Сурет. Арал теңізі -XX ғасырдың 50-ші жылдарында

Су беті ауданының мөлшері 68700 км² болады, ол ТМД елдеріндегі теңіздердің ішіндегі ең шағын теңіздердің бірі болып табылады (одан кіші тек Азов теңізі), алайда көлдердің арасында ол Каспий теңізі мен Солтүстік Америкадағы Жоғарғы көлден кейін әлемде үшінші орын алады. Ауданының үлкендігіне қарамастан, Арал теңізі, суы аз теңіздер қатарына жатады. Оның ең жоғары тереңдігі батыс жағалауларының бойымен созылып, 68 м – ге дейін жетеді, бірқатар жерлерде көбінесе 30 м – ден аспайды. Арал теңізі ағысы жоқ су көзі болып табылады. Оған екі өзен - Амудария мен Сырдария құяды.

Арал теңізінің қазіргі таңдағы қалыптасып отырған жағдайының түп тамыры ерте кезеңдерден басталады. Бірақ оның осы кездегі аса күрделі жағдайы ХХ ғасырдың 60 –шы жылдарында басталды. Жаңа жерлерді көптеп игеру, суармалы егін шаруашылығының қарқынды дамуы, бұл үшін Орталық Азия территориясында жаппай ирригациялық жүйелердің құрылысы мен тұрмыс пен өндірісте суға деген қажеттіліктің үздіксіз артуы, сол сияқты, бірнеше жыл қатарынан болған құрғақшылық, тарихтағы ең жаһандық экологиялық апаттардың бірі болып саналатын, бір кездері планетадағы ең әсем теңіздердің бірі болған теңіздің құрғап, суының сарқыла бастауына себеп болды. Соңғы елу жылда Арал теңізінің акваториясы 4 еседен аса қысқарып, суының көлемі 10 есе азайып, суы да осынша есе минералданған. (4.4 - сурет).

4.4.-сурет. Арал теңізінің қазіргі кездегі жағдайы

Су деңгейінің ғасырлар бойындағы ауытқулары (4.5 – сурет) циклді түрде қайталанып отырады: бір жылдар тобында судың жоғары тұрған деңгейі жылдап судың деңгейнің төмен тұруымен алмасып отырады. Судың ең төменгі деңгейі, Л.С. Бергтің мәліметтері бойынша, 1880 ж. байқалған. Арал теңізінің деңгейінің бірнеше жылдардағы ауытқуы - 326 см.

1993 жылдың мамыр айында Қызылорда қаласында Орталық Азия мемлекеттері басшыларының кездесуі болды. Бұл кездесуде Арал теңізінің апаттық жағдайына байланысты мәселелерді бірлесіп шешуге арналған Келісімге қол қойылды. Бұл мәселе 2008 ж. маусым айында БҰҰ қоршаған орта жөніндегі Бағдарламасы шеңберінде де қарастырылды. Арал өңіріндегі қалыптасып отырған апаттық жағдайға байланысты туындап отырған проблемаларды халықаралық деңгейде бірлесіп шешуге бағытталған іс шараларды жүзеге асыру жөнінде мәлімдеме жасалды. Осыған байланысты Жапония үкіметі ЕО бірге су проблемаларымен қатар мыңжылдықтағы даму мақсаттарына арналған жоғары деңгейдегі іс шараларды жүзеге асырудың жоспарын жасады.