Леуметтік шиеленістер дамуындағы сатылар.

Әлеуметтік шиеленістердікұрделіәлеуметтік процесс ретінде түсіну керек. Бұл құбылыстың даму барысын мынандай сатыларға бөліп қарауға болады:

А) шиеленістің бастапқы кезеңә немесе оны өзара қақтығысуға дейінгікезең деп те атауға болады. бұл сатыда екі қарама-қарсы жақтың арасындағы қайшылық барынша өршиді. Субъектілер бұл уақытта нақты іс- әрекетке көшпес бұрын өз ресурстарын (яғни мүмкіндіктерін) шамалайды, ондай ресурстарға материалдық құндылықтар,ақпарат, билік, мәртебе, сыбайластар, жақтаушылар, т.б. жатады. Бұл кезеңде, сонымен қатар,әр жақ өздерінің мұмкіндіктерін бір араға шоғырландырып, топқа біріге бастайды, іс әрекетке көшудің стратегиясын айқындайды. Бұл – шиеленістің бейбіт кезеңі.

Шиеленістің қақтығысу кезеңі.

Қарама-қарсы жақтарының қимыл-әрекетке көшуінебелгілібір жағдай түрткі болады (инцидент). Кейдешиеленіс көп ұзамай аяқталуы да мүмкін. Оның себебі,бір жақтың күші басым түсіп, жеңіске жетеді деқақтығыс тоқтайды.

Екінші бір жағдайдасубъектілер сол бастапқықақтығысу кезінде-ақ өзара келісімгекелулері мүмкін.

Алайда, барлық шиеленістердің тез арада шешімі табылып, қысқамерзімде аяқтала бермейд.көп жағдайдашиеленіс ұзаққа созылады. Әсіресе, ұлтаралық, саяси сипаттағы шиеленістер ұзақ уақытқа созылады. Мұндай шиеленістердеөткір қақтығыс кезеңінен кейін уақытшатыныштық орнап, көп ұзамай бұл қақтығыс тағы қайталанады. Кейде екі жақтың арасындағы күрес барынша күшейіп, сатылай-өрлей түсуі мүмкін. Мұны шиеленістің эскалация кезеңі дейді (scala -саты). Осылайшаөрлей келе шиеленісөзінің шарықтау шегіне – кульминициясына жетелі. Нақ осы кезде екі жақтың адамдары да қалыптасқан жағадайдан шығудың басқа жолдарын ойластыра бастайды. Яғни, шиеленістің келесі үшінші кезеңі басталады.

Шиеленісті жағдаййдың шешімін табу кезеңі.

Субъектілердің арасындағы қақтығыстың тоқтауымен шиеленіс аяқталады. Алайд, бұл жағдай көпке созылмай, шиеленіс толық шешімін тапқанда ғана, оның толық аяқталуы қамтамасыз етіледі. Әрине,бұл қоғамдағы барлық шиеленістер толық шешіліп, келісім орнайды деген сөз емес. өмірде екі жақтың уақытша келісімге келуі немесежартылай шешімі табылытын шиеленістер жиікездеседі.

Сол сияқты шиеленісті күшпен басып тастау да жиі орын алатын жағдай. Мұны шиеленістіңшешіілуідептүсінбеу ерек.

Р.Дарендорф атап көрсеткенде,басып тасталған шиелініс қатерлі ісік тәрізді, оның асқынуы әбден мүмкін. әлеуметтік шиеленісті толық шешу оны туғызған себептерді жою керек.

Бұл жерде кететеін бір жағдай- субъективтік себептерден туындайтын шиеленістерді шешудің қиындығы. Эмоцияға байланысты шиеленістер толық шешілуі үшін екі жақтың адамдардың бір-бірлеріне деген көзқарастары толық өзгеруі керек. Ол үшін қарама-қарсы жақтың адамдары бір бірлерін “бітіпес жау” деп санамай, керісінше әріптес ретінде қабылдайтындай қарым-қатынас орнауы керек.

Шиеленістіңшешудің келесі бір жолы-субъектілердің өзара келісімге келіп, іс-әрекетті тоқтаулары арқылы жүзеге асады. Жағдай мына себептерге байланысты болды.

1) Екі жақтың ресурстарыныың азаюына байланысты;

2) Екі жақтың біреуі күресті әріқарайжүргізу нәтижебермейтіндігінтүсініп, өз іс-әрекетін тоқтады;

3) Қақтығыс сол сияқты қарсыласты толық жою арқылы да аяқталады.

Шиеленістердің толық шешімі табылып нәтижелі аяқталуы және дәл анықтау қажет.

Екіншіден, қайшылықты, алауыздықты жоюға қарсыласушы екі жақ та мүдделі болуы шарт.

Шиеленістің процесті басқаруы, дәлірегі оның барысына ықпал ету мүмкін екендігін білгеніміз жөн. Бұл проіесті басқарудағы басты міндет – шиеленістің асқынуына жол бермеу және оның кері кетіретін нәтижелерін кеміте түсуге ұмтылу.

Әлеуметтік шиеленістерді шешудің тиімді жолы-үшінші жақтың көмегін пайдалану. Әрине, бұл жерде үшінші жақтың ұстайтын позициясына көп нәрсе байланысты. Мәселен, кейде үшінші жақ қатығысушылардың бір жағын қолдап, солардың басымдылығына мүдделі болса, шиеленіс күштеу арқылы немесе әлеуметтік қысым жасау арқылы аяқталады.

Субъеектәлерге байланысты бейтарап позиция ұстайтын – сот, арбитраж және меднация сияқты келіссөз процестерінің ерекше түрлеріне жататын үшінші жақтың көмегімен шешу.