Статусы мен функциялары. 4 страница

46 сурак есептик чек ктапшасынын чектери б-ша есептесудин есеби. Ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандары: төлем тапсырма; чек; вексель; тапсырма-талап төлемдері; кеден мен салық қызметінің органдарының инкассалық жарлықтары болып табылады.

Төлеуші мен алушылар өзара есеп айырысу нысандарын келісім-шарт негізінде анықтайды, сондай-ақ олардың арасында болатын талаптары мен міндеттемелерді зачетқа да жатқыза алады.Чектермен есеп айырысу.Чек беру төлемді жүзеге асырудың бір тәсілі болып табылады, онда төлем чек беруші аттас төлем құжатын ұстаушыға беру жолымен жасайды. Чек беру өз мәні бойынша чекті ұстаушының ақшалай міндеттемесін орындау болып табылмайды, бірақ ол соны орындау үшін жазылған болса да. Аталған міндеттемені орындау тек чек бойынша ақшаны алатын кезде ғана болады.

Чектер жабылатын және жабылмайтын болып бөлінеді. Біріншісі – депозитттермен қамтылған, ал екіншісі – қамтылмаған болып бөлінеді. Бұл кезде чектердің төленетіндігі жөнінде банктердің кепілдік беруі мүмкін, оның ішінде жабылмайтын чектер бойынша да. Чекті қолданумен байланысты банк пен чек берушінің міндеті мен құқығы, чекті қолдану туралы жасалған келісім-шарттың негізінен шығады, яғни бұл келісім-шартта, банк өз клиенттеріне чек берушіге (заңды және жеке тұлға) чегін төлеуді, яғни чек берушінің міндетін өзіне алады, ал клиенттер өз кезегінде банкі белгілеген (демек чектерді беру мен пайдалану) ережелерін сақтауға міндетті. Чек ұстаушылардың құқығы чек берушіден чекті алған кезінен бастап пайда болады. Чектерге, есеп айырысу шотының төлем құжаттарына қол қою құқығына ие тұлғалар қолдарын қояды және қолдарында кітапша иесінің нөмірінің таңбасы болуы керек. Чектер жарамсыз болып қалатындықтан чекте жазылғандарды түзету және өшіруге болмайды. Егер чекті толтыру кезінде қателіктер жіберілсе, онда чекте және чектің түбіртегінде қишағынан "бүлінген" деп жазу жазылады, мерзімі қойылады және кітапша иесінің қолы қойылады.

Чекті чек ұстаушы төлеуге чек жазылған күні қабылдайды және төлеуге қабылдаған күннің ертеңіне чек ұстаушы арқылы қызмет көрсететін банкке ұсынылуы тиіс. Чек кітапшасынан алынған чектің күшінде болу мерзімі, жазылған күнін есептемегенде, әдетте , 10 күннен аспайды.

47 сурак Банктің кассалық операцияларын есептеу және оны ұйымдастыру тәртібі.

Кассалық операциялар – бұл банк клиенттерінің ақшалары мен құндылықтарын қабылдап-өткізу бойынша банктік операциялар. Басқаша айтқанда, барлық кәсіпорындар мен мекемелер, олардың меншік түріне байланыссыз өз ақшаларын банкте сақтайды және банктің клиентке қолма-қол ақшалай есеп айрысуын жүргізу бойынша қызмет көрсетуі – бұл кассадан ақшаны беру, қабылдау және сақтау. Екінші деңгейдегі банктердің кассалық операцияларды жетілдіру тәртібі 1999 ж 15 қаращадағы №394 «ҚР-ң екінші деңгейдегі банктерінің кассалық операцияларын жүргізу» ережелеріне сәйкес жүргізіледі. Олар бойынша келесілер қарастырылған:

Кассалық операцияларды жүргізудің жалпы тәртібі;

Ақшаны жеткізу және сақтау тәртібі;

Ақшаның төлем қабілеттілігін анықтау тәртібі;

Зақымданған банкноттар мен ақаулы тиындарды айырбастау және жою тәртібі.

Банктерде клиенттреге кассалық қызмет көрсету, қолма-қол ақшаларды өңдеу және кассалық жұмыстарды ұйымдастыру ісін жүргізу үшін келесі бөлімшелер құрылады: кіріс, шығыс, кіріс-шығыс кассалары, қайта есептеу кассасы, кешкі касса және т.б. банктер банктік заңдылықтарға сәйкес кассалық және басқа да банктік операцияларды жүзеге асыру үшін банк орналаспаған жерден де есеп-кассалық бөлімшелерді ашуға құқылы

.

48 сурак Банктін карыздык операцяларынын есебі жане бакылау. Банктен қарызалушының мақсаттары мен міндеттеріне талдау.

Несиенің қайтарылуы – уақытша пайдаланған несиеленген құнды несие берушіге қайтару процесі. Несиенің қайтарылуы объективті процесс б.т., яғни оны мәміленің табиғатын өзгерпей, кейінге қалдыруға болмайды. Несие беруші мен қарыз алушы бекіткен келісімшартқа сәйкес ол заңды бекітілген сипат алады. Қарыз алушының несие қабілеттілігін талдау өткен кезеңдегі статистикалық және бухгалтерлік есебі, несие пайдалану кезеңдегі оның қаржылық жағдайына болжам туралы жиналған мәліметтер негізінде жүргізіледі. Қарыз алушы несиені алу үшін банкке негізделген жазбаша арызымен барады, онда мыналар қысқаша жазылып көрсетілгендей: несиенің мақсаттық бағыты, оның сомасы, пайдалану мерзімі, нақты өтеу мерзімі, сонымен қатар несиеленетін шаралардың және оны жүзеге асырудың экономикалық тиімділіктерінің қысқаша сипаттамасы. Арыз үш данада толтырылады: бірінші және екінші данасы өткізбе үшін, ал үшіншісі несиелеуші қызметкеріне қалады.

Несиеге қабілеттілікті бағалаудағы негізгі мақсат-қарыз алушының жағдайына қаржылық баға беру. Оның мақсаты-шаруашылық субъектінің қаржылық және мүліктік жағдайына, оның қызметінің нәтижелеріне толық сипаттама беру:

Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын және өтімділігін анықтау;

Меншік және тартылған қаржылық ресурстарды пайдаланудың тиімділігін зерделеу.

Қарыз алушының несие қабілеттілігін бағалау кезінде мынадай үш негізгі көрсеткіш есепке алынады: өтімділік коэффициенті, жабу коэффициенті, меншікті айналым қаражаттарымен қамтамасыз етілу көрсеткіші.

51 -52-53сурак Банктегі аудиттін угымы жане турлері. Банктегі аудит пәнінің құралымы, мәні және мақсаттары. 1[:]

«Банктегі аудит» пәнінің мақсаты - банктегі қызмет бойынша қаржылық жағдайын тексеру. Халықаралық стандартқа көшумен байланысты банк жүйесінде қолданылатын жаңа есеп шоттар жоспары кеңінен оқытылады. Ұлттық банк және екінші деңгейдегі банктерде жүргізілетін барлық операциялардың есебі мен жүргізілу тәртібі, оларды аудиторлық тексерудің тиімділігі қарастырылып, аудиттің қазіргі нарықтық жағдайда алатын орнына басты назар аударылады.

Курстың мәні мен мазмұныны банктік аудитке теориялық берілген анықтамаларына сипаттама беріп, аудиторлық қорытынды жасауды анықтауАудиторлық қызметтің жалпы қабылданған стандарттарының бөлімдерімен таныстыру. Аудитордың жұмыс стандарттарын анықтайтын шартты көрсету. Аудитор мен клиенттің арақатынасын белгілейтін негізгі құжаттармен таныстыру. Аудит стандарттары бұл аудитті өткізудің негізгі ережесі және бірыңғай базалық талап екенін көрсету. «Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет» туралы қабылданған Заң туралы және оның міндеттерімен талдау. Аудитордың негізгі қағидаларына сипаттама және аудиттің объектілері мен таныстыру. Аудиторлық қортынды жасауға негіз болатын аудиторлардың пікірлерін тұжырымдау процесінде пайдалануға болатын ақпараттар, аудиторлық дәлелдеулер жасаумен таныстыру. Турлері:Депозиттік және несиелік операциялар аудиті;Меншікті капитал аудиті;Табыстар мен шығыстар аудиті;

Депозиттік және несиелік операциялар аудиті. 2 [:]

Депозиттік операцияларды тексеру үшін аудиторлар банктен келесі құжаттарды талап етеді:

Депозиттік операцияларды жүргізу бойынша нұсқаулар, ережелер және т.б.нормативтік актілердің барын.

Заңды және жеке тұлғалардың салымдарының қабылдау жөніндегі ережелер.

Тексерілетін есептік мерзімге банктің балансы.

Ай сайын толтырылартын айналым тізімдемелері.

Тексерілетін уақытқа салымшының шоттары бойынша қалдықтары жөніндегі тізімдемесі.

Банктің басқару аппаратының мәжілістерінің протоколдары .

Салымдар мен депозиттер жөнінде келісімшарттар.

Депозиттер бойынша есеп регистрлері.

Заңды және жеке тұлғаның депозиттері бойынша пайызды есептеу тізімдемелері.

Депозиттік келісімшарттарды тіркеу кітапшалары.

Депозиттік шоттарды ашу туралы тіркеу кітапшалары.

Заңды тұлғалар бойынша, депозиттік операциялар бойынша тексеру кезінде келесі процедуралар жүргізіледі:

Депозиттік келісімшарттың дұрыс және толық жасалуы.

Келісімшарттардың арнайы банктік кітапшаларды уақытылы тіркеу.

Заңды тұлғалардың салықтық комитеттерде тіркеу.

Есептік ағымдағы шоттардың келісімшарт негізінде банктің аударым операцияларын уақытылы жүргізілуі.

Депозиттік операциялардың жүргізілуі нормативтік актілерге сәйкестігін анықтау.

Банктің баланстық шоттарда депозиттің уақытына сәйкес дұрыс көрсетілуін анықтау.

Депозиттік операциялардың аналитикалық есебі синтетикалық есепке сәйкестігін анықтау.

Банктің депозиттік операциялар бойынша тәуекелділігін, төлем қабілетін анықтау.

Депозиттік операциялар бойынша аудиторлық құжаттарды, тестілерді, кестелерді дер кезінде жүргіэу және аудиторлық қорытындыға дұрыс енгізу.

Депозиттік операцияларды тексеру барысында аудиторлар әртүрлі процедуралар және кестелер қолданылады.

Депозиттер бойынша пайызды есептеуді тексеру барысында аудиторлар банктің есеп саясатында зерттеледі. Себебі есеп саясатын пайызды есептеу тәсілдері көрсетілуі қажет. Содан кейін аудиторлар пайыздық сомалардың уақытылы есептелуін, пайыздық мөлшерлердің дұрыстығын , банктің ішкі бақылау жүйесін , бухгалтерлік есепте пайыздың уақытылы есептелуі мен шоттарды көрсетілуін және де толық уақытылы төленуін немесе шоттарға аударылуын анықтайды. Тексеру нәтижесінде аудиторлық анықтама немесе қорытынды жасалады.

Меншікті капитал аудиті. 3[:]

Меншікті капитал аудитінің негізгі міндеттері:

Жарғылық капиталдың қалыптасуы мен өзгеруінің дұрыстығын тексеру.

Резервтік капиталдың қалыптасуы бойынша ережелер, нұсқаулар , пайыздық мөлшерлемені тексеру.

Ішкі банктік қорлардың қалыптасуы бойынша нормативтік актілердің дұрыс қолданылуын талдау.

Негізгі және қосымша капиталдың қорлануын, пайдасын тексеру.

Жарғылық капиталдың аудитін жүргізу кезінде аудиторлар банктің жарғысын , құрылу құжаттарын, келісімшарттарды үлес қосушылар мен келісімшарттар , акциялар тізімін банктік іс-әрекеттер бойынша лицензияға акциялар шығару бойынша тиісті құжаттар, келісімшарттар, регистрлер, банк көшірмелері, ішкі банктік нормативтіактілер және т.б.құжаттар тексеріледі. Банктің жарғысын зерттеу барысында құрылтайшылардың тізімі, үлесі , тіркелу мерзімі, шешімдер зерттелуі тиіс. Егер АҚ болса , оның түрі, категориясы, акцияларының жалпы саны, құны, акциялар тізімі және де құрылтайшылардың келісімшарттардың мәліметтері салынады. Егер де жарғылық капиталға өзгерістер енгізілетін болса, онда өзгерістер акциялармен, банктің қаржынының түрлері бойынша тексеру процедуралары өткізілуі тиіс. Егер несиелік мекемеде шетелдік инвесторлар болатын болса, аудиторлар шетелдік инвесторларбойынша тиісті құжаттарды талап етеді. Оның ішінде ҰБ-ң келісімі, келісімшарттар, үлес қосушының тізімі, пайыздық мөлшерлемесі анықталады. Жалпы банктің жарғылық капиталын тексеру барысында оның толық өтілген мерзімі анықталады. Ол үшін тіркелу куәлігі, баланстық шоттар бойынша көшірмелер тексеріледі. Содан кейін жарғылық капиталдың құрылуы бойынша активтердің түрі анықталады.

Табыстар мен шығыстар аудиті. 4[:]

Аудиторлық тексерудің негізгі мақсаты банктегі қызметі бойынша қаржылық нәтижені тексеру, оның ішінде шығыстардың дұрыс анықталуы және толық көрсетілуі. Қаржылық нәтиженің дұрыстығын табыстың дұрыс пайдалануын тексеру үшін келесі объектілерді зерттеу:

Табыстар мен шығыстар бойынша пайыздық мөлшерлемені есептеу және бухгалтерлік есепте толық көрсету.

Банктік комиссиялық сыйақының есептелуі мен бухгалтерлік есепте толық көрсетілуі.

Банктің табыстар мен шығыстардың қалыптасуын тиісті шоттарда көрсетілуі.

Алдағы кезеңдегі табыстар мен шығыстардың қозғалысын шоттарда дұрыс көрсету.

Табыс пен шығыс шоттарының жабылуын және есеп жылындағы таза табыс немесе зиян көлемін дұрыс анықтау.

Банктегі басқадай іс-әрекеттерден болатын табыстар мен шығыстарды анықтау

Банктің саясаты бойынша таза табыс көлемін пайдалану және үйлестіру тәртібін зерттеу.

Шоттардағы көрсетілген шығыстар көлемін зерттеу және таза табыс көлеміне әсерін анықтау.

Банктегі табыстар көлемін тексеру шоттардағы қалдықтар мен қозғалысынан босатылады. Ол үшін шоттар бойынша көшірмелер, баланстағы көрсетілген сомалар, табыстар мен шығыстар есептемесі және де басқа да табыстар көлемін анықтайтын бастапқы құжаттарды талап ету қажет.

Баланстық шоттар табыс және алдағы кезең табыстарын тексеру барысында банктің саясаты және есеп саясатындағы табыстар тізімдемесін зерттеу қажет. Оның ішінде табыстардың келіп түсу тәртібі мен мерзімін анықтайды.

Аудиторлық қорытынды. Барлық қажетті аудиторлық процедуралар жүргізіліп болғаннан кейін аудитор аудит бағдарламасының барлық пунктердің орындалу сапасы мен толықтығын, сонымен бірге қателіктерде анықтап, жөнделгенін тексереді. Аудиторлық тексерудің аяғында аудиторлық топтың жетекшісі барлық жұмыс құжаттарын тағы бір рет зерттеп шығарады. «ҚР-ң аудиторлық қызметі туралы» заңына сәйкес және 700-ші,710-ші,800-ші халықаралық аудит стандарттарына сәйкес аудиторлық қорытынды жасалады. Қорытынды келесі түрлерге бөлінеді:Ескертусіз;Ескерулер бар;Аудиторлық қорытынды беруден бас тарту;Теріс аудиторлық қорытынды.Аудиторлық қорытындының элементтері:Аталуы;Адрес иесі;Кіріспе;

Аудиттің масштабын анықтаушы бөлімі; Қорытынды;Есеп беру мерзімі;Аудиторлық ұйымының мекен-жайы;Аудиторлардың қолтаңбасы;Мөртаңба.

54сурак Инвистиция үгымы және инвистициялық қызмет. Инвестицияның түсінігі, объектілері мен түрлері.

«Инвестици» термині латынның investire – «жұмылдыру» сөзінен алынған. Экономикалық және қаржылық тұрғыдан инвестицияландыру экономикалық ресурстарды болашақта таза пайдаға жету және бұл пайданы бастапқы салынған капиталдан асырып түсіру мақсатымен ұзақ мерзімді салу деп анықталады. Капиталдық салым процесінің жалпы анықтамасы: инвестицияландыру дегеніміз бүгінгі қажеттіліктерін қанағаттандыруды оны келешекте инвестициялық игіліктердің көмегімен қанағаттандыру үмітіне айырбастауды білдіреді. Инвестиция – бұл ақшаны, оның сақталуына немесе құнының артуына және табыстың оң шамасын қамтамасыз етуге үміт арта отырып, отналастыруға болатын кез келген құрал.

Инвестицияға ашығырақ түрде келесілер жатады:

ақша қаражаттар, банктік мақсатты салымдар, акциялар және басқа бағалы қағаздар;

жылжитын және жылжымайтын мүлік (ғимараттар, құрал-жабдықтар және тағы басқа материалды құндылықтар);

авторлық құқықтар, жерді пайдалануға құқықтар;

мүліктік құқық, тәжірибе және басқа интеллектуалды құндылықтар.

Инвестицияның негізгі объектілері болып келесілер табылады:

қайтадан құрылған, кеңейтілген негізгі қорлар және шаруашылық жүргізуші субъектің барлық салаларындағы айналым құралдары;

бағалы қағаздар;

мақсатты ақшалай салымдар;

ғылыми-техникалық өндіріс және меншіктің басқа объектілері;

мүліктік құқық және интеллектуалды меншікке құқық.

Жалпы инвестицияларды екі топқа бөлуге болады:

нақты;

портфелді.

Нақты инвестициялар – негізінен нақты бір жобаға, көбінесе нақты активтер алумен байланысты ұзақ мерзімді капитал салу болып табылады. Нақты иевестициялар тікелей өндірістік процесске қатысатындықтан оларды кейде тікелей инвестициялар деп атайды.

Портфелді инвестициялар - бағалы қағаздар және тағы басқа активтерді сатып алу және инвестициялық портфелді қалыптастырумен байланысты жобаларға капитал салуды білдіреді. Қаржылық инвестиция деп – басқа фирмалардың жұмыстарына қатысу құқығын алуға және қаржылық мүлікті құруға бағытталған ұзақ мерзімді салымдарды айтамыз

55сурак.Инвистициялык кызметтікаржыландыру коздері.Инвестициялық қызметінің қаржыландыру көздері.

Инвестициялық процесті қаржылай қамтамасыз етудің жүйесі инвестициялық қызмет пен инвестициялау әдістерін қаржыландырудың дерек көздерінің тығыз байланысымен жүзеге асырылады. Қаражаттарды инвестициялық процеске берудің негізгі әдістеріне бюджеттік қор, несие, өзін-өзі қаржыландыру, құрама (аралас) жатады.Инвестицияларды қаржыландырудың бюджеттік әдісі (қайтарымсыз) сол экономикалық жағдайларда барлық мемлекеттік кәсіпорындарға арналған негізгі қорлардың құрылуын, олардың қаржылық жағдайына қарамастан қамтамасыз етті.

Инвестицияларға қаражаттарды еліміздің экономикалық дамуының белгілі бір кезеңдерінде, әсіресе шаруашылықтанудың нарықтық жағдайындағы өтпелі кезеңінде берудегі несиелеу әдісінің сөзсіз артықшылығына қарамастан қаржыландырудың қайтарымсыз әдісін де қолдануға мәжбүр. Бұл бәрінен бұрын әлеуметтік саладағы мектептер, ауруханалар, балалар мекемелері, азаматтардың жекелеген категорияларына арналған тұрғын үйлер, сондай-ақ қорғанысқа қажетті құрылыстар және т.б. объектілер қатарының құрылысын салу қажеттілігімен байланысты. Реформаланған жағдайда инвестицияларды қаржыландырудың осындай формалары мен әдістері де белгілі таратуларға ие бола бастады:

акцияларды сатып алу жолымен ақшалай қаражаттарды салуды ұсынатын акционерлік инвестициялау;

лизинг жалға берушімен (машиналарды, жабдықтарды, көлік және басқа да құралдарды орташа және ұзақ мерзімді жалға беру) меншік құқығын сақтау кезінде мүлікті ұзақ мерзімді жалға беруге негізделген инвестицияларды қаржыландырудың әдісі сияқты;

ипотека – ақшалай несиелермен т.б. алу мақсатындағы жылжымайтын мүліктің кепіл түрі (жердің, кәсіпорынның, ғимараттың, құрылыстың және өзге де жермен тікелей байланысты объектілердің).

56 сурак Қазақстан Республикасындағы инвестициялық саясат пен инвестициялық климат.

1997 жылы инвестициялы – құрылымдық саясатты жаңарту мақсатында 2 маңызды заң қабылданды- бұл ҚР «мемлекеттік инвестицияны қолдау туралы» заң, ҚР «сыртқы қарызды басқару және сырттан карыз алу туралы» заң, ҚР инвестиция бойыншамемлекеттік комитет құрылды.

Инвестициялық саясаттың өткізілуі, елдің экономикалық және әлеуметтік дамуына бағытталған :

инвестициялық бағдарламаға сәйкес келу;

бюджеттік емес қорларды, бюджеттік ассигнованияларды және мемлекеттік инвестицияларды тікелей басқару;

дифференцияланған пайыздық ставкілерді және жеңілдіктер енгізу;

экономикалық жағдайға байланысты салмақты қаржылық,бағалық, несиелік саясатты өткізу;

инвестициялық жобаларды экспертизаға жатқызу (экспертизаның сұрақтары «банктік тексеру және инвестициялық жобаларды талдау») бағамы бойынша зерттелінеді