Инвестициялық тәуекел

Тәуекел – күрделі және көп аспектілі категория болып табылады. Кез келген коммерциялық қызметте белгілі бір тәуекел қатар жүреді. Сол сияқты инв.қызмет те тәуекелге тәуелді болып келеді.

Инв.тәуекел дегеніміз – іс жүзіндегі инв/қ табыстың көлемінің күтілетін табыс көлемінен ауытқу ықтималдығы. Яғни, табыстың өзгеріс шкаласы айнымалы және кең болған сайын тәуекел де жоғары болады.

Инв.тәуекелді анықтау кезінде мына ерекшелікті анықтау қажет:

1) Инв.табыс дәрежесі бойынша,сонымен қатар тәуекелі бойынша іс жүзінде әр түрлі бола отырып,әр түрлі инв.іс-шараға бағыттала алады.

2) Инв.қызмет нәтижесіне әр түрлі фактор әсер етеді.Олар өз ішінде тәуекел деңгейіне әсер ету дәрежесі,сондай-ақ анық еместік деңгейі бойынша ажыратылады.

3) Өткен кезең бойынша ұқсас инв.жобаны, соның негізінде болжауға болатын көрнекті статистикалық ақпарат болмайды.

Әрбір коммерциялық ұйым өз ішінде инв.тәуекелдің пайда болуы мүмкін және оны төмендету шараларын алдын-ала қарастыруға міндетті.

Жалпы тәуекелді басқару мына іс-әрекеттің орындалуына алып келеді:

1) Өткен кезең бойынша тәуекелді талдау (оның пайда болу ықтималдығын және жиілігін);

2) Әр түрлі инв.жобаны жүзеге асыру кезінде мүмкін болатын тәуекелді және оның экономикалық салдарын анықтау.

3) Мүмкін болатын өзгерістің жобаға әсерін талдау және оның кәсіпорынның қаржылық жағдайына әсерін талдау.

Орыс экономисті И.Г.Балабанов ұсынған тәуекелдің сыныпталуы кең тараған. Бұл сыныпталудың артықшылығы – барлық тәуекел бір логикалық жүйеге келетін және тәуекелдің сыныпталуының белгілері сәтті таңдалған,яғни:

1) Тәуекел салдарына байланысты;

2) Тәуекелдің пайда болу негізіне;

3) Құрылымдық белгісіне;

4) Ақшаның сатып алу қбілетіне байланысты жіктеледі.

Жалпы тәуекелді таза және алып-сатарлық (спекулятивті) тәуекелдер деп қарастырамыз.

Таза тәуекелге жатады:

Ø Табиғи жаратылыс т;

Ø Экологиялық т;

Ø Саяси т;

Ø Көлікті т;

Ø Мүліктік т.

Спекулятивті тәуекел:

Ø Өндірістік т;

Ø Сауда-саттық т;

Ø Қаржылық т.

Сауда-саттық т – коммерциялық тәуекел қатарына жатады: 1)ақшаның сатып алу қабілетіне байланысты; 2)инвестициялық тәуекел.

Ақшаны сатып алу қабілетіне байланысты тәуекел: - инфляциялық; - валюталық; - өтімділік.

Инвестициялық тәуекел: - пайдадан айрылу тәуекелі; - табыстың төмендеу тәуекелі; - тікелей қаржылық жоғалту тәуекелі.

Пайдадан айрылу тәуекелі: - %-дық тәуекел; -несиелік т; -бюджеттік т; -банкроттық

Инв.тәуекелді барынша сәтті сыныптау В.А.Черновтың «Коммерциялық тәуекелді талдау» деген ғылыми еңбегінде келтірілген.

Бұл жерде инв.тәуекелді сыныптаудың екі белгісі қолданылады:1)тәуекелдің пайда болу көзі; 2) коммерциялық ұйым қызметіне байланысты.

Инв.тәуекелдің пайда болу көзіне байланысты:1)іскерлік; 2)қаржылық; 3)сатып алу қабілетіне байланысты; 4)пайыздық; 5)өтімділік; 6)жиынтық; 7)нарықтық; 8)кездейсоқ.

Іскерлік т д/з – инв/дан табыс құрумен байланысты инв.қаржы құралдарын ұсынған барлық инвестормен есептесу үшін жеткілікті болатын белгісіздік дәрежесі.

Қаржылық т – компания немесе жеке меншікті қаржыландыру үшін әр түрлі қарыз және меншік құралдарын пайдаланумен байланысты белгісіздік дәрежесі.

Сатып алу қабілетіне байланысты т – инфляциялық процесс және ұлттық валютаның сатып алу қабілетінің төмендеуімен шартталған тәуекел.

Пайыздық т – нарықтық пайыз қойылымының өзгеруінен пайда болатын бағалы қағаз бағамдарының деңгейіндегі белгісіздік дәрежесі.

Өтімділік т – инв.құралды нақ сол кезеңге және қабылданған баға бойынша қолма-қол ақшаға сату мүмкіндігімен байланысты өзгеріс.

Нарықтық т – компания қызметіне байланыссыз (саяси,әлеуметтік тұрақсыздыққа байланысты) өзгерісі.

Кездейсоқ т – ағымдағы жағдайда пайда болған көп бөлігі немесе толығымен күтілмейтін тәуекл.

Жиынтық т – диверсификацияланған және диверсификацияланбаған тәуеклден тұрады.Див/н тәуекелге ережеге сай ішкі фактормен байланысты, яғни ұйым қызметіне байланысты тәуекел. Див/баған тәуекел сыртқы фактормен, яғни ұйым қызметіне байланыссыз тәуекел.