Жедел гастрит

Этиологиясы мен патогенезі.Жедел гастрит асқазанныњ кілегейлі қабықшасына ерекше тітіркендіргіштер әсер еткенде дамиды. Ондай тітіркендіргіштер қатарына шамадан артық ішілген ас, ќорытылуы қиын, суық немесе тым ыстық тағамдар, алкогольді ішімдіктер, салицилаттар, сульфаниламидтер, кортикостероидтар, биомицин, дигиталис сияќты дєрі-дәрмектер, бірќатар кәсіптік зиянды химиялық заттар жатады. Микробтар (стафилококк, сальмонела) мен олардың токсиндерінің, заталмасу процесі өзгергенде түзілетін өнімдердің рµлі де айтарлықтай. Кейде алкоголь, сапасы нашар тағамдар сияқты кеселді себептер асқазанның кілегейлі қабыќшасына тікелей әсер етіп, экзогендік гастрит дамытса, енді бірде зиянды әсер тамырлар мен нерв және гуморальдыќ жүйелер, иммундық механизмдер арқылы, яѓни жанама жолмен жүзеге асып, эндогендік гастрит туындайды. Көбіне эндогендік гастриттер тобының инфекциялық гематогенді, уремиялық элиминациялы, аллергиялық және іркілулік түрлері байқалады.

Патологиялық анатомиясы. Жедел гастриттің барысында қабыну процесі асқазанның кілегейлі қабықшасын түгел жайлап, диффузды гастрит немесе ағзаның белгілі бір бөліктерін ѓана қамтып, ошаќты гастрит түрінде дамуы мүмкін. Ошақты гастриттің фундалдық, антралдыќ, пилорус-антралдыќ жєне пилорус-дуоденалдыќ түрлері болады.

Асқазан кілегейлі қабықшасының морфологиялыќ бейнесіне қарай, жедел ағымды гастрит: 1) катарлы (жай); 2) фибринді; 3) іріңді (флегмоналы); 4) некрозды (коррозиялы) түрлерге жіктеледі.

Катарлы (жай) гатрит кезінде асқазанныњ кілегейлі қабықшасы сусіңділеніп, қан толып, жалқаяқ басып, ќалыңдайды, Оның беткейінен қанды және эрозиялы ±сақ ошақтарды көруге болады. Микроскоппен зерттегенде дистрофия, некробиоз процестерімен қатар, беткейлік эпителийдің шырыш түзгіштігі артќаны байқалады. Эпителий сыдырылған жерлерде эрозиялар пайда болады. Олар тым көп болса, гастрит эрозиялы деп аталады. Асқазанның бездері зақымдалмаѓанмен, секрет түзу процесі тежеледі. Кілегейлі қабықшаны ±йымалы немесе ±йымалы-шырышты экссудат жайлайды. Оның өзіндік қабатына қан толып, сусіңділенеді, нейтрофилдер шоғырланады; диапедездік жолмен ќалыптасқан қанды ошақтар ±шырасады.

Фибринді гастритте кілегейлі қабықша қалыңдап, оның бетіне боз немесе сарѓыш ќоңыр түсті фибринді қабыршық түзіледі. Некроз кілегейлі кабықшаны єртүрлі қамтиды, сондықтан фибринді гастриттің крупты (‰стіртін некроздан) немесе дифтеритті (терең некроздан) варианттары орын алады.

Іріњді (флегмоналы) гастритте асқазанның іргесі, єсіресе кілегейлі қабықшасы мен қабықша астындағы қабаты тым қалыңдайды. Кілегейлі қабықшаның қатпарлары да тым қалыңдап, онда ќанды ошақтар мен фибринді қабыршықтар

пайда болады. Ќандауырмен кескенде сарғыш жасыл түсті ірің ағады. Микробты, лейкоцитті экссудат кілегейлі қабыќша мен қабықша астындағы қабатты ғана диффузды түрде қамтып қоймай, б±лшықетті жєне сірі қабаттарды да жайлайды. Сондықтан флегмоналы гастриттің біразы перигастритпен және перитонитпен асќынады. Флегмоналы гастрит асқазан жарақатының, созылмалы ойыќ жара мен ойық жаралы карциноманың салдары ретінде де дамиды.

Некрозды гастрит, әдетте, қарынның кілегейлі қабықшасын химиялық заттар күйдіргенде дамиды (коррозиялы гастрит); онда деструкция басым болады. Некроз кілегейлі қабықшаның үстін ғана немесе оны терең қамтып, коагуляциялы немесе колликвациялы болуы мүмкін. Ол көбіне эрозия мен жедел ағымды ойық жараға ±ласады, кейде флегмоналы гастрит дамып, асқазанныњ іргесі тесіледі (перфорация).

Гастриттің ақыр-соңы асқазанныњ кілегейлі қабықшасы (іргесі) қаншалықты зақымдалѓанына байланысты. Катарлы гастриттен кейін кілегейлі қабықша әдетте толық қалпына келеді, Ал жиі қайталанѓан катарлы гастрит созылмалы гастритке ±ласады. Деструкция айтарлықтай болып, флегмоналы немесе некрозды гастрит дамыса, кілегейлі қабықша семіп, асќазанныњ іргесі шорланып, сиықсызданады (асќазан циррозы).

Созылмалы гастрит

Созылмалы гастриттің бірқатары қайталамалы жедел гастриттен өрбісе, көбі онымен байланысты емес.

Этиологиясы. Созылмалы гастрит көбіне асќазанныњ кілегейлі қабықшасына энзогендік факторлар єсер еткендіктен дамиды. Б±л факторлар тобына мезгілсіз әрі ретсіз тамақтану, алкогольге құныѓу, ыстық-суықтың, химиялық жєне механикалық агенттердің, кәсіптік зиянды және басқа да заттардың әсері жатады. Аутоинфекция (Cаmруlоbаctеr руlоrіdіs), созылмалы аутоинтоксикация, нейроэндокриндік өзгерістер, жүрек-тамыр қызметінің созылмалы жеткіліксіздігі, аллергиялық жауап, кері аққан ±лтабар сөлінің асқазанға әсері (рефлюкс) сияќты эндогендік факторлар да зор рµль атқарады. Экзогендік немесе эндогендік факторлардың ±зақ мерзімді әсерінен қалыпты регенерациялыќ механизмдер "ќирап", асқазанның кілегейлі ќабықшасындағы эпителий үздіксіз жаңарып отыра алмайтын болады. Б±л да созылмалы гастрит даму үшін өте маңызды жағдай. Көбіне бір емес, бірнеше фактордың ұзақ мерзімді әсер еткенін аңѓаруға болады.

Патогенезі. Созылмалы гастрит ауттоиммунды (гастриттіњ А түрі) және бейиммунды (гастриттің В түрі) болады.

Аутоиммунды гастриттіњ даму барысында париетальдыќ клеткаларға қарсы бағытталѓан антиденелер түзіліп, асқазанның қоршағыш клеткалы түбі басымыраќ зақымдалады, сол себепті фундалдық (түптік) гастрит дамиды. Ќан плазмасында гастрин көбейеді (гастринемия). Қоршаѓыш (обкладочные) клеткалар зақымдалып, хлорлы сутек (т±з) қышқылы аз түзіледі. Гастрит бейиммунды болса, париетал клеткаларға қарсы бағытталған антиденелер түзілмейді, сондықтан асқазанның түбі де зақымдала қоймайды. Негізінен ағзаныњ антральдыќ бөлімі зақымдалып, антральдыќ гастрит орын алады. Гастринемия байқалмайды, хлорлы сутек ќышқылының мөлшері шамалы ғана кемиді. Гастриттіњ В түрініњ бірі — рефлюкс-гастрит (гастриттің С түрі). Гастриттің В түрі гастриттің А түрінен 4 есе жиі байќалады.

Процестің топографиясына қарай, созылмалы гастрит — антралдыќ, фундалдық және пангастрит деп жіктеледі.

Морфологиялық түрлері. Созылмалы гастриттің барысында асқазанныњ кілегейлі қабыќшасындаѓы эпителийді ±зақ мерзімді дистрофия және некробиоз процестері шарпиды. Сондықтан эпителийдің регенерациясы б±зылып, кілегейлі қабықшаныњ құрылымы қалпынан тайып, ақырында б±л процестер атрофия мен склерозға ±ласады. Кілегейлі қабыќшада µрістеген клеткалы жауап созымалы гастриттің қаншалықты қарқынды екендігін бейнелейді. Созылмалы аѓымды гастрит: беткейлік және атрофиялық деп екі морфологиялық типке бөлінеді.

Созылмалы беткейлік гастрит кезінде үстіңгі (ш±ңқырлыќ) эпителий дистрофияға шалдыѓады. Бір жердің эпителиі аласарып, текше пішінді эпителийге айналып, секрет азайса, басќа жерлерде призма пішінді эпителий қалыптасып, секрет тым көбейеді. Ќосымша клеткалар бездердің мойнынан ортаңғы бөліміне ауысып, париеталдыќ клеткалар гистаминмен әсер еткеннің µзінде секретті көп бөле қоймайды, негізгі клеткалар да пепсиногенді аз түзеді. Кілегейлі қабыќшаның µзіндік қабаты сусіңділеніп, оѓан лимфоциттер, плазмоциттер, бірен-саран нейтрофилдер жиналады.

Созылмалы атрофиялыќ гастритте байќалатын негізгі жаңа сапалы өзгеріс — кілегейлі қабықша мен бездер семіп, склероз өрістеуі. Кілегейлі қабықша ж±қарып, бездер азаяды. Семген бездердіњ орнын дәнекер ткань жайлайды. Зақымдалмаған бездер топтасып, олардың µзектері кеңейеді, клеткаларды бір-бірінен ажырату қиындайды. Бездерді мукоидты өзгеріс шалып, пепсин мен хлорлы сутек қышқылы д±рыс түзілмейді. Кілегейлі қабықшаѓа лимфоциттер, плазмоциттер, бірен-саран нейтрофилдер сіңеді. Кейін кілегейлі ќабықшаның үстіндегі жеке бездегі эшителий метаплазияланып, қалыпты қ±рылымынан таяды. Асқазанның қатпарлары өзгеріп, ішек бүрлеріне ±қсайтын болады. Қатпарлар жиекті эпителиоцитермен, бокалша тарізді клеткалармен және Пинет клеткаларымен астарланады. М±ндай өзгерістер беткейлік эпителийдіњ ішектєріздене метаплазиялануы немесе кілегейлік ќабыќшаныњ «энтеролизациялануы» деп аталады. Бездердің негізгі, қосымша және париетал клеткалары жойылып, қарын қалтқысына (руlorus) тән текше клеткалар пайда болып, псевдопилорустыќ (жалғанќалтқылық) бездер қалыптасады. Метаплазияға дисплазия қосарланып, оның айқындығы әртүрлі болады. Кілегейлі қабықша шамалап (орташа атрофиялы гастрит) немесе тым (айқын атрофиялы гастрит) µзгеруі мүмкін.

Гипертрофиялы гастриттің ерекше түрі — алып гипертрофиялы гастрит (Менетрие ауруы); онда кілегейлі қабықша тым қалыңдап, "тас төселген" көше сияқты кедір-б±дыр болады. Бездің эпителиі мен өздері көбейіп, кілегейлі қабықшаны лимфоциттер, эпителиоидтыќ клеткалар мен алып клеткалар жайлайды. Бездер мен интерстиций өзгерісінің арақатынасына жєне пролиферациялық процестің ќаркынына ќарай, б±л ауру безді, интерстицийлі жєне пролиферациялы варианттарѓа жіктеледі.

Ќабыну процесінің карқыны т±рғысынан созылмалы гастритті активті (белсенді) және (активсіз (бәсең) турлерге жіктеуге болады. Созылмалы гастрит асқынған кезде асќазанның стромасы сусіңділеніп, ќан толады, онда нейтрофилді лейкоциттер мен басқа да клеткалар көбейеді; кейде крипт-абсцестер мен эрозиялар пайда болады. Гастрит бәсеңдесе, б±л өзгерістер байқалмайды.

Созылмалы гастрит жеңіл, орташа және ауыр әсерліболады.

Сонымен, созылмалы гастрит тек қабыну процесіне ғана емес, эпителий регенерациясыныњ кемеліне жетпей ќалуы және әдеттегі ќалпынан ("профилінен") тайып, метаплазиялануы сияќты кілегейлі қабыќшада µрістеген адаптациялы-регенерациялыќ процестерге де негізделген.

Созылмалы гастритте эпителийдің регенерациясы б±рмаланатынын гастробиоптат алып, электронды микроскоппен зерттегендегі деректер растайды. Ќалыпты жағдайда асќазан ш±ңқырлары мен бездерініњ мойныныњ терең бөлімдерінде ѓана жайѓасатын, жетілмеген клеткалар созылмалы гастрит кезінде асќазан бүрлерінде, бездердің негізгі бөлігі мен түбінде де пайда болады. Жетілмеген клеткалар мезгілінен б±рын семе бастайды. Б±л кілегейлі қабыќшаныњ жаңару барысында бездегі эпителийдің көбеюі мен жетілуі үйлесімді жүрмейтінін көрсетеді. Сол себепті атипиялы клеткалар пайда болып, дисплазия орын алады. Сөйтіп, созылмалы гастрит регенерацияны, яғни қалыпты қ±рылымдардыњ түзілуін б±зып, атипиялы (дисплазиялы) клеткалар қалыптастырады. Ол клеткалардың біразы кейде асќазан карциномасына бастау болады.

Созылмалы гастриттің маңызыөте зор. Гастроэнтерология саласына қатысты сырқаттардың ішінде ол екінші орын алады. Эпителийді тым дисплазияға ±шыратќан гастрит асқазанның ракалдылыќ сырќаты екенін де ескерген жөн.