Факультатыўныя заняткі як працэс узаемаадносін вучняў з мастацтвам.

Факультатыўныя заняткі, як спецыфічная форма, з'яўляецца добраахвотным навучаннем па інтэрасах з мэтай пашырэння і паглыбленні ведаў, развіцця здольнасцяў і схільнасцяў навучэнцаў, а таксама іх папярэдняй прафесійнай арыентацыі. На факультатыўныя заняткі ў вучэбным плане агульнаадукацыйнай школы вылучаюцца спецыяльныя гадзіны ў класах, як правіла, поўнай сярэдняй адукацыі. У прафесійнай школе сярэдняга і вышэйшага ўзроўняў іх пералік і аб'ём (у вышэйшай школе - 450 гадзін) вызначаюцца Дзяржаўным адукацыйным стандартам.

У групы факультатыўных курсаў навучэнцы залічаюцца па жаданні, як правіла, з аднаго або некалькіх раўналежных класаў, вучэбных груп або патокаў. Аднак, таксама магчыма камплектаванне груп, якія складаюцца з навучэнцаў розных класаў або курсаў. Праграмы факультатыўных курсаў носяць арыенціровачны характар. Кіраўнік факультатыва можа па сваім меркаванні выключыць з праграмы або вынесці на самастойнае вывучэнне некаторыя тэмы, надаць большую ўвагу пытанням, якія выклікаюць адмысловую цікавасць.

Да цяперашняга часу ў школе розных узроўняў функцыянуюць некалькі факультатываў у залежнасці ад яго прызначэння. Найбольшае распаўсюджванне атрымалі:

· факультатывы па прадметах навучання, якія ўваходзяць у вучэбны план, на якіх паглыблена вывучаецца змест вучэбнага прадмета, сістэматызуюцца і абагульняюцца атрыманыя веды;

· прыкладныя факультатыўныя заняткі праводзяцца з мэтай знаёмства з найбольш важнымі шляхамі і метадамі ўжывання ведаў на практыцы, развіцця цікавасці да сучаснай тэхнікі, вытворчасці;

· на факультатыўных спецкурсах паглыблена разглядаюцца асобныя пытанні курсу, які вывучаецца, а таксама праблемы, што выходзяць за рамкі вучэбнай праграмы;

· міжпрадметныя факультатывы, як правіла, маюць мэтай інтэграцыю ведаў навучэнцаў аб прыродзе і грамадстве.

Выбар факультатыўных курсаў навучэнцамі ажыццяўляецца кожны год, што дае магчымасць улічваць іх індывідуальныя асаблівасці і магчымасці, павысіць ступень самастойнасці.

У Гігіенічных патрабаваннях да ўмоў навучання ў агульнаадукацыйных установах (Санітарна - эпідэміялагічныя правілы САНПИН 2.4.2.1178-02) з нагоды факультатыўных і гуртковых заняткаў паказана:

2.9.14. Расклад урокаў складаецца асобна для абавязковых і факультатыўных заняткаў. Факультатыўныя заняткі варта планаваць на дні з найменшай колькасцю абавязковых урокаў. Паміж пачаткам факультатыўных і апошнім урокам абавязковых заняткаў уладкоўваецца перапынак працягласцю ў 45 хвілін.

Штогод у рэкамендацыях да базіснага вучэбнага плану даецца прыкладны пералік заняткаў па выбары і факультатыўных заняткаў. Сёння кожная адукацыйная мадэль, кожны вучэбна-метадычны камплект зарыентаваныя на агульнае развіццё дзіцяці на аснове яго індывідуальных магчымасцяў і здольнасцяў.

Агульнае развіццё вучня ўключае не толькі інтэлектуальнае, але і эмацыянальнае і маральнае развіццё (выхаванне талерантнасці, здольнасці да суперажывання, спагадзе, развіццё здольнасці да рэфлексіі, фарміраванне камунікатыўных уменняў, выхаванне імкнення да творчасці і самавыяўлення);

эстэтычнае развіццё (выхаванне эстэтычнай здольнасці хвалявацца за прыгажосць навакольнага свету і твораў мастацкай культуры; выхаванне эстэтычнага пачуцця і пачуцця гумару);

фізічнае развіццё (выхаванне імкнення ўдасканальваць магчымасці свайго цела, весці здаровы лад жыцця). Менавіты гэтыя асноўныя задачы стаяць перад настаўнікам на факультутыўных занятках.

Сухамлінскі Ў.А. пісаў: "Цікавасць да вучэння з'яўляецца толькі тады, калі ёсць натхненне, якое нараджаецца ад поспеху".

Правядзенне факультатываў у нестандартнай форме выхаваўчых мерапрыемстваў найлепшым чынам адпавядае вырашэнню асноўных задач усебаковага і гарманічнага развіцця вучня. Методыка арганізацыі і правядзення факультатыўных заняткаў заснавана на прынцыпе: сувязь мастацкага твора з асаблівасцямі і светапоглядам эпохі. Гэта канцэпцыя і выява чалавека, ідэалы эпохі, творцы-мастакі, мова мастацтва. Далей неабходны выбар кіроўных, дзейсных асоб і выканаўцаў, раздача інфармацыйнага матэрыялу.

Для сцвярджэння педагагічнай скіраванасці навучання мэтазгодна ўвесь атрыманы тэарэтычны і практычны матэрыял умела звязаць з дзейнасцю ў школьным калектыве.

Выкладчык знаёміць навучэнцаў з патрабаваннямі па эстэтычным афармленні мерапрыемстваў (стэнды, эмблемы, выказванні знакамітых людзей аб мастацтве, выставы рэпрадукцый мастацкіх карцін, мастацкае афармленне дыдактычнага матэрыялу), вучыць працаваць з аўдыё і відэатэхнікай, дапамагае авалодваць кампьютарнымі тэхналогіямі.

Можна прапанаваць наступныя формы мастацка-пазнавальнай і эстэтычнай дзейнасці на факультатывах:

экскурсіі

інтэлектуальныя і забаўляльныя гульнёвыя праграмы

дэкаратыўнае – афарміцельскія працы

выставы мастацкай творчасці

музычная віктарына

канцэртныя праграмы

тэатралізаваныя пастаноўкі

віктарыны

сустрэчы

дыспуты

турніры

гасціныя

музычна-літаратурныя кампазіцыі і г.д.

Асноўныя метады і прыёмы: метад праблемнай сітуацыі; метад параўнальнага аналізу.

Факультатыўныя заняткі развіваюць цікавасць і схільнасці навучэнцаў да прадмета, павышаюць культуру вучня ў рамках школьнага курсу, дапамагаюць ім сістэматызаваць свае веды пры падрыхтоўцы да паступлення ў вышэйшыя вучэбныя ўстановы, у тым ліку і самога прэстыжнага ўзроўня.

Праграма факультатыва прадугледжвае дасягненне двух мэт: а) давесці вучэнне матэрыялу да ўзроўня, на якім навучэнцу становіцца яснай яго прынцыповая значнасць, да вядомай ступені завершанасці; б) паказаць непасрэдныя выхады школьнага прадмета ў сферы сур'ёзнай навукі і яе прыкладанняў.

Спецыфіка факультатыўных курсаў - іх неабавязковасць. А таму ў працы прыходзіцца выбіраць найболей прывабныя формы выкладання новага матэрыялу, самастойнай працы навучэнцаў.

Патрабаванні да арганізацыі факультатыўных заняткаў:

- займальны характар навучальных заданняў

- добраахвотнасць, самастойнасць, ініцыятыва і актыўнасць дзяцей

- адсутнасць бальнай адзнакі

- планамернасць і сістэматычнасць

Магчымая схема правядзення факультатыўнага занятку:

1. Арганізацыйная частка: аб'яўленне тэмы, паведамленне мэт, пастаноўка задач, выбар формы правядзення, падрыхтоўка да занятку.

2. Асноўная частка: творчы пошук спосабаў навучальнай дзейнасці, інтэлектуальныя практыкаванні ў гульнёвой форме, эксперыментальныя практыкаванні.

3. Заключная частка: вынікі працы, вынік аб рэалізацыі вызначаных мэт.

Псіхолага-педагагічная дзейнасць настаўніка ў апошнія гады праходзіць у цалкам новых умовах. Змена сістэмы эканамічных адносін патрабуе ад людзей ашчаднасці, дзелавітасці, гаспадарчай кемлівасці, прадпрымальнасці, шматлікіх іншых якасцяў, якія зусім яшчэ нядаўна лічыліся калі не адмоўнымі, то, ва ўсякім разе, не самымі неабходнымі ў жыцці і свядома не выхоўваліся ў большасці дзяцей. Ад навучэнца патрабуецца ўменне выкладаць свае думкі ў вусновай або пісьмовай форме, пераконваць, даказваць, казаць самому і ўважліва слухаць іншых. Для таго, каб зрабіць навучэнца асобай, якая адпавядае патрабаванням часу, сам педагог павінен валодаць незалежнасцю, пісьменнасцю, ініцыятыўнасцю, самастойнасцю, добра разбірацца ў псіхалогіі вучняў.

Адным з найважных аспектаў, якія характарызуюць уменне вучыцца, з'яўляецца ўменне працаваць з інфармацыяй, што мяркуе ўменне аналізаваць і ацэньваць змест інфармацыйнай прасторы; уменне вылучаць асноўныя становішчы, ідэі; уменне выкладаць інфармацыю ў згорнутым выглядзе.

Варта адзначыць, што любыя ўменні фарміруюцца ў дзейнасці. Сучасная педагогіка мае ў сваім арсенале інфармацыйныя тэхналогіі і інтэрактыўныя прыёмы навучання, якія дазваляюць дзецям не толькі актыўна дзейнічаць, але і мець зносіны. Таму, арганізуючы дзейнасць дзяцей на факультатыўных занятках, неабходна выкарыстоўваць магчымасці камп’ютарнага забеспячэння, у якасці наглядных матэрыялаў выкарыстоўваць мультымедыйныя прэзентацыі, можна задзейнічаць ПК для рашэння навучальных задач.

Акрамя таго, ужываюцца розныя крыніцы інфармацыі: навукова-папулярная, публіцыстычная, даведкавая, мастацкая літаратура; творы выяўленчага мастацтва, музычныя творы, фатаграфіі, творчыя працы дзяцей. Для актывізацыі дзейнасці дзяцей, для фарміравання культуры зносін зручна ўжываць такія прыёмы, як размінка, мазгавы штурм, сінквейн, кластар, эсэ і іншыя.