Дәріс №2. Баланың психологиялық дамуының жалпы және арнайы заңдылықтары.

Бала дамуының жалпы заңдылықтары. Баланың психикалық дамуында биологиялық және әлеуметтік факторлардың ролі. Табиғи көріністер, қоршаған орта, әлеуметтік қалпы және мәдениетті игеру. Депривация. Психикалық, сенсорлы және дене кемістіктерінде психикалық дамудың жалпы заңдылықтарының пайда болуы. Ауытқушылықты (кемістіктің) дамуының арнайы заңдылықтарының екі тобы: барлық бұзылыстардың түрлерінде көрінетін және бір бұзылыстың түрінде байқалатын топтар (В.И.Лубовский). Жоғарғы психикалық функциялардың дамуындағы сөйлеу тілінің ролі. Ауытқушылықты (кемістіктің) дамуындағы сензетивті кезең.

Дамуында ауытқуы бар балаларды психологиялық-педагогикалық терең тексерудіңмақсаты – диагностиканың қорытындысының негізінде түзету бағдарламасын жасау. Мұндай тексеру уақытты қажет етеді және негізінен білім беру мекемелерінде, кейде кеңес беру мекемелерінде жүргізіледі. Бұл тексерудің міндеті әртүрлі және әртүрлі жас кезеңдеріне арналған.

· Балаланың жеке психологиялық-педагогикалық ерекшеліктерін анықтау;

· Оқыту мен дамытуға арналған түзету бағдарламасын дайындау;

· Баланы тәрбиелеу жағдайын және отбасылық қарым-қатынасын анықтау;

· Оқудағы қиыншылықтарға әкеп соқытыратын жағдайларды анықтау және көмек көрсету;

· Жасөспірімдерді кәсіпке бағдарлау және кәсіби кеңес беру.

· Әлеуметтік эмоциональды жағдайдағы мәселелерді шешу

Бұл міндеттерді шешуде психологиялық диагностиканың әдістерін пайдалану (эксперимент, тест, жобалық әдістемелер) өте маңызды.

Даму бұзылысының психологиялық-педагогикалық диагностикасының негізгі міндеттері:

· Балалардағы даму бұзылысын ерте анықтау;

· Даму бұзылысының сипатын және себебін анықтау;

· Дамуында ауытқуы бар балалардың жеке психологиялық ерекшеліктерін анықтау;

· Оқыту мен дамытуға арналған бағдарламалар даярдау;

Қалыпты және дамуында ауытқуы бар балалардың дамуындағы негізгі заңдылықтар бірдей. Дамудағы ауытқушылық диагностикасы комплексті, жан-жақты, жүйелі түрде болуы қажет. Баланың психикалық дамуы тұралы бір ғана симптомы бойынша қорытынды шығару қажет болады. Балаларды зерттегенде оларда болатын кемістікті анықтау және дұрыс диагностикалау үшін әртүрлі мамандар қатысуы қажет: дәрігер, психолог, дефектолог, логопед. Бұл тәсіл балалардың дамуындағы ауытқушылықты дұрыс анықтауды және дамуларының клиникалық, психологиялық, педагогикалық ерекшеліктерін дұрыс бағалауға мүмкіндік береді. Аномалды дамудың диагностикасында баланың жоғарғы психикалық процесінің жүйелі анализінің ерекше мәні бар. Зерттелетін баланың нейро-психологиялық, неврологиялық, психолого-педагогикалық ерекшеліктерін жүйелі, комплексті түрде анықтау қажет. Баланы зерттеу сөйлеудін басқа функциясынан, психологиялық базадан басталады. Оқушылардын күнделікті әрекет ету структурасының қандай бөлігі немесе бірнеше бөліктері қалыптаспаған немесе бұзылған екендігін анықтап алып. Балаларды ары қарата зерттеп және түзетуді дұрыс жүргізуге себеп болады. Бұл жағдайда баланың нені білетінін, нені білмейтіндігін анықтау мен қатар, оларды неге үйретуге болады, нені игере алатындығы есепке алынады

Баланың психикалық функциясын зерттегенде, оларды күнделікті тұрмыс жағдайларына және тәрбиеленуіне, басқа балалармен қарым-қатынасына назар аударылады. Бұл зерттелуде балалардың жас мөлшері ескеріледі, себебі әр кезеңце зерттеудін өз ерекшеліктері болады. Олардын назар аудару қабілеті, қабылдауы, еске сақтау қабілеті, интеллекті, эмоциялық реакциялары, олардын өз бетімен әрекет ете алуы анықталады. Балалардың ойынына диагностикалық бақылау жүргізіліп, олардын әр түрлі жағдайлардағы мінездері, өзін-өзі ұстауы бақыланады. Баламен әнгімелесу немесе ересектермен бала тұралы сөйлесу, үйрету тәжірибесі өткізіледі.