Ответ № 39

Фарміраванне матывацыі да навучання на занятках па айчыннай і сусветнай мастацкай культуры.

Патрэбнасць – гэта стан чалавека, які ствараецца неабходнасцю ў чым-небудзь. Гэта фізіалагічнае і псіхічнае адчуванне недахопу. Працэс здавальнення патрэбнасці рэалізуецца праз мэтанакіраваную дзейнасць. Патрэбнасць з’яўляецца крыніцай актыўнасці асобы. Патрэбнасць у вучэбнай дзейнасці можа ўзнікнуць на аснове пазнаваўчай цікаўнасці і ўяўлення, у працэсе засваення ведаў. Неабходна пабуджальная сіла, якая пераўтварыла б патрэбнасць у рэальную дзейнасць. Ёю з’яўляецца матыў.

Матыў – пабуджэнне да выканання дзейнасці, крыніца дзейнасці, якая выконвае функцыі пабуджэння і сэнсаўтварэння.

Матывы навучання – гэта накіраванасць вучня на розныя бакі вучэбнай дзейнасці. Існуюць розныя віды пазнаваўчых матываў. Адных вучняў матывіруе сам працэс пазнання ў ходзе вучэння, іншых – адносіны з іншымі людзьмі ў ходзе вучэння. Дзейнасць бывае поліматыўна і мае цэлы шэраг патрэбнасцей.

Для псіхікі дзяцей школьнага ўзросту характэрная несфарміраванасць матывацыйнай сферы. “Уплыў вуліцы”, а таксама інфармацыйнае поле, якое пашыраецца, ствараюць мноства кірункаў фарміравання матывацый, непадкантрольных ні бацькам, ні настаўніку. Адгэтуль узнікае неабходнасць пільнай увагі да фарміравання матываў да навучання школьніка.

Падчас урока настаўнік мае магчымасць непасрэдна ўплываць на дзеянні школьніка, не закранаючы матывацыйныя сферы. Але ў адсутнасці настаўніка дзеянні дзіцяці апасродкуюцца матывамі. Іх паходжанне рознае, і задача педагога складаецца ў тым, каб узмацняць матывы, якія прывабліваюць дзіцяці да вучэбнага працэсу, да грамадска-карыснай дзейнасці, да засваення сусветнай мастацкай культуры. Для фарміравання паўнавартаснай вучэбнай матывацыі неабходная мэтанакіраваная, спецыяльна арганізаваная праца.

Матыў – прычына дзеянняў, якая заахвочвае, а менавіта, то, дзеля чаго дзіця вучыцца. Ён можа мець унутраны характар, гэта значыць, быць звязаным з вучэбна-пазнавальнай дзейнасцю і накіраваным на атрыманне ведаў або жа мець вонкавы характар і не дакранацца атрымання ведаў. Паўнавартасным працэс навучання будзе толькі ў тым выпадку, калі выпрацавалася ўнутраная матывацыя, калі дзіцяці цікава вучыцца.

Курс сусветнай культуры, у тым выпадку, калі ён пабудаваны адпаведным чынам, мае не толькі самастойную пазнавальную вартасць, але і матывіруючае значэнне для дзяцей, схільных да творчасці. Высокія ўзоры мастацкай творчасці стымулююць развіццё здольнасцяў, накіраваных на разуменне таямніц мастацтва. Дачыненне да аднаго полю творчасці з вялікімі майстрамі мінулага стварае не толькі пачуццё пераемнасці дзейнасці, але і разуменне магчымасці дасягнуць дасканаласці. Адбываецца частковая ідэнтыфікацыя сябе з майстрам. У гэтым стаўленні эфектыўна не толькі знаёмства з вынікамі працы майстра, але і з працэсам узнікнення шэдэўраў, пакутлівага пошуку найлепшых формаў увасаблення задумы – з тым, што завецца “творчай лабараторыяй” мастака. Нават калі гэтае знаёмства будзе чыста тэарэтычным, “завочным”, будзе ажыццяўляцца на ўзроўні дыялогу паміж настаўнікам і вучнем, карысць ад яго несумненная.

Яшчэ адным спосабам фарміравання ўнутранай матывацыі да навучання з'яўляецца ўсталяванне цеснага кантакту паміж педагогам, які вядзе курс, выкладчыкамі спецыяльных прадметаў і майстрамі вытворчага навучання. Гэты кантакт вельмі важны для стварэння адзінага поля матывацыі навучэнцаў. Неабходнай умовай гэтага з'яўляецца ўзгадненне праграм курсаў і аператыўнае абмеркаванне паміж выкладчыкамі пройдзенага матэрыялу. Гэта дае магчымасць падчас уроку спасылацца на тое, што ўжо было пройдзена і зроблена на ўроках сумежнага курсу. Такім шляхам фарміруецца бесперапыннае, цэласнае поле інтарэсаў вучня.

Дадзенае поле будзе істотна пашыранае тым, што падчас уроку робяцца спасылкі на веды, атрыманыя пры вывучэнні роднасных прадметаў агульнаадукацыйнай школы (гісторыі, літаратура, тэхналогіі і інш.). Таксама вельмі эфектыўныя спасылкі на адпаведныя фрагменты папулярных кніг, тэлевізійных праграм, мастацкіх фільмаў, нават рэкламных кліпаў. У падобных спасылках, асабліва, калі яны выклікаюць зацікаўленую і актыўную рэакцыю асобных вучняў, іх жаданне выказацца па дадзенаму пытанню, неабходна ўлічваць, што не ўсім вучням вядома і зразумела, пра што ідзе размова. Таму дыялог павінен будавацца як аповяды вучня аб тым, што цікава, але не як сродак атрымаць высокую адзнаку.

У матывацыйнае поле неабходна ўлучыць навакольнае прадметнае і сацыякультурнае асяроддзе. Сусветная культура пакінула свае сляды ў стылявых і жанравых асаблівасцях архітэктуры, літаратуры, музыкі, жывапісу, у дэталях штодзённага і святочнага касцюма, правядзенні святочных мерапрыемстваў і інш. Часцей за ўсё гэтыя нюансы выходзяць з поля зроку чалавека, які звыкнуўся з рэаліямі сённяшняга дня. Быць у чымсьці адмысловым, неардынарным, выключным – для дзіцяці вельмі важна. Каб зафіксаваць прыкметы сваёй унікальнасці, дзіця лёгка запамінае, што калоны звыклага для яго дома культуры нясуць на сабе відавочныя сляды карынфскага ордэну, а пілястры на старым будынку Дома творчасці школьнікаў – дарычнага. Асабліва спрыяе фарміраванню ўнутранай матывацыі ўладанне той інфармацыяй, якая недаступная ў сілу тых або іншых прычын уласным бацькам і сябрам. У гэтым выпадку дзіця становіцца па стаўленні да іх у пазіцыю настаўніка, што істотна паднімае яго самаацэнку.

Важную ролю ў насычэнні матывацыйнага поля іграе далучэнне сферы эмацыянальных перажыванняў. У асноўным гэта забяспечваецца візуальным матэрыялам. Але яго аднаго нядосыць. Убачыць рэпрадукцыі прац майстроў мінулага, асабліва калі гэтых прац шмат (праграма насычаная, і за адзін урок адбываецца знаёмства з дзясяткам вялікіх імёнаў) – гэта толькі пачатак справы. У памяці застанецца не пералік аўтараў і назваў прац, а толькі тое, што кранула за душу, патрэсла, захапіла, здзівіла. Мастацтвазнаўчы аналіз твора павінен спалучацца з выказваннем уласнага стаўлення настаўніка да яго. Эмацыянальная атмасфера, у якой працякае ўрок, у значнай ступені ўплывае на засваенне вучэбнага матэрыялу, садзейнічае запамінанню і пазнаванню твораў мастацтва. Добразычлівая падтрымка з боку настаўніка – важная і неабходная ўмова педагагічнай працы.

Для дзіцяці асабліва вялікую каштоўнасць мае то, на што ён патраціў уласныя сілы, сваю працу. Убачыць і ацаніць іх – задача настаўніка. Адзін з спосабаў актывізацыі дзейснага ўдзелу вучня – вербалізацыя ўбачанага. Ён павінен паглядзець на карціну, а потым, прыбраўшы рэпрадукцыю, апісаць кампазіцыю, скласці пералік прадметаў на карціне, а затым параўнаць напісанае з рэпрадукцыяй. Затым рэпрадукцыя прыбіраецца ізноў і вучню даецца заданне ахарактарызаваць эмоцыі намаляваных на карціне людзей або даць характарыстыку каляровай гамы. Далей праводзіцца паўторнае параўнанне апісання з рэпрадукцыяй для ўсведамлення і выпраўлення памылак. У гэтых занятках цэнтральную ролю іграе самастойная дзейнасць вучня па выказванню і запісванню сваіх назіранняў. Формы заняткаў могуць быць самымі рознымі, але для таго, каб цікавасць да тэмы ўроку замацоўваўся, неабходна актыўнасць вучня.

Матывуючая роля вучэбнай групы вельмі вялікая, але для яе выкарыстання патрэбныя спецыяльна створаныя механізмы. У дадзеным выпадку асноўным механізмам будзе супрацоўніцтва, сумесная творчасць дзяцей, накіраваная на пэўны вынік. Але гэты механізм часцей за ўсё фарміруецца з відавочным дамініраваннем аднаго-двух вучняў. На астатніх уплыў групы можа апынуцца рэзка паніжаным, а то і зусім негатыўным. У пазбяганне такіх наступстваў творчы працэс неабходна рэгламентаваць, ствараючы ўмовы для актыўнага ўдзелу кожнага вучня. Адной са зручных формаў эфектыўнага фарміравання матывацыі ва усіх навучэнцаў з'яўляюцца групавыя ролевыя гульні, напрыклад, абыгрыванне сцэнак, якія маюць стаўленне да тэмы ўроку, да персанажаў твораў мастацтва або да лёсаў мастакоў.

Моцны вонкавы матывіруючы ўплыў мае адзнака, якую выстаўляе настаўнік за ўрок, за чвэрць, за год. Ужыванне адкрытай сістэмы адзнак, з дапамогай якой выконваецца ранжыраванне вучняў па паспяховасці, аказвае матывіруючае ўздзеянне толькі ў сітуацыі, калі структура класа па паспяховасці яшчэ не вызначаная. У іншых выпадках яна кансервуе статус вучня, матывіруючы, хутчэй, адпаведнасць свайму статусу, а не імкненне да яго павышэння.

З гэтым недахопам сістэмы адзнакі ведаў неабходна змагацца. Адкрытую адзнаку варта даваць як мага радзей, у форме кантрольных прац або іспытаў. У астатні час мэтазгодна ўжываць параўнальную або дынамічную сістэму, пры якой ацэньваецца дынаміка прырашчэння ведаў, прычым, неколькаснымі адзнакамі, значнымі менавіта для гэтага вучня. Дапушчальна неаднаразовае вяртанне да выканання задання, калі вучань усвядоміць рост сваіх дасягненняў пры выкананні задання.

Вялікае значэнне мае праца з бацькамі. Часцей за ўсё бацькі зацікаўленыя ў тым, каб іх дзеці хадзілі ва ўстановы дадатковай адукацыі, гэта значыць былі занятыя карыснай справай. Бацькі цешацца поспехам сваіх дзяцей. Бацькоўскія эмоцыі можна выкарыстаць у якасці матывацыі вучэбнай дзейнасці, хоць гэтыя матывы маюць вонкавы характар. Аднак непраходнай мяжы паміж вонкавай і ўнутранай матывацыяй няма. Вонкавае пры вызначаных умовах пераходзіць ва ўнутранае. Калі бацькі ўмела заахвочваюць поспехі дзяцей, то на дадзенай аснове можа паўстаць устойлівая цікавасць. Педагогу важна мець зносіны з сям'ёй з нагоды поспехаў вучня, хваліць яго нават за поспехі ў засваенні курсу, заклікаць бацькоў рабіць тое ж самае.