КПЕ КАРЦИНОМАСЫ

Өкпе карциномасыныњ басым көпшілігі бронхылардың эпителийінен, ал бірен-сараны альвеолалыќ эпителийден туындайды. Сондыќтан да өкпе карциномасы, — көбінесе µкпенің бронхыгендік карциномасы, ал µкпенің пневмониягендік карциномасыныњ ‰лесі 1%-дан аспайды. Ќатерлі ісіктермен сырќаттану және µлім-жітімнің көбею қарқыны бойынша µкпе карциномасы І981 жылдан бастап дүние жүзінде бірінші орынѓа шықты. Онымен сырқаттану және одан болатын өлім-жітімнің кµрсеткіші әсіресе экономикасы еркендеген елдерде өте жоғары. Мысалы, І985—1986 жылдарда µкпе карциномасымен ¦лы Британиядаѓы әр миллион т±рғынның 1068-і сырқаттанса, Шотландияда — 1158-і, ал Венгрияда — 990-і сырқаттанѓан. І970 жылдан бері өкпе карциномасы КСРО (бұрынғы) аймағында ерлерде дамыған ќатерлі ісіктердің арасында бірінші орын, ал әйелдерде екінші орын алатын болды. Онымен сырқаттанудың кµрсеткіші орташа деңгейде болып, оньщ өсу қарқыны орташа дүниежүзілік кµрсеткіштен 3,1%-ѓа асып түскен. КСРО-да І980 жылы өкпе карциномасынан болатын өлім-жітім 25,9%-ѓа жетті. Б±л ауру ер адамдарда єйелдерге қарағанда 4 есе жиі.

Этиологиясы мен патогенезі. ¤кпе карциномасының орталық (центрлік) және шеттік (перифериялық) түрлерін дамытатын себептер бір текті емес (өкпе карциномасының классификациясын қара). Орталық карциноманың басым көпшілігі канцерогендік заттар мен темекінің әсерінен өрбиді. Онымен сырқаттанғандардың 90%-ѓа жуығы темекі шегетіндер. Ал өкпенің шеттік карциномасын дамытатын себептердің ішінде қан мен лимфа арнасына өтіп әсер ететін канцерогендердің маңызы зор. ¤кпе карциномасы себептерінің ішінде пневмосклероз, созылмалы бронхит, бронхэктаздар сияқты созылмалы аѓымды қабыну процестерінің де рµлі айтарлыќтай. Өйткені, б±л процестердің салдарынан эпителий гиперплазияға, дисплазия мен метаплазияға ұшырап, карциномаға ±ласатын (ракалдылық) процестер қалыптасады. Орталыќ карциноманың морфогенезі бірқатар ракалдылық процестерге негізделген. Олардың ішінде ең маңыздылары — ірі бронхылардағы эпителийдің базалдық клеткалы гиперплазиясы мен дисплазиясы және жалпақклеткалы метаплазия. Ал шеттік карциноманың морфогенезі басқа. Карциноманың б±л түрі туберкулез бен пневмония және өкпе инфарктісі дамыған аймақтарда немесе бөгде дененіњ төңірегінде өрістеген пневмосклероз ошақтарында қалыптасатыны қазір дәйектелген жайт. Сондықтан ол тыртыќтаѓы карцинома деп те аталады. Тыртыќтық тканьде клеткалардың қатерлі ісікке айналуына қолайлы бірқатар жағдайлар орын алады. Онда экзо- және эндогендік канцерогендер басќа жерлерге қарағанда көбірек жиналады, жергілікті иммунсупрессия қалыптасады, клеткалардың арақатынасы өзгереді, т.т. Сол себепті, ірі бронхыларда байқалатын ракалдылық өзгерістерден шеттік карциномаѓа ±ласатын пневмосклероз ошақтарында өрістейтін ракалдылыќ процестердің түрлері көбірек болады. Пневмосклероз ошақтарында ұсақ бронхылар мен брохиолалардың және альвеолалардың эпителийі базальдық клеткалы және жалпақклеткалы метаплазия мен дисплазияға ±шырайды, аденомалы гиперплазия байқалып, ұсаќ ісікшелер деп аталатын қ±рылымдар түзіледі. ¤кпе карциномасы патогенезінің басты механизмі — эпителийлік клеткалардың геномыныњ заќымдалуы. Гендік (тектік) қ±рылымда үш түрлі процесс орын алады: хромосомалыќ аберрация, н‰ктелік (белгілі бір жерде) мутация және протоонкогендер жанданып заќымдалады (протоонкогендер деп — клеткалардың вирустың жєне бейвирустыќ онкогендерге айнала алатын қалыпты гендері аталады).

Классификациясы. Б±л аурудың классификациясында оның дамыѓан орны, µсу сипаты, макроскопиялық бейнесі мен микроскопиялыќ түрі ескерілген.

Патологиялық анатомиясы. ¤кпе карциномасының түбірлік (орталық), шеттік және аралас (көлемді) түрлерінің морфологиялық бейнесінде айырмашылық бар.

Тубірлік (орталыќ карцинома) өкпе карциномасының 45—50% қамтиды. Ол түпкі, бөлікшелік немесе сегменттік бронхылардың кілегейлі қабықшасынан түймеше немесе бүртіктәрізді кішкене түйіншектен басталып, кейін экзофитті немесе эндофитті бағытта өсіп, карциноманың эндобронхылық диффузды, түйін тарізді, тармақты, немесе түйін-тармаќты түрлеріне айналады. Ол көбінесе ±лѓаймай т±рып, басталѓан кезінен-ақ асқынып, сегменттік немесе бөлікшелік ателектазды аймақтар қалыптастырады. Б±л түбірлік карциномаға тән қ±былыс. Оның салдарынан бронхылардың кәріздік єрекеті б±зылып, пневмония, абсцесс, бронхэктаздар дамиды; олар кіші көлемді карциноманың клиникасын бүркемелеп, білдірмейді. Ірі бронхыдаѓы эндофитті карцинома өсе келе, кеуде қуысының тканіне, үлпершекке, плевраға жайылады.