Дәріс.Тақырыбы: Экономикалық теорияның пәні мен әдістері

Экономикалық теория - адамның шектеусіз қажеттіліктерін қанағаттандырудағы қоғам өндірісінің сирек шектелген ресурстарын бөлу, айырбастау және тұтыну туралы ғылым.

Функциялары:

Танымдық – экономикалық құбылыстарды, заңдарды зерттеу және түсіндіру.

Практикалық – іс жүзінде зерттелген обьектілер теориясын қолдану. Мемлекеттің экономикалық саясатының негізін құру.

Болжамдық – экономиканың және жалпы қоғам дамуының ғылыми болжамын жасау.

Дүниетанымдық – ғылым негізінде қоғам өміріне белгіленген көзқарастар жүйесін құру.

Методологикалық – экономикалық ғылымдар жүйесі үшін теориялық және методологикалық негіз болады.

Экономика ғылымын тану әдістері:

Экстрапаляция – болашаққа лайықталған тенденциялар негізінде экономикалық даму болжамы.

Индукция – көптеген деректерді зерттеу нәтижесінде жалпы қорытынды жасау.

Дедукция – жалпы ережелер негізінде жеке қорытынды шығару.

Гипотеза – алдын-ала тексерілмеген қағида.

Экономикалық жүйе:

Экономикалық жүйе – бұл материалдардың рухани игіліктер мен қызметтерді өндірушілер мен тұтынушылар арасындағы байланыстардың ерекше реттелген жүйесі. Экономикалық жүйенің дамуына әсер ететін факторлар:

1. елдегі шаруашылық шешімдерін қабылдау жөніндегі шаралар жүйесі.

2. меншік құрылымы.

3. ақпаратпен және үйлестірумен қамтамасыз ететін механизмдер.

4. мақсат қою мен адамдарды еңбекке тарту механизмдері.

Бұл факторлар келесі үш топқа топталады:

1. шаруашылық құрылымы

2. әкімшілік

3. ақпараттық

Шаруашылық құрылым – шектеулі ресурстарды қолдануға байланысты материалдарды техникалық база элементтерінің өзара әрекеті.

Әкімшілік құрылым – лауазымды тұлғалардың шектеулі шаруашылық ресурстарды іске жаратуға байланысты заңды түрде құжатталған құқықтары мен міндеттерінің жиыны.

Ақпараттық құрылым – алғашқы екі құрылымның қызметі жайлы мәліметтерді топтастырады және таратады. Меншік формасына байланысты аталған құрылымдардың жиынтығы әртүрлі сипатқа ие болады; патриархалдық, ұсақ тауарлы, мемлекеттік және т.б. Осы аталғандардың бір елде, бір мезгілде бірнеше сипаты бола алатынын алуы мүмкін. Бұл жағдай экономикалық жүйенің өзінің қарама-қарсы және толқынды қозғалысына әкеледі. Осылайша егер елде мемлекеттік сипат күшейе бастаса, ұлттандыру процесі жүруде деп білеміз, ал керісінше жеке шаруашылықтың сипаты алғы кезекке шықса, орталықтандыру орталықсыздандырумен алмастырылады. Қазіргі заманғы әлем әр қайсысы қазақ тарихи даму процестерінің нәтижесінде қалыптасқан сан алуан экономикалық жүйелердің болуымен сипатталады. Оларды қалайда бір критерий негізінде топтастырып, жіктеуге болады. Қоғамның тарихи даму процесін әр экономист әр түрлі түсінетін болғандықтан олардың таңдап алған критерийлері де біркелкі емес. Әр түрлі көзқарастар негізінде құрылған экологикалық жүйелердің классификациялаудың кейбіреуін қарастырсақ:

Формациялық көзқарас- Маркстік теорияға тән үш мүшелік классификацияны қорытып шығарды. Алғашқы құрылыс - алғашқы қауымдық және өндіріс әдістерінен тұрады. Бұл жерде біз өндіріс әдісіне көңіл бөлеміз. Оның негізі патриархалдық шаруашылық шегінде қала отырып, рыноктың көмегінсіз өзін-өзі қамтамасыз етуіне мүмкіндік беретін үй өнеркәсібімен жерге ұжымдық меншікке негізделген шығыстық қауым.

Ірі формация – Маркс II-реттік, яғни жеке меншікке (құлдық, басыбайлық, капитализм) негізделген деп аталады.

Жеке меншікті – жоюға негізделген екі сатылы формация. Формациялық әдіске тән экономикалық жүйелер бес өндіріс әдістерінен көрінеді. Олар: алғашқы қауымдық, құл иеленушілік, феодалдық, капиталаистік, коммунистік. Өндіріс әдісі өндіргіш күштер мен өндіретін қатынастар жүйесінің жиынтығы ретінде әрекет етеді. Қатынастар сипаты өндіріс құралдарына меншіктің үстем формасы арқылы анықталады. Әр жүйенің материалдық өндірісінң даму деңгейі тұрақсыздығына көңіл бөлінеді. Бұлар өндіріс деңгейінің тиімділігін анағұрлым жоғары болуын жүзеге асырады.