yüksek bir ülkedir (Ortalama yükseltisi 1150 m). Türkiye'deki yüzey şekillerini şu büyük parçalara ayırabiliriz: 1. Kuzeyde Karadeniz kıyısına paralel uzanan bir dağlık kenar bölge;

¹ kütle — массив; масса

buradan geçen dağlara Kuzey Anadolu dağları diyeceğiz. 2. Güneyde Akdeniz kıyılarından Van gölü güneyine kadar takibedebileceğimiz bir dağlık güney kenarı; buradaki dağlar, Toros dağ sistemi'nin parçalarıdır. 3. Bu iki yüksek dağ sıralan ülkenin orta kısımlarında (İç Anadolu) geniş yüksek düzlüklerle birbirlerinden ayrılmışlardır. Bu düzlükler, yerine göre yayla veya ova şeklindedirler. 4. Batı Anadolu ki dağları kıyıya paralel sıralar biçiminde değildir.

Türkiye'yi çeviren denizler. Akdeniz ve bunun kollan olan Ege, Marmara denizleri ve Karadenizdir. Karadeniz, âdeta kapalı bir denizdir; İstanbul ve Çanakkale Boğazlan vasıtası ile, yani bu boğazların meydana getirdiği dar su yolu ile Akdeniz ve okyanuslara açılmıştır. Karadenizin bulunduğu alana epeyce yağmur yağar ve ayrıca birçok kuvvetli ırmaklarla bol su gelir. Karad. ve Akd. kıyıları birbirine benzer. Bu kıyıların çizgisi karaya ve denize doğru ilerleyen geniş yaylar meydana getirir. Girinti ve çıkıntılar azdır. Körfezler, yarımadalar görülmez; hemen hemen ada yoktur. Marmara denizi tamamen Türk topraktarıyle çevrilmiştir. Anadolu kıyıları umumiyetle sığdır. Girintili ve çıkıntılı bir durum gösterir. Ege denizi kıyılan çok girintili çıkıntılı ve fazlasıyle adalıktır (Bir adı da Adalar denizi'dir).

İklim bölgeleri. Profesör Besim Darkot'un fikrine göre Türkiye'de bir tek bölge değil de üç büyük iklim bölgesi seçebiliriz: l. Güney ve Batı Anadolu kıyılan. Burada Akdeniz iklimi hüküm sürer. Yazlar pek sıcak geçer. Öğle üstü termometre 40 derecenin üstüne çıkabilir. Kış geç gelir ve ılık geçer. Yağmurlar sonbaharda başlar, ilkbahara dek sürer. 2. Karadeniz kıyıları'nda hiç bir ay kurak geçmez. Yaz mevsimi bu kıyılarda pek sıcak değildir. Batı ve bilhassa doğu Karad. kıyılarında kışlar çok ılıktır. 3. İç kısımlar. Burada oldukça kurak iklim hüküm sürer. İç Anadolu'da kış soğukları doğuya doğru artar. Yaz mevsimi ise sıcak geçer. İç bölgelerde bitki örtüsü step görünüşündedir; bunun için bu bölgelerin iklimine step iklimi diyebiliriz.

Akarsular ve göller.Türkiye'nin en büyük gölü 3765 km karelik bir yer kaplayan Van gölüdür. Suyu tuzlu ve sodalıdır. Akarsuların büyük kısmı ya başka nehirlere akar (başka nehirlere karışır) ya da doğrudan doğruya Türkiye'nin etrafındaki denizlere dökülür. En büyük nehirler Fırat, Dicle, Orta Anadolu'dan doğan Kızılırmak ve Yeşilırmak. Fakat bu nehirler (ekseriyetle) sığdır, burada gemiler işleyemez.