ÊÀÒÅÃÎÐÈÈ:
ÀñòðîíîìèÿÁèîëîãèÿÃåîãðàôèÿÄðóãèå ÿçûêèÄðóãîåÈíôîðìàòèêàÈñòîðèÿÊóëüòóðàËèòåðàòóðàËîãèêàÌàòåìàòèêàÌåäèöèíàÌåõàíèêàÎáðàçîâàíèåÎõðàíà òðóäàÏåäàãîãèêàÏîëèòèêàÏðàâîÏñèõîëîãèÿÐèòîðèêàÑîöèîëîãèÿÑïîðòÑòðîèòåëüñòâîÒåõíîëîãèÿÔèçèêàÔèëîñîôèÿÔèíàíñûÕèìèÿ×åð÷åíèåÝêîëîãèÿÝêîíîìèêàÝëåêòðîíèêà
ʲвÑÏÅ
Ñîңғû îí æûëäûқòà äåíñàóëûқ ñàқòàó ñàëàñûíäà «äәéåêòåìåë³ ìåäèöèíà» áàғûòû çîð îðûí àëóäà.
«Äәéåêòåìåë³ ìåäèöèíà» - áұë æàңà ³ë³ì åìåñ. Áұíûң íåã³çã³ қàғèäàëàðû Ôðàíöèÿäà 150 æûë áұðûí áåëã³ëåíãåí. “Evidence-bazed Medicine”, íåìåñå “äәëåëä³ íåã³ç³ áàð ìåäèöèíà,” (äәéåêòåìåë³ ìåäèöèíà) òүñ³í³ã³í 1990 æûëû Òîðîíòîíûң Ìàê Ìàñòåð óíèâåðñèòåò³íäåã³ êàíàäàëûқ ғàëûìäàð ұñûíғàí. Òåç àðàäà áұë òүñ³í³ê әëåìä³ øàðïè áàñòàï, әð қàëàëàðäà өç³í қîëäàóøûëàðûí òàïòû æәíå îñû қàëàëàðäà ұëòòûқ äåíñàóëûқ ñàқòàó ñàëàñûíäà ìàңûçäû îðûí àëғàí ÄÌ îðòàëûқòàðû құðûëäû (Ðè÷àðä Ê. Äîóáèíñ, 2006).
1973æ. – àғûëøûí ýïèäåìèîëîã³ Àð÷è Êîêðàí (Cochrane A.L.) àëғàøқû ðåò æүéåë³ øîëó æàñàï, ìåäèöèíàëûқ ³ñ-әðåêåòòåð ìàңûçäûëûғûí қîðûòûíäû êëèíèêàëûқ òåêñåð³ñòåð àðқûëû áàғàëàó қàæåòò³ë³ã³í æәíå îë íәòèæåëåðä³ ìåäèöèíàëûқ êөìåê êөðñåòó òè³ìä³ë³ã³ ìәë³ìåòòåð³í³ң àðíàéû қîðûíäà ñàқòàëóûí àëғàøқû ðåò ұñûíäû. Îñû ғàëûìíûң àòûìåí Á³ðëåñò³ê àòàëäû. Äәéåêòåìåë³ ìåäèöèíà (evidence-based medicine) - áұë íàóқàñқà êөðñåò³ëåò³í êөìåêò³ң òè³ìä³ë³ã³í ³çäåó, ñàëûñòûðó æәíå қîðûòûíäûëàíó àðқûëû êåң³íåí òàðàëғàí íàқòû äәéåêòåìåëåðãå íåã³çäåëãåí ìåäèöèíà áөë³ã³. ÄÌ қàғèäàëàðûí á³ëó äәð³ãåðãå êөðñåò³ëåò³í êөìåê òóðàëû øåø³ì қàáûëäàóûíäà әñåð åòåò³í êөï æàғäàéëàðäû ñàðàïòàó àðқûëû ñàïàñûí æîғàðëàòóғà ìүìê³íø³ë³ê áåðåä³.
Äәéåêòåìåë³ ìåäèöèíà – áұë íàқòû á³ð íàóқàñқà ñàïàëû ғûëûìè çåðòòåóëåðäå òè³ìä³ë³ã³ äәëåëäåíãåí, ÿғíè äәëåëä³ íåã³ç³ áàð ³ñ-әðåêåòòåðä³ ïàéäàëàíóûìåí åðåêøåëåíåò³í ìåäèöèíà òәæ³ðèáåñ³í³ң á³ð áөë³ã³. Өéòêåí³ қàíäàéäà òәæ³ðèáåñ³ æåòê³ë³êò³ äәð³ãåð áîëìàñûí îíûң á³ë³ì³ ñàí àëóàëû êëèíèêàëûқ æàғäàéëàðäû åðê³í áàғàëàóғà ìүìê³íø³ë³ê áåðìåéä³. Әðèíå, ñàðàïøûëàð, ï³ê³ð³íå, ñåí³ìä³ äåðåêòåð ìåí àíûқòàìàëàðғà ñүéåíóãå áîëàäû, á³ðàқ áұë ìәë³ìåòòåð әð қàøàíäà íàқòû áîëìàéäû, өéòêåí³ êөëåìä³ åìäåó әä³ñòåð³í³ң òè³ìä³ë³ã³ äәëåëäåíãåííåí êåé³í òәæ³ðèáåãå á³ðàç óàқûòòàí ñîң åíåä³ – áұë àðàäà қàëûñ қàëó үðä³ñ³ àëäà æүðåä³. (Àntman E.T., 1992), àë қàç³ðã³ óàқûòòàғû áèîìåäèöèíàëûқ ³ë³ìí³ң äàìó áàғûòû òәæ³ðèáåë³ê ìåäèöèíàғà қîÿòûí òàëàïòàðû çîð: îëàð -1) òәæ³ðèáåë³ äәð³ãåðãå êåðåêò³ ìәë³ìåòòåð ñûíäû áàғàëàíóû қàæåò æәíå 2)êëèíèêàëûқ òәæ³ðèáåäåêөìåê êөðñåòó үø³í қàíäàéäà áîëìàñûí ³ñ-әðåêåòòåð æүéåë³ òàңäàëûï қîëäàíûëóû.
Äәéêòåìåë³ ìåäèöèíà òәæ³ðèáåë³ê ñұðàқòàðғà æàóàï áåðåä³, áұë äåãåí³ì³ç íàқòû á³ð íàóқàñқà äåðò³íå ñәéêåñ êөìåê êөðñåòó àðíàéû á³ë³ìä³ òàëàï åòåä³, ñîë êөìåêò³ң òè³ìä³ë³ã³í қîðûòûíäûñû ðåò³íäå ôèçèîëîãèÿëûқ, áèîõèìèÿëûқ, èììóíîëîãèÿëûқ æәíå áàñқàäà êөðñåòê³øòåð³í áàғàëàóäàí áұðûí êëèíèêàëûқ ìàңûçäûëûғû æîғàðû æàçûëó, өë³ì қàóïû, àñқûíóëàð, ìүãåäåêò³ê ñèÿқòû çåðòòåóä³ң àқûðғû íәòèæåëåð³ áàғàëàíóû қàæåò.
Æұìûñ æàñàï æүðãåí äәð³ãåðëåð өçäåð³í³ң êëèíèêàëûқ òәæ³ðèáåñ³í æîққà øûғàðà àëìàéäû. Äåãåíìåí, á³ç øåø³ì³çä³ өç³ì³çä³ң êөðãåí³ì³ç ïåí ñåç³íãåí³ì³çãå ғàíà æүã³íáåé ìèëëèîíäàғàí íàóқàñòàðäû åìäåãåí ìûңäàғàí äәð³ãåðëåðä³ң ұæûìäûқ òәæ³ðèáåñ³íå íåã³çäåó³ì³ç қàæåò, ÿғíè äәëåëäåíãåí øàðàëàðäû қîëäàíó, өéòêåí³ åæåëäå Ëóè Ïàñòåð àéòûï êåòêåí: «ғûëûì ұëò, àéìàқ æәíå қàëàìàìåí øåêòåëìåéä³».
Äәéåêòåìåë³ ìåäèöèíà – áұë ìåäèöèíàëûқ êөìåê æәíå æàëïû äåíñàóëûқ ñàқòàó æүéåñ³ ñàïàñûí æîғàðëàòóäà ò³ðø³êò³ ìàңûçäûëûғû áàð үäåìåë³ äàìûï êåëå æàòûðғàí ìåäèöèíà áàғûòû.
ÄÌ қàғèäàëàðûí äåíñàóëûқ ñàқòàó æүéåñ³íå åңã³çóä³ң íåã³çã³ ìàқñàòû – ìåäèöèíàëûқ êөìåê ñàïàñû қàòåðë³ã³í òөìåíäåòó, òè³ìä³ë³ã³í æîғàðëàòó, құíûí ïàéäàëû åòó æәíå áàñқàäà ìàңûçäû қûðëàðûí á³ðûíғàғàéëàó.
Òүïòåï êåëãåíäå, Қàçàқñòàí Ðåñïóáëèêàñûíûң 2005-2010 ææ. «Äåíñàóëûқ ñàқòàó æүéåñ³í³ң äàìóû ìåí қàéòà өңäåëó³» òóðàëû Ìåìëåêåòò³ê áàғäàðëàìàäà «õàëûқàðàëûқ ñòàíäàðòòàðғà, æàңà òåõíîëîãèÿëàðғà, қàç³ðã³ óàқûò òàëàáûíà ñàé åìäåó òәñ³ëäåð³ ìåí ìåäèöèíàëûқ қûçìåòòүðëåð³íå æүéåë³ êөøóä³ң ìàңûçäûëûғû êөðñåò³ëãåí, ìåäèöèíàëûқ øàðàëàðäû äәéåêòåìåë³ ìåäèöèíà қàғèäàëàðûíà íåã³çäåëãåí äèàãíîñòèêàëûқ ïåí åìäåó õàòòàìàëàðûí åңã³çó àðқûëû á³ð òұòàñ åòó æîñïàðëàíғàí».
Äәéåêòåìåë³ ìåäèöèíà қàғèäàëàðûí îқûòó ìåí ìåңãåðó қàæåòò³ë³ã³ á³ðíåøå æàғäàéëàðìåí áàéëàíûñòû:îëàð -1) ғûëûìè ìәë³ìåòòåð êөëåì³í³ң êөáåþ³, әñ³ðåñå êëèíèêàëûқ ôàðìàêîëîãèÿäà – æûë ñàéûí êëèíèêàëûқ òәæ³ðèáåãå æàңà ïðåïàðàòòàð åíåä³, á³ðàқ îëàðäûң êëèíèêàëûқ ñûíàқòàðûíûң қîðûòûíäûëàðû әðòүðë³, àë êåéá³ðåóëåð³ қàðàìà-қàðñû áîëûï êåëåä³; 2) äåíñàóëûқ ñàқòàó æүéåñ³íå æұìñàëàòûí қàðæûíûң òàïøûëûғû– áұë æàғäàéäà êөëåìä³ äәð³ë³ê çàòòàð ³ø³íåí òè³ìä³ë³ã³ æîғàðû æәíå қàòåðë³ã³ òөìåí äәð³ëåðä³ òàңäàï àëó қàæåò; 3) äәð³ãåðëåð ìåí îðòà áóûíäû қûçìåòêåðëåðä³ң æàñàï æàòқàí ³ñ-әðåêåòòåð³í³ң20% ғàíà êëèíèêàëûқ ñûíàқòà äәëåëäåíãåí; 4) êөìåê øàðàñûíûң қàòåðë³ã³ íåìåñå қàæåòñ³çä³ã³ äәëåäåíñåäå îë æûëäàð áîéû қîëäàíûëà áåð³ëåä³; 5) òè³ìä³ øàðàëàð ì³íäåòò³ òүðäå ³ñêå àñïàé æàòûð.
ÄÌ әð òүðëå ìәñåëåëåðãå áàéëàíûñòû á³ðíåøå áàғûòòàðäû қàìòèäû, ìûñàëû, äәð³ãåðä³ң қәñ³ïò³ê қûçìåò³, äәð³ãåð ìåí íàóқàñòûң қàðûì-қàòûíàñû æәíå òàғû åìäåó æәíå áàñқà ìåêåìåëåð қûçìåò³.
Îäàí áàñқà, ÄÌ қàғèäàëàðûí êåң³íåí қîëäàíó äәð³ãåðëåðä³ òè³ìä³äå æәíå êәñ³áè îқûòóìåí қàòàð îëàðäûң á³ë³êò³ë³ã³í óàқûòûíäà æîғàðëàòóғà ìүìê³íø³ë³ê áåðåä³. Áұë æàғäàéäà әðòүðë³ ìåäèöèíàëûқ ìåêåìåëåðäå àëûíғàí ñåðòèôèêàòòàð ìåí äèïëîìäàðäûң æәíå ñîғàí ñәéêåñ äәð³ãåðëåðä³ңäå á³ë³ì³íäå àéòàðëûқ àéûðìàøûëûқ áîëìàñ åä³
“Äәéåêòåìåë³ ìåäèöèíà íàóқàñòàð åì³í á³ðòұòàñ åðåæåìåí æүðã³çóãå ìүìê³íø³ë³ê òүғûçàäû, әð³ áұë æàғäàéäà äәð³ãåðëåðä³ң á³ð-á³ð³ìåí òүñ³í³ñò³ã³ æîғàðëàéäû”. Қàëàé àéòñàқòà íåã³çã³ ìåäèöèíàëûқ ïåí áèîëîãèÿëûқ ³ë³ìí³ң үäåìåë³ äàìóûíà қàðàìàñòàí, á³çä³ң àäàì òóðàëû á³ë³ì³ì³çäå øåã³íå æåòå àëìàéìûç, өéòêåí³ àғçàíûң әñåðëåíó³ ìåí îíû àéíàëàñûíäàғû òàáèғè æәíå әëåóìåòò³ê îðòàñû ұëàí òүðë³ æәíå êөï ñåáåïò³, àë îëàðäûң әñåð³ ìåí æàíàñóûí áîëæàó өòå қèûí. Ñîë ñåáåïòåí äåðò æәíå îíûң äàìóû òóðàëû òåê қàíà òåîðèÿëûқ á³ë³ìãå íåã³çäåäåëãåí, áàñûì æàғäàéäà æàқñû íәòèæå áåðåò³í, òè³ìä³ä³ әð³ қàòåðñ³ç åì òәñ³ë³í øûғàðà àëìàéìûç. Áұë æàғäàé øåø³ì қàáûëäàóäà æàңà, óàқûò òàëàáûíà ñàé әä³ñò³ң қàæåòò³ë³ã³í àéғàқòàéäû.
Äәéåêåòåìåë³ ìåäèöèíà – áұë: 1) æåêå òәæ³ðèáåí³ң; 2) æүéåë³ øîëóëàðäàí àëûíғàí үçä³ê, ñûðòқû êëèíèêàëûқ äәéåêòåìåëåðä³ң æәíå 3) íàóқàñ үì³ò³í³ң á³ðëåñó³.
Á³ðàқòà, äәéåêòåìåë³ ìåäèöèíà äәð³ãåðä³ң êәñ³ïø³ë³ã³ ìåí îíûң êëèíèêàëûқ îé-өð³ñ³ îðíûí áàñà àëìàéäû, êåð³ñ³íøå åìäåó æұìûñûíûң ñàïàñû ìåí òè³ìä³ë³ãí àéқûí æàқñàðòàäû, өéòêåí³ á³çä³ң íåã³çã³ ìàқñàòûìûç– Primam non nocere!!!
1. Êëèíèêàëûқ ýïèäåìèîëîãèÿ æәíå äәëåëä³ íåã³çäåëãåí ìåäèöèíà òóðàëû òүñ³í³ê. Äәéåêòåìåë³ ìåäèöèíàғà ê³ð³ñïå. Äәéåêòåìåë³ ìåäèöèíàíûң á³çä³ң åëäå æәíå әëåìäå äàìó òàðèõû
Äәð³ãåð қàíäàéäà òәæ³ðèáåë³ áîëғàíûìåí òîëûï æàòқàí әðòүðë³ êëèíèêàëûқ æàғäàéäàéäû åðê³í ìåңãåðå àëìàéäû. Әðèíå, ñàðàïøûëàðäûң, æîғàðû äәðåæåë³ àíûқòàìàëàð ìåí äåðåêòåðãåäå ñүéåíóãå áîëàäû. Á³ðàқ, áұë әðêåçäå íàқòû áîëà áåðìåéä³, өéòêåí³ òè³ìä³ òåðàïèÿëûқ әä³ñòåðä³ң òәæ³ðèáåãå åңã³ç³ëó³ òè³ìä³ë³ã³ íàқòû äәëåëäåíãåí óàқûòûíàí êөï óàқûò өòêåñ³í ïàéäàëàíóғà ұñûíûëàäû (Àntman E.T., 1992). Êәç³ðã³ óàқûòòà áèîìåäèöèíàëûқ ³ë³ìí³ң äàìó áàғûòû òәæ³ðèáåë³ê ìåäèöèíàäàғû äәð³ãåðëåðãå қàæåòò³ ìәë³ìåòòåðä³ң ñûíäû áàғàëàíóû ìåí қàòàð қîëäàíûëàòûí қàíäàéäà áîëìàñûí ³ñ-әðåêåòòåð æүéåë³ òүðäå òàңäàëóû òàëàïқà ñàé áîëóû êåðåê. Äәéåêòåìåë³ ìåäèöèíà (evidence-based medicine) - áұë íàóқàñқà êөðñåò³ëåò³í êөìåêò³ң òè³ìä³ë³ã³í ³çäåó, ñàëûñòûðó æәíå қîðûòûíäûëàíó àðқûëû êåң³íåí òàðàëғàí íàқòû äәéåêòåìåëåðãå íåã³çäåëãåí ìåäèöèíà áөë³ã³. ÄÌ қàғèäàëàðûí á³ëó äәð³ãåðãå êөðñåò³ëåò³í êөìåê òóðàëû øåø³ì қàáûëäàóûíäà әñåð åòåò³í êөï æàғäàéëàðäû ñàðàïòàó àðқûëû ñàïàñûí æîғàðëàòóғà ìүìê³íø³ë³ê áåðåä³.
80-³ æûëäàðäûң áàñûíà äåé³íã³êөëåìä³ æåò³ñò³êòåðãåқàðàìàñòàí әëåìäå «ýìïèðèêàëûқ» àòòû ìåäèöèíà áàñøû áîëûï êåëä³. Íåãå áұëàé áîëäû? Ñîңғû 150-200 æûëäàðäà àäàìçàòқà ìåäèöèíàíûң íåã³ç³í құðàéòûí àíàòîìèÿ, ôèçèîëîãèÿ, áèîõèìèÿ, áèîôèçèêà, ìèêðîáèîëîãèÿ, ïàòàíàòîìèÿ, ïàòîôèçèîëîãèÿ ñèÿқòû æәíå ò.á. ³ë³ìäåð àéòàðëûқòàé á³ðàç á³ë³ì áåðä³. Òүïòåï àéòқàíäà àäàì àғçàñûíûң қàëûïòûäàғû æәíå äåðòò³ê æàғäàéäàғû қûçìåò³ æàí-æàқòû òүñ³íä³ð³ëó³ æәíå á³ðàç äåðòòåðä³ң äàìó æîëäàðû àíûқòàëäû, ñîíûң íәòèæåñ³íäå æàңà åì òәñ³ëäåð³í æàñàóғà ìүìê³í áîëäû. Îñûғàí áàéëàíûñòûұçàқ óàқûò áîéû ғàëûì-äәð³ãåðëåð äåðòò³ òè³ìä³ åìäåó үø³í äåðò æәíå îíûң äàìó æîëäàðû òóðàëû òåқ қàíà òåîðèÿëûқ á³ë³ì қàæåò äåï á³ëä³.. Ñîíûìåí, ìåäèöèíàäà ýìïèðèқàëûқ, ÿғíè қîëäàíóäàғû äåðòò³ àíûқòàó ìåí åìäåó òәñ³ëäåð³í³ң òè³ìä³ë³ã³ áàñûì æàғäàéäà òåîðèÿғà íåã³çäåëãåí áîëäû. Æәíå òàғû á³ðäåí-á³ð äәëåë áîëûï äәð³ãåðä³ң æåêå òәæ³ðèáåñ³ ñàíàëäû. Ìåäèöèíà ìåí áèîëîãèÿ ³ë³ìäåð³ íåã³ç³í³ң àñà äàìóûíà қàðàìàñòàí á³çãå àäàìäû òүïòåï á³ëó åøқàøàíäà ìүìê³í åìåñ ñèÿқòû. Әëåì құáûëûñòàðû өòå êөï. Әð àäàì æåêå äàðà áîëûï æàðàòûëғàí. Á³ç әðòүðë³ àóà ðàéûíäà æәíå òàáèғàò ïåí әëåóìåòò³ң әð òүðë³ әñåð³íäå өì³ð ñүðåì³ç. Ñîë ñåáåïòåí äåðò æәíå îíûң äàìó æîëäàðû òóðàëû òåîðèÿëûқ á³ë³ìãå ғàíà (êåéá³ð æàғäàéäà òîëûқ òà åìåñ) íåã³çäåëãåí äåðòò³ àíûқòàó ìåí åìäåó òәñ³ëäåð³í òè³ìä³, қàòåðñ³ç, әð êåçäå íәòèæåë³ æәíå æàëïûëàìà қîëäàíûëàòûí åò³ï æàñàé àëìàéìûç. Òåîðèÿғà ñәéêåñ òè³ìä³ äәð³ë³ê çàòòàð, õèðóðãèÿëûқ îïåðàöèÿëàð ìåí áàñқàäà êөìåê òүðëåð³ êүíäåë³êò³ òәæ³ðèáåäå ìүëäåì íәòèæåñ³ç, àë êåéá³ð æàғäàéëàðäà қàòåðë³ áîëûï òàáûëäû. Ñîíûìåí, ìåäèöèíàíûң әð³ қàðàé äàìóûíà íàқòû òè³ìä³ äèàãíîñòèêà ìåí åì òәñ³ëäåð³í åңã³çóä³ң æàңà æîëäàðûí қàðàñòûðó қàæåò áîëäû. Áұë – қàíäàéäà áîëìàñûí äèàãíîñòèêàëûқ ïåí åì òәñ³ëäåð³í³ң òåîðèÿëûқ òè³ìä³ë³ã³ ìåí қàòåðñ³çä³ã³í òәæ³ðèáåäå äәëåëäåó қàæåòò³ åêåí³í àéқûí êөðñåòò³. Îñûëàé, ÕÕ ғàñûðäûң 80-90æûëäàð òұғûðûíäà êëèíèêàëûқ ýïèäåìèèîëîãèÿ àòòû æàңà ³ë³ì ïàéäà áîëäû.
Êëèíèêàëûқ ýïèäåìèîëîãèÿ (ÊÝ) – áұë қàíäàéäà áîëìàñûí äåðòò³ң ïàéäà áîëó ìåí òàðàëó æîëäàðûíûң æәíå øûíàéû ìåäèöèíàëûқ æàғäàéäû çåðòòåó әä³ñòåð³í³ң çàңäûëûқòàðû òóðàëû ³ë³ì, ÿғíè øûí ìәí³íäå æàңà äåðò áàð ìà æәíå қîëàéñûç қàòåðä³ң әñåð³ қàíøàëûқòû äåðòò³ң äàìóûíà àëûï êåëó³ ìүìê³í.(Âëàñîâ Â.Â., 2006). Êëèíèêàëûқ òәæ³ðèáåäå ýïèäåìèîëîãèÿ çåðòòåóø³ äәð³ãåðãå íàóқàñқà êөðñåò³ëåò³í әðòүðë³ øàðàëàð áîéûíøà òåêñåðó әä³ñòåð³í àíûқòàóғà êөìåêòåñåä³. Áұðûíғû ñîâåò åë³íäå ýïèäåìèîëîãèÿ – áұë òåê қàíà ýïèäåìèÿëûқ үðä³ñòåðä³ çåðòòåéò³í ³ë³ì æәíå æұқïàëû äåðòòåðä³ң òàðàëó æîëäàðû ìåí îëàðäû æîþ әä³ñòåð³ìåí ғàíà áàéëàíûñòû äåãåí êөíå êөç қàðàñ қàëûïòàñқàí. Øûí ìәí³íå êåëñåê 1984 æûëäàí áåð³ ìåäèöèíà òåðìèíäåð³í³ң ýíöèêëîïåäèÿëûқ ñөçä³ã³íäå: «ýïèäåìèîëîãèÿ – áұë òұðғûíäàð àðàñûíäà æұқïàëû åìåñ äåðòòåðä³ң òàðàëó çàңäûëûқòàðûíí ñòàòèñòèêàëûқ êөðñåòê³øòåðãå íåã³çäåï çåðòòåéò³í әä³ñ» äåãåí åê³íø³ àíûқòàìàñû áåð³ëãåí.
Әëåìäå ýïèäåìèîëîãèÿ – áұë қàíäàéäà áîëìàñûí äåðòòåðä³ң òàðàëó æîëäàðû íåã³çäåð³ ìåí îëàðäû àíûқòàó әä³ñòåð³í çåðòòåéò³í ³ë³ì äåï қàðàéäû.[4]. Êåң³íåí àëғàíäà ýïèäåìèîëîãèÿ íåã³ç³í çåðòòåó әä³ñòåð³ құðàéäû, ÿғíè áұíûң ìàғûíàñûíäà: «ýïèäåìèîëîãèÿ – áұë ìåäèöèíàíûң ïðîïåäåâòèêàëûқ ïәí³ æәíå øûíàéû ìåäèöèíàëûқ үðä³ñòåðä³ң íåã³ç³í, êөìåêò³ң òè³ìä³ë³ã³ ìåí ìåäèöèíàäàғû çåðòòåó әä³ñòåð³í òүñ³íó қàғèäàëàðû» [Â.Â.Âëàñîâ, 2005].
Êëèíèêàëûқ ýïèäåìèîëîãèÿ (Ê) – áұë ìåäèöèíà òәæ³ðèáåñ³í³ң íåã³ç³í құðàéòûí, çîð ìàғûíàëû êөï ïәíä³ êëèíèêàëûқ ғûëûì. Ýïèäåìèîëîãèÿ ìàìàíäàðû: «ÊÝ – áұë ұқñàñ æàғäàéëàðäà êëèíèêàëûқ àғûìûí á³ðíåøå íàóқàñòàðäà íàқòû қàòàң ғûëûìè çåðòòåó àðқûëû àíûқòàëғàí äåðòò³ң àқûðûí әð æåêå äàðà íàóқàñòà áîëæàó ìүìê³íä³ã³í áåðåò³í ³ë³ì äåï áàғàëàéäû» (Ôëåò÷åð Ð., Ôëåò÷åð Ñ., Âàãíåð Ý. 1998).
Â.Â.Âëàñîâ (2005) ÊÝ қûñқàäà, íàқòû æәíå êөëåìä³ òүñ³í³ã³ - áұë «ìåäèöèíà òәñ³ëäåð³í³ң ³ë³ì³» äåï áåðåä³.
Ñîíûìåí, êëèíèêàëûқ ýïèäåìèîëîãèÿ – áұë әð òүðë³ çåðòòåó ìåí åìäåó әä³ñòåð³ íàқòû қîðûòûíäûëàðûí ³ð³êòåéò³í æәíå á³ð æүéåãå êåëò³ðåò³í ғûëûì (Ôëåò÷åð Ð. æ/å áàñқàëàð, 1998).
ÊÝ íåã³çã³ ìàқñàòû - áұë äұðûñ øåø³ì қàáûëäàóäàóғà ìүìê³íø³ë³ê áåðåò³í êëèíèêàëûқ áàқûëàóëàð ìåí ìәë³ìåòòåðä³ ñàðàïòàó әä³ñòåð³í åңã³çó [4, ñ.15].
ÊÝíåã³çã³ қàғèäàñû – áұë әð êëèíèêàëûқ øåø³ì қàòàң òүðäå ғûëûìè íåã³çäåëó³ қàæåò. Áұë қàғèäà «evidence-based medicine» - «äәéåêòåìåë³ íåã³çäåëãåí ìåäèöèíà» íåìåñå «ғûëûìè äәéåêòåìåë³ ìåäèöèíà», әëäå «äәéåêòåìåë³ ìåäèöèíà»äåï àòàëäû (әðòүðë³ àóäàðìà æîáàëàðû)
Àëғàøқû ðåò «åvidence-based medicine»òåðìèíä³ Òîðîíòî Ìàê Ìàñòåð Óíèâåðñèòåò³í³ң êàíàäàëûқ ғàëûìäàð Òîáû 1990æ. ұñûíäû.
Äәéåêòåìåë³ ìåäèöèíà (ÄÌ) – áұë æåêå íàóқàñқà åìä³ê әñ-әðåêåòòåð³í³ң òè³ìä³ë³ã³ ñàïàëû ғûëûìè çåðòòåóëåðäå äәëåëäåíãåí æàғäàéäà ғàíà қîëäàíó қàғèäàñûí ñàқòàóìåí åðåêøåëåíåò³í ìåäèöèíà òәæ³ðèáåñ³í³ң á³ð òүð³.
ÄÌ – áұë íàóқàñ ìүääåñ³íå қîëäàíóғà àðíàëғàí ³çäåó, ñàëûñòûðó, қîðûòûíäûëàó àðқûëû àëûíғàí æәíå êåң³íåí òàðàëғàí äәéåêòåðãå íåã³çäåëãåí ìåäèöèíà áөë³ã³. (Åvidence -Âased Ìedicine Working Group, 1993).
ÄÌ қàғèäàëàðû:
- Ғûëûìè ìәë³ìåòòåðä³ æèíàóûíäà, ñàðàïòàóûíäà, қîðûòûíäûëàó ìåí äұðûñ қîëäàíóûíäàғû æàңà әä³ñ, áàғûò;
- Êәç³ðã³ óàқûòòàғû æåò³ñò³êòåðä³ æàóàïêåðø³ë³êïåí, òүñ³í³êò³ æәíå ìàғûíàëû íåã³ç³ áàð øûí ïåé³ëìåí ïàéäàëàíó, ÿғíè æåêå òәæ³ðèáå ìåí æүéåë³ øîëóëàðäàí àëûíғàí (ñûðòòàí) æîғàðû äәðåæåë³ äәéåêòåìåëåðä³ á³ð³êò³ð³ï íàқòû áåëã³ë³ әð á³ð æåêå íàóқàñòû åìäåóãå қîëäàíóäû қàðàñòûðó…(Sackett.Letal., 1996).;
ÄÌ қàғèäàëàðûí äåíñàóëûқ ñàқòàó òәæ³ðèáåñ³íå åңã³çóäåã³ íåã³çã³ ìàқñàò – áұë ìåäèöèíàëûқ êөìåê êөðñåòó ñàïàñûí қàòåðñ³ç, òè³ìä³, құíäûëûғû ìåí áàñқàäà ìàғûíàëû æàқòàðûíàí æàқñàðòó. (Ìàëüöåâ Â., æ/å áàñқ.., 2002).
Äàòà äîáàâëåíèÿ: 2015-01-29; ïðîñìîòðîâ: 273; Ìû ïîìîæåì â íàïèñàíèè âàøåé ðàáîòû!; Íàðóøåíèå àâòîðñêèõ ïðàâ |