Электртізбегі турлы ұғымдар. Электр тізбегінің сұлбалары және элементтері.

Тарау. Тұрақты тоқ тізбегінің қасиеттері және оның есептеу тәсілдері

Электртізбегі турлы ұғымдар. Электр тізбегінің сұлбалары және элементтері.

Электр энергиясы өндірісте, транспортта, тұрмыста кеңінен қолданылады. Оның мынандай артықшылықтары бар:

1. Электр энергиясын энергияның басқа түріне түрлендіру жеңіл

2. Электр энергиясын алыс қашықтыққа тасымалдау ыңғайлы және жеңіл.

3. Электр энергиясын бөлшектеп қолдану ыңғайлы және жеңіл.

4. Электр энергиясымен жұмыс жасайтын қондырғылардың құрылысы қарапайым және бағасы арзан

Электр энергиясын пайдаланып жұмыс жасайтын қондырғыларды электротехникалық қондырғылар деп атайымз. Электротехниканың қондырғылардың ішінде және оның айналасында болып жатқан электрлік және магниттік құрылыстарды зерттеу үшін және есептеу үшін оларды эквивалент электр тізбегімен айырбастаймыз.

Электр тізбегі деп өзара бір-бірімен сымдар арқылы жалғасқан электр энергия көздерінің электр энергияны тұтынанушылардың және бақылау, өлшеу аспаптарының жиынтығын айтады.

Электр тізбегі:

Мұндағы: ЭЭК- электр энергиясының көзі

ЭЭТ- электр энергиясының тұтынушылар

A,V- өлшеу аспаптары

Электр энергияның көздері энергияның басқа түрлерін (механикалық, жылу, жарық, химиялық) электр энергиясына түрлендіреді.

механикалық энергия

химиялық энергия

электр энергиясы

жылу энергиясы

жарық энергиясы

химиялық энергия

электр энергиясы

жылу энергиясы

жарық энергиясы

Электр тізбегінің жіктелуі:

1. Тоқтың түріне байланысты:

а )тұрақты тоқ тізбегі

ә )айнымалы тоқ тізбегі: 1)синусоидалы тоқ тізбегі

2)синусоидалы емес тоқ тізбегі

1 фазалы

синусоидалы

3 фазалыдан көп фазалы

2. Тізбектің элементтерінің вольт/амперлік сипаттамасына байланысты:

а) ә)

а) сызықты элемент тізбегі; б)сызқты емес электр тізбегі

3.Тізбектігі электр қоректендіргіштің санына байланысты:

а) 1 қоректендіргіші бар электр тізбек

ә) Бірнеше қоректендіргіші бар электр тізбегі

4.Тізбектегі тармақ санына байланыста:

а) Тармақталмағантізбек1 тармақ

I R

ә) Тармақталған тізбек : бірнеше тармақ

R

I R R

Электр тізбегінің сұлбалары

Электр тізбегінің элементтерін және олардың өзара жалғану ерекшеліктерін шартты түрде графикалық жолмен бейнелеуді электр сұлбасы дейді

а) Эскиздік сұлба:бұл сұлбада тізбек элементтері эскиз(сұлба) түрінде көрсетіледі.

Мысалы:

акуммулятор

лампа

амперметр

Бұл сұлбаны қолданған ыңғайсыз.

ә) Принципиалды электрлік сұлба:

Бұл сұлбада тізбектің элементтері МЕСТ бойынша қабылданған арнаулы шартты белгі арқылы көрсетіледі.

Мысалы:

Батарея,акуммулятор:

Амперметр,вольтметр:

Лампа:

Сұлба:

+

- HL

Бұл сұлба арқылы тізбектің элементтерінің атқаратын қызметін, өзара жалғану жолдарын түсінуге болады, бірақ тізбекті есептеуге мүмкіндік бермейді.

б)Орынбасу сұлбасы

Бұл сұлбада тізбектің элементтерінде болып жатқан электірлік, магниттік құбылыстарды зерттеуге мүмкіндік беретін идеал элементтермен айырбастаймыз(Сиымдылық элемент, кедергі, индуктивтілік элемент)

1) Кедергі электр энергиясының жылу энергиясына айналу құбылысын сипаттайды. Шартты белгіленуі:

R

2) Индуктивті элемент электр энергиясының магнит энергиясына айналу құбылысын сипаттайды. Шартты белгіленуі:

L

3) Сиымдылық элемент электр энергиясының электр өрісінің энергиясына айналу құбылысын сипаттайды. Шартты белгіленуі:

C

Мысалы:акуммулятор Е лампа

R

R

Электр сұлбаларының топографиялық элементтері

1Тармақ:

Тармақ деп элементтері бір-бірімен бірізді жалғанған, бойымен бір ғана тоқ жүретін тізбек бөлігін айтамыз.

3) Түйін:

Түйін деп кем дегенде 3 тармақтың түйіскен нүктесін айтады.

4) Контур:

Контур деп тізбектің тұйық бөлігін айтады.

I₁ R₂ R₄ I₂

b

R₁ I₃ R₃ R₅

R₆ R₇

a d

с

I₄ R₈ I₅

I₆

Бұл сұлбада: 6 тармақ

4 түйін

7 контур бар.