ШІНШІ БАСЫЛЫМЃА АЛЃЫ С¤З

1988 жылы осы оќулыќќа авторлас меніњ ±стазым А.И.Струков баќилыќ болып, ‰шінші басылымды жалѓыз жазуѓа тура келді. Жања басылымда оќулыќтыњ б±рынѓы ќ±рамы саќталып, ол да жалпы патологиялыќ анатомия (адамныњ жалпы патологиясы) жєне жеке аурулар патологиялыќ анатомиясы бµлімдерінен ќ±рылѓан. Адамныњ жалпы патологиясы медицина ѓылымыныњ негізі, сондыќтан оны медицина институттарындаѓы барлыќ факультеттердіњ студенттері оќуѓа тиісті. Ал адамныњ жеке ауруларыныњ патологиялыќ анатомиясы баяндалѓан екінші бµлімніњ басым бµлігі єр факультеттіњ студенттеріне арналып, сонымен ќатар, ол бµлімде педиатрия, санитария-гигиена жєне стоматология факультеттерініњ студенттеріне ѓана ќажетті, арнайы бµлімдер мен тараулар да берілген.

Жања басылым бірќатар соны деректермен де толыќтырылѓан. Адамныњ жалпы патологиясына арналѓан бµлімге «Клеткалыќ патология», «Шок», «Склероз» жєне басќа да таќырыптар ќосылып, жеке аурулар патологиялыќ анатомиясыныњ кµлемі «Тромбоцитопениялар мен тробоцитопатиялар», «Ми тамырларыныњ сырќаттары», «Васкулиттер», «Жедел бронхит», «Интерстицийлік нефрит», «С‰йек пен б±лшыќет ж‰йесініњ аурулары», «Орталыќ нерв ж‰йесініњ аурулары», «СПИД (ЖИТС)», «Иерсиниоз» сияќты жања тараулар жєне таќырыптармен кењейтілді. Оќулыќтаѓы тараулардыњ кµбі ќайта µњделді.

Адамныњ жалпы патологиясы мен аурулары этиологиялыќ, пато- жєне морфогенездік, морфологиялыќ т±рѓыдан пайымдалып, биопсиялыќ деректер де кењ ќолданыс тапќан.

Адам организмінде байќалатын патологиялыќ процестер мен аурулар т‰рлі ќ±рылымдыќ деңгейде ќамтылып, заманѓа сай жања тєсілдер (гисто- жєне цитохимия, иммунды гистохимия, электронды микроскопия, радиоавтография) арќылы дєйектелген.

Оќулыќ патологиялыќ анатомияны оќытудыњ жања баѓдарламасына негізделген.

РФ МЃА-ныњ академигі В.В.Серов

ЖЕКЕ АУРУЛАРДЫЊ ПАТОЛОГИЯЛЫЌ АНАТОМИЯСЫ

Жеке аурулардың патологиялыќ анатомиясы — аурудың материалдық негізін зерттейтін нозологиялыќ сала. Нозология (латынша: nosos — ауру, lоgоs — ілім) — ауру туралы ілім. Ол аурулардың этиологиясын, патогенезін, морфологиялық және клиникалық бейнесін, өзгергіштігін (патоморфозын), классификациясы мен номенклатурасын, сондай-ақ диагнозды қ±растыру, ауруды емдеу мен алдын алу мәселелерін пайымдайды.

Ауру дегеніміз — организм тіршілігінің түрлі себептерден өзгеруі. Ќазір аурудың мән-мазм±ны жайлы мәселе өз шешімін экологиялық (грекше: оіkоs — үй, баспана), яғни қоршаған орта мен организмнің қалыпты арақатынасының б±зылуы т±рѓысынан тауып отыр. Ауру жайлы м±ндай ±ѓым XIX ѓасырдың екінші жартысында қалыптасқан-ды. Көрнекті орыс емгері (клиницист) А.А. Остроумов ауруды қоршаѓан ортаның кері әсерінен ќалыпты тіршілік әрекетінің б±зылуы деп түсінген. С.П. Боткиннің түсінігінде, ауру — сыртқы ортаның зиянды әсеріне организмнің жауабы. К. Бернардың пайымдауынша, ауру организмнің физиологиялыќ тепе-тењдігін б±зады.

Ауруды экологиялық т±рѓыдан саралау барысында бірқатар міндетті түрде негізге алынатын теориялыќ ±станымдар ±сынылды. Олар мыналар:

1. Ауру өздігінен туындамайды, ол — организмнің қоршаѓан ортамен әрекеттесуінен өрістеп, адамныњ өмір сүріп, еңбек еткен жаѓдайындағы шиеленісті бейнелейді. Сондықтан да ауру мен денніњ саулыѓын ќарама-қарсы мәнді қ±былыстар деп баѓамдау д±рыс емес. Ауру мен денсаулық — адамның өзін қоршаѓан ортамен сәйкестікте өмір сүру маќсатындаѓы әрекетінің түрлі бейнелі нысандары (формалары) ғана.

2. Аурудың этиологиясында сыртқы факторлардың әсері басты орын алады. Тіпті ішкі себептер де, оларға ќатысты т±қымќуалайтын факторлар да, кезінде сыртқы әсерден қалыптасқан.

3. Ауру — организм әрекетінінің жаңа сапасы; ол даму барысында физиологиялъќ процестерді арқау етеді (М.П.Павлов). Сондықтан аурудың патогенезін зерттеу дегеніміз — сырќат организмде жаңа сапаѓа ±ласқан физиологиялық ќ±былыстарды сараптау болып табылады.

4. Аурудың бейнесінен түрлі себептерден дамыѓан (И.П.Павлов — "қирау" деп атаѓан) зақымдармен ќатар компенсациялыќ бейімделу (адаптация) процестері де өте айқын орын алады. Б±л, әдетте, аурудың патогенезімен тыѓыз сабақтасып жатады.

5. Аурудың клиникалыќ белгілері морфологиялыќ өзгерістердің туындысы ѓана емес, олар деструкциялық процестер (заќым) мен қалпына келтіретін процестердің (репарация, бейімделу, компенсация) арақатынасын көрсетіп, екіншісінің біріншісінен басымдыѓын (айыѓу) немесе екіншісінің жеткіліксіздігін де (аурудың өршуі, созылмалы аѓымды т‰рге айналуын) бейнелейді [Саркисов Д.С., 1988].

6. Аурудың морфологиялыќ өзгерістері мен клиникалық бейнесінің арақатынасы оның єр кезеңінде әртүрлі болып [Саркисов Д.С., 1988], ауру қалыптасқан кезде бейімделу мен компенсациялық процестер жанданып, аѓзалар мен тканьдер қ±рылысының өзгерісі клиникалық белгілерден б±рынырақ білінеді де (клиникалыќ белгілер білінгенге дейінгі кезең), ал аурудан айығу кезеңінің барысында функциялық өзгерістер ќ±рылымдыќ өзгерістерден б±рыныраќ қалпына келіп, толыќ айықќандықтың морфологиялыќ негізі клиникалыќ белгілерден кешірек толысады (клиникалық белгілер жойылѓаннан кейінгі кезең) — (XVI тәсімді қара^х).

7. Әр функциялық өзгерістің өзіндік материалдыќ (қ±рылымдыќ) негізі болатыны бүгінгі таңда белгілі аќиќат, сондықтан ауруларды органикалық және функциялыќ деп жіктеу көнерген көзќарас.

8. Ауру да эволюцияѓа ±шырайды, яѓни біртіндеп өзгеріп отырады (патоморфоз). Аурудыњ өзгерісі табиғи әсерден (табиѓи патоморфоз) және адамның өз ықпалынан (индукциялық патоморфоз) болады.

Аурулар мына белгілер негізінде жіктеледі.

1. Этиологиялыќ т±рғыдан, аурулар т±ќымќуалайтын (тума) және ж‰ре пайда болатын топтарѓа жіктеліп, соңғы топќа жататын аурулар өз ретінде инфекциялыќ және бейинфекциялыќ деп бµлінеді.

xviтәсім. Аурудың құрылымдыќ бейнесі мен клиникалық белгілерінің арақатынасы (Д.С.Саркисов)

2. Анатомия-топографиялыќ негізде, яѓни басты зақымның дамитын орнына қарай, аурулар ж‰йелік (мысалы, жүрек-тамыр жүйесінің аурулары), аѓзаныњ(мысалы, жүрек аурулары) және тканьдік (айталық, дәнекер ткань аурулары) деп бөлінеді.

3. Патогенезініњ ортаќтыѓына сүйене отырып, ауруларды аллергиялық, аутоиммундық, ревматизмдік сырқаттар деп және басқа да топтарға жіктеуге болады.

4. Ауруларды кєсіптік аурулар, географиялык патология, әскери патология сияқты топтарға жіктегенде қоршаѓан ортаныњ белгілі бір ортаќ әлеуметтік жаѓдайдаѓы адам организміне әсері негізге алынады.

5. Даму формасы мен аѓымыныњ ортаќтыѓы ауруларды µте жедел, жедел, жеделдеу және созылмалы, циклді және циклсіз сырқаттар деп топтастыруѓа мүмкіндік береді.

6. Әйелдердіњ, балалар мен ќарттардыњ аурулары деп жіктегенде науқас адамдардың жас шамасы мен жынысы ескеріледі.

Ауруларды топтарѓа жіктегенде олардың номенклатурасына (аталым тізбесіне) жүгінген жµн.

Ескерту: Аудармада тєсімдер мен суреттердіњ түпн±сқадаѓы реттік нµмірі сақталѓан.