ТКАРУ ЖӘНЕ БАСҚА ДА ШҰҒЫЛ ЖҮМЫСТАРДЫ ЖҮРГІЗУ МЕН ҮЙЫМДАСТЫРУ НЕПЗДЕРІ

Қүтқару және басқа да шүғыл жүмыстары (ҚжБІПЖ) төтенше жағдай аумағында адам қүтқару үшін және де жарақат алүандарүа көмек көрсету бойынша, ТЖ-ны оқшаулау сондай-ақ қайта қалпына келтіру мақсатында

жүргізіледі.

ТЖ зардабын жою стратегиясы бір сыпыра қауіп-қатерге және соған байланысты теуекелділікке негізделеді. Сондықтан ең алғашқы міндет-адамдар қауіпсіздігін қамсыздандыру. Стратегия мен тактика қандай шараларды қалай қолдануын ескереді.

Адамдар қүтқару ТЖ жою әдірісін бір бөлігін қүрайды, олар өз ара байланысқан жұмыс кешенін көрсетеді, сипаттамасы бойынша арнаулы үш топқа жіктеледі:

— қүтқару;

— арнаулы (жедел);

— қосалқы.

Кутқару жумыстары, адамдарды құтқарып алуымен тікелей байланысты, оған мыналар кіреді:

— басылып не қамалып қалған орындарда зардап

шеккендерді іздеу;

— зардап шеккендерді шығарып алу (оларға жету

жолдарын жасау);

— зардап шеккендерге алғашқы медициналық жөрдем

көрсету;

— зардап шеккендерді апат болған жерден көшіру. Арнаулы (жедел) эісумыстар мыналарды қамтиды:

— өрт сөндіру ;

— коммуналды-энергетикалық және техникалық желілердегі апаттарды жою;

— тосқауылдарға кіру жолдарын жасау;

— осал қүрылыстарды күшейту.

Арнаулы жүмыстардың атқарылу нәтижесінде қүтқару

жұмыстардың орындалуына және адамдардың қосымша зардап алмауына жақсы жағдай туындалады.

Қосалқы жумыстар қүтқару жұмыстарын алаңына және жұмыс орындарын инженерлік пен ұйымдастырушылық дайындығына байланысты. Оларға мыналар жатады:

— аландарды тазалау;

— техника орнату;

— қоршаулар мен ескерту белгілерін орнату;

— жұмыс орындарын жарықтандыру т.с. Адамдарды құтқару жұмыстары күні-түні ауа райының кез келген жағдайында орындалады.

Құтқару жұмыстардың ұзақтылығына кері әсер ететін бірсыпыра қауіпті факторлар б.ар. Соның ішінде: өрт факторлары (жылу сәулелері, түтіндену және газдану), аумақ пен ғимараттардың қатты әсер ететін улы заттармен (ҚӘУЗ) зақымдануы және т.б.

Технолошялық іс-қимылдарды орындау үшін қажетті уақыт адамдарды құтқару процесінде қодданьшатын оның мақсаткерлігін сипаттайтын өлшем және адамдарды құтқарудың осы процесі үшін анықталған ең қолайлың үйымдық-технологиялық жағдайлар уақытының технологиялық негіздеменің нормасы болып табылады.

Төтін мен газ толған жерде, аумақ пен ғимараттардың ҚӘУЗ—бен зақымдануында, жердің радиоактивті ластану кезінде қүтқару жүмыстарын жүргізгенде жеке қорғау қүралдары қолданылады.

Табиғи жөне техногенді сипаттағы төтенше жащайларды ескерту мен жою жөніндегі шараларында зандылыққа сәйкес Азаматтық қорғаныс күштері қатысады. Азаматтық қорғаныс куштері Азаматтық қорғанысқа қарайтын әсксри бөлімдерден.

Аумақтық, нысандық құрамалардан, Азаматтық қорғаныс және төтенше жағдай қызметтер құрамаларынан, республикалық, облыстық және қалалық жедел-қүтқару топтарынан құрылады.

Қүтқару жүмыстары ерт, су тасқын, бүзылыс, атмосфералық және жергілікті зақымдану кезіндегі жағдайда өтеді. Олар ең аз уакытта үйымдастырылып, күні-түні толық аяқталғанша өтеді. Қойылған міндеттерді орындау үшін, ол басшылар мен қүтқарушыларданда тәндік және психологиялық төзімділікті, келіскен жұмысты және барлық күштерді жұмылдыруды талап етеді.

Нысан (аумақ) шегінде ТЖ пайда болғанда Азаматтық қорғаныс бастығы (бірініші басшысы) және ТЖ бойынша органдар дереу қауіп пайда болғандығы туралы, ТЖ бойынша жоғары органдарға баяндайды, сипатына, өлшеміне, ықтимал зардабына байланысты тиісті шараларды қабьщдайды.

Қүтқару жүмыстары Азаматтық қорғаныс бастығының шешіміне қарай өндірістің ерекшелігін, ТЖ сипатын және зақым—зардаптың адамға, қоршаған ортаға тигізер ықтимаддығын ескеріп ұйымдастырылады.

ТЖ зардаптарын жою мынаны қамтиды:

— халық пен үйымдарды ТЖ қауіпі туралы құлақтандыру;

— барлау жүргізуді, қирау дөрежесін, зақымдану аймағын, су басудың немесе тасқынның таралу жылдамдығы мен ықтимал шекарасын, өртенген жердің көлемін, аудандары мен таралу бағытын және өзге де мәліметтерді анықтау;

— тікелей қауіп төніп түрған нысандар мен елді мекендерді анықтау;

— Қүтқару және басқа жүмыстар үшін іске қосылған күш топтамасы мен құралдар санын анықтау;

— ТЖ аумағындағы күш-қүралдарды басқаруды ұйымдастыру;

—зардап шеккендерге дәрігерлік көмек пен оларды емханаларға жеткізуді ұйымдастыру, сонымен қатар тұрғындарды қауіпсіз орындарға шығарып қоныстандыру;

— Қүтқару жүмыстарды жүргізу барысында оған сәйкес қауіпсіздік шараларын даярлап іске асыру;

— ТЖ аумағында және оған шекаралас аудандарында коменданттык қызметті үйымдастыру.

Сондай-ақ ТЖ зардабын жоюға және қүтқару жүмыстарды қамсыздандыру мен даярлауға бағытталған материалдық, АҚ күштерін, басқа шараларды ұйымдастыру.

Күрделі зақымдану ошағындағы қүтқару жүмыстарды тек өрттер мен қирауларды ғана емес, сондай-ақ радиоактивтік, химиялық, бактериологиялық зақымдауды ескере отырып үйымдастырылады. Бұл жағдайда бактериологиялық зақымдану түрлері аңықталғанға дейін барлық шаралар аса қауіпті жүқпалы аурулардан қорғану режимінде ұйымдастырылады. Ауру қоздырғыштар түрі анықталысымен зақымдану ошағында жөне оган жапсарлас аудандарда тиісті оқшаулау-шектеу және жукпалы ауруларға қарсы шаралар жүргізіледі. Күрделі зақымдану ошағында қүтқару жүмыстарын табыста жүргізу үшін мыналарды істеу қажет:

- барлаудың барлық түрлерін үздіксіз және бір уақытта жүргізу және оның мәліметтерін жылдам пайдалану;

- мақсаттары әртүрлі күш пен қүралды бір уақытта және дұрыс пайдалану;

- зақымдау, қирау, өрт аймағын тез жою немесе айналып өту;

- күш-жігерді маңызды нысандарға жүмылдыру, күш пен құралды бағыттау;

- түрақты және нақты өз-ара іс-қимыл қарқының қолдау;

- күш пен құралды үздіксіз, мығьш және ұтымды басқару.

Зақымдану ошағында медициналық күш пен қүралды жыддам еңгізудің, сондай-ақ улағыш және қатты әсер ететін улы заттармен зақымдалғандарға алғашқы медициналық көмек көрсетуді бастау мерзімің барынша жақындатудың ерекше маңызды бар.

Ауылшаруашылығы өндірісінің нысандары зілзала күштерінің, өртүрлі жүқпалы аурулардың ықпалына тез үшырайды. Өнеркәсіп орындары мен көліктегі авариялар мен апараттардьщ зақымдағыш факторлары ауылға жетеді. Оның саддарынан ауа, топырақ, су радиоактивті, қатты әсер ететін улы және зиянды заттармен ластанады. Өрт қауіпі артып, қышқылды жаңбыр жау ықтималдылығы күшейе түседі, осының бөрін хейуанаттар мен адамдар жылдам сезінеді, олар зиян, ал кейде орны толимас залап шегеді.

Хайуанаттар мен өсімдіктердың, ауылшаруашылығы өнімдері мен жануарларды, су кездерін қорғау бойынша Азаматтық қорғаныс іс шараларын орындау мақсатында хайуанаттар мен өсімдіктерді қорғау қызметтері мен қызмет бөлімшелері құрылады.

Қызметтердің негізгі міндеттері:

- мал мен өсімдіктерді, ауылшаруашылық өнімдерін және өсімдікшаруашылығын, су көздері мен сумен жабдықтау жүйесін радиоактивтік, химиялық, бактериологиялық (биологиялық) зақымданудан қорғау жөніндегі шараларды үйымдастыру және орындау;

- ветеринарлық және фитологиялық барлауды, зақымданған хайуанаттарды емдеуді ұйымдастыру;

- зақымдалған хайанаттарды амалсыз союды және оларды көмуді үйымдастыру; егістікгі, жайылымды және мал мен өсімдікшаруашылығы өнімдерін залалсыздандыру;

- ауылшаруашылығы өнімдері мен малды қауілсіз аймаққа апаруды үйымдастыру;

- жем-шеп пен астықтың артық қорын жасау;

- қызмет бөлімшелерін мақсат бойынша іс-әрекеттерге даярлыта үстау және оларды жеке қүралмен, техникамен және мүлікпен қамсыздандыру;

- дәрі-дәрмектердің, залалсыздандырғыш заттардың корын жасау және де дер кезінде жанарту;

- ТЖ-дағы, зақымдану ошақтарындағы іс-әрекеттерге ауыл халқын оқытып-үйретуді ұйымдастыру және өткізу.

Хайуанаттар мен өсімдіктерді қорғау қызмет белімшелерінің даярлығы оларды жеке құраммен жасақтау, ақаусыз техникамен, прибормен, улы химикаттармен , қорғаныс құралдармен және өзге де қажетті мүлікпен жабдықтауға байланысты.

Шаруашылықтағы мал мен өсімдіктің зақымдалуын оқшауландыру және жою жұмыстары ТЖ аймағында тікелей іс-әрекет ертетін мал мен өсімдікті қорғау командасына (МӨҚК) жіктеледі, олар:

- хайуанаттарға ветеринарлық көмек көрсетеді;

- оларды кепшіріп, қоныстандырады;

- зақымданған хайуанаттарды, өсімдіктерді сынақтама тексерінен өткізеді, ескереді және зерттеу үшін зертханаға жеткізеді;

- хайуанаттар нысандарына залалсыздандыру жүргізеді және зақымдалған хайуанаттарға ветеринарлық ем дом жасайды:

- улы химикаттар көмегімен зақымдалған егістіктерді зал ал сыздандырады;

- карантиндік және шектеу шараларын жүргізеді. Зақымдалған хайуанаттарға көмек көрсеткен және

өсімдіктерді залалсыздандырған кезде хайуанаттар мен өсімдіктерді қорғау қызметі бөлімшелерінің жеке қүрамы қауіпсіздік шараларын сақтай отыра, химиялық қорғаныс құралдарын пайдаланады.

Азаматтық қорғаныс шаралары мен күштерінің іс-әрекетін қамсыздавдыру ТЖ, бейбіт және соғысу уақытында осы заманғы зақымдау құралдарының қолданылу жағдайында Азаматтық қорғаныс іс шараларын орындау үшін қажетті жағдайды жасауға байланысты.

АҚ шараларын және күштерінің іс-әрекеттерің қамсыздандырудың негізгі түрлері:

- барлау

- инженерлік қамсыздандыру

- химиялық қамсыздандыру

- медициналық қамсыздандыру

- көлікпен қамсыздандыру

- материалдық-техникалық қамсыздандыру

- гидрометеорологиялық және метеорологиялық қамсыздавдыру.

Құтқару және өзге шұғыл жұмыстарды төтенше жағдайлар аймағында зақымдану ошақтарында ұйымдастырған кезде АҚ басқару органдары тиісті АҚ бастықтарының нүсқаулары (өкімдері) негізінде және қалыптасқан жағдаңцы ескере отырьш АҚ күштері іс-әрекеттерін қамсыздандырудың белгіленген тәртібіне өз уақытында қажетті өзгеріс пен толықтыру еңгізеді, орывдаушьшардың міндетін нақтылайды және басқару органы бастығыньщ жазбаша өкімдерімен қамсыздандырудың әрбір түрі бойынша нұсқауларды жеткізеді.

АҚ шаралары мен күштерінің іс-әрекеттерінің қамсыздандырудың тікелей орындашылары АҚ және ТЖ тиісті қызметтері, АК, әскери бөлімшелері мен құрамалары болып табылады.

а) Барлау — АҚ мен іс-әрекеттері мен шараларың қамсыздандырудың маңызды түрі болып табылады. Ол ТЖ-дан және осы заманғы зақымдау құралдарының қолданылуына қорғау, құтқару және өзге де шұғыл жұмыстарды жүргізуді ұйымдастыру бойынша дер кезінде және қисынды шешім қабылдау үшін қажетті мәліметтерді алу мақсатында ұйымдастырылып жүргізіледі.

Барлау үшін басты талаптар: толасыздық, белсенділік, мақсаткерлік, алынатын барлау мәліметтерінің дұрыстығы.

қолданылылатын құралдар мен іс-әрекет аясына байланысты барлау мынадай түрге бөлінеді:

- әуе

- жер үсті

- темір жол

- өзен (теңіз)

б) Медициналык, қамсыздандыру АҚ күштері жеке құрамының денсаулығы мен жұмыс қабілетін сақтау,

зақымдалушылар мен ауруларыға дер кезінде медициналық көмек көрсету, оларды көшіру, емдеу және қатарға қосу жүқпалы аурулардың пайда болуы мен таралуын ескерту мақсатында ұйымдастырылады.

в) Көлікпен қамсыздандыру шаралары және Азаматтық қорғаныс күштерінің іс-әрекеттері көшірілетін халықты дер кезінде әкету, құтқарушыларды жылдам жұмыс орны мен қоныстану ауданына жткізу, қалалардан материалдық қүндылықтарды әкету, АҚ күштерін ТЖ аудандарына тасымалдау мақсатында ұйымдастырылады.

Көлікпен қамсыздандыруды АҚ және ТЖ көлік қызметері, АҚ көлік құрамалары, министрліктер мен ведомстволардың, ведомстволық бағыныстылығы мен меншік түріне қарамастан нысандардың көліктік ұйымдары жүргізеді.

г) Ақ шаралары мен күштерінің іс-әркеттерін материалдық-техникалық қамсыздандыру АҚ басқару органдары мен күштерін өз уақытында және тұрақты әзірлікте үстау, ТЖ аймағында, зақымдану ошақтарында құтқару және өзге де шүғыл жүмыстарды жүргізу кезінде оларды әзірлікке жедел келтіру мен АҚ күштерін қамсыздандыру мақсатында үйымдастырылады.

д) Гидрометеорологиялык, (метереологиялык) қамсыздандыру АҚ шараларырын орывдау кезінде метереологиялық және гидрологиялық қауіпті құбылыстар мен ауа райының элементтерін жан-жақты есепке алу мақсатынды жүргізіледі.

Ақ күштерінің іс-әрекеттері мен гидрометеорологиялық шараларды қамсыздандыруы гидрометеорологаялық және қоршаған ортаны қорғау сұрақтарын қамтитын арнаулы органдар мен құрылымдар атқарады.

Төтенше жағдайлар кезінде тұрғындарға тіршілік қамсыздандыру, адамдардың денсаулығын және жұмыскерлік жағдайын көтеру шаралары қолға алынады.

Бұл жиынтық мыналарды қамтиды:

• тұрғындарды азық-түлікпен, ауыз сумен жөне де күнделікті қажетті бар құралдарымен қамсыздандыру;

• бактерологиялық, химиялық, радиоактивті зақымданудан азық-түлікті, су қоймалары және су беру жүйесін қорғау;

• түрғындарды коммуналды-түрмыстық қамсыздандыру;

« тұрғындардың медициналық қамсыздандыру;

» ТЖ ахуалында іс-әрекет тәртібін жасау және өз уақытында орнату;

• тұрғындарды санитарлық тұрғыдан қарау;

« әзір өнімдерді, шикізаттарды, құрал-жабдықтарды, көлікті, аумақты зарарсыздандыру бойынша жұмыс жасау;

• түрғындарға нақты ақпар беру;

• адамдардың моралдық-психологиялық және психологаялық түрақтылығына көмек беру шараларын жасау;

« түрғындарды еңбек ету мүмкіншілігімен қамсыздандыру.

Мүнай, мүнай өнімдерін, газды сақтау және өндіру, ұқсату кәсіпорындарында, аудандарда өрт өшіру, құтқару жүмыстарды жүргізу және үйымдастыру барысында технологиялық аппараттардың коммуникация мен жанғыш заттар бар-жоғын, жарылу ықтималдығымен.

Қүтқару жүмыстарын жүргізу барысында негізгі күш пен қүралдарды зардап шеккендерге алғашқы дәрі-дәрмек көмегін беру үшін, бұзылыста қалғандарды шыгару үшін, жедел жетуде мақсатталады.

Ашық газ, мүнай фонтандары мұнай-газ өндіру кәсіпорындарда пайда болса өртке қарсы қүрамалардың негізгі міндеті — көршілес ұңғымаларға, ғимараттарға, өрт жайылтпау және де ашық өрт ошақтарын жоюға қажетті жағдай туғызу. Арнаулы дайындығы бар топтармен командалар үңғымалардың ашық атқылауын жояды. Лапылдап жанып жатқан фонтандарды өшіру оларды жабуға бағытталған жұмыстар бітісімен жасайды.

Жер асты және таукен қазбаларьшда қүтқару жүмыстарын үйымдастыру барысында: газ, жарылыс, су тасқын, өрт қауіптілігі әр-уақытта болатындығын; адам бар тереңдігін; адамдарға жеткізетін үңғымалар мен штректердің санын; адамдарды жер бетіне шығаратын дербес қуаткөздерін, шаңсүзгіштерін; апат желдеткіш жүйенің, адамдар паналаған бөлмелер сенімділігінің бар-жоғын т.с. ескеру керек.

Таукен немесе шахта қазбаларында құтқару жұмыстарын жүргізу барысында адамдардың паналау орнындағы тіршілігін қамсыздандыратын жағдай жасау керек немесе басқа қауіпсіз жерге жеткізілген жөн.

Бұрылыстың сипаты мен желдеткіш жүйесінің қалпына қарай адамдар болуы мүмкін бөлмелерді газдан жеддету, өрттен, су басудан, сақтау амалын қарастырылып, қажет болса жер асты жолдарына көршілес штректер арқылы, ал мүмкіндік болса аман қалған шахталық көлік қүралдар (электртасушы, көліктік науа, лебедкалар) және апатты көтергіштер көмегімен адамдар жер үстіне көшіріледі. Құтқару жұмыстарын әскериленген тау-кен-құтқару бөлімдерімен және қосымша шахталық тау-кен-құтқару топтары тау-кен-құтқару жетекшілерінің тікелей басшылығымен өткізеді. Бөлімшелердің жеке құрамасы құтқару жүмыстарды шахтада, кен-қазбада жүргізу үшін распираторлармен, газқағарлармен, өздік құтқару құралдарымен қамсыздандырылады. Шахталарда құтқару жұмыстарын шахта АҚ басшысы және инженерлік-техникалық қатардан шыққан адамдар жүргізеді. Негізгі назарды олар (өрт, түтін, газ аумағындағы) адам өміріне қауіп төндіретін өртті өшіру бойынша жүмыстарына аударады.