Жеке табыс салығының ставкасы

1-сұрақ. Салықтар негізгі мынадай қызметтері (функциялары) бар:

· 1. реттеушілік;

· 2. фискалдық;

· 3. қайта бөлу.

Жоғарыда көрсетілген негізгі функциялармен қатар салықтардың ынталандыру, бақылау функцияларын атап кетуге болады. Реттеушілік қызметі – салықтың ең негізгі қызметі. Осы қызмет арқылы салықтар ел экономикасына өз ықпалын тигізеді, яғни салықтар реттеу жүзеге асырылады. Салықтық реттеудің ең басты мақсаты - өндірістің дамуына ықпал ету. Салық түрлері,салық салу әдістері салықтық реттеудің тетіктері болып саналады. Жоғарыда көрсетілген салықтық реттеудің тетіктері тек қана өндірістің дамуын реттеп қана қоймайды. Сонымен қатар ақша және баға саясаты, шетелдік инвесторларды ынталандыру, шағын және кіші кәсіпкерлікті дамыту жұмыстарын жүзеге асырады. Әрине, салықтық реттеу тетіктері тиімді қызмет атқару үшін, олардың басқа да экономикалық тетіктермен тығыз байланыста болуы қажет. Салықтық реттеуде салық ставкалары мен салық жеңілдіктерінің алатын орыны ерекше. Себебі ғылыми негізделмеген, шектен тыс жоғары қойылған стафкаларкәсіпкерлердің ынтасын төмендетіп, өндірістің төмендеуіне және мемлекеттік бюджет кірісінің азайуына әкеліп соқтырады. Осы сияқты салық жеңілдіктерінің де теңсіз жағы және бар. Дамыған елдердің тарихынан салық ставкалары жөнінде мынаны байқауға болады:

1. -егер төленетін салық мөлшері салық төлеуші табысының 50 процентінен асып кетсе, онда ол өндірістің тоқтап қалуына соқтырады;

2. -егер салық мөлшері салық төлеуші табысының 45-50 проценті аралығында болса, онда жай, ұдайы өндіріске әкеледі;

3. -егер салық мөлшері, салық төлеуші табысының 35-40 проценті мөлшері аралығында болса, онда ұлғамайлы ұдайы өндіріске әкеледі.

Салықтардың екінші қызметі – фискалдық немесе бюджеттік қызметі. Бұл қызметі (функциясы) арқылы мемлекеттік бюджеттік кіріс бөлімі құрылып, салықтардың қоғамдық міндеті артады. Себебі, салықтар мемлекеттік бюджеттің кірісін топтастыра отырып, әлеуметтік, әскери – қорғаныс, тағы басқа да шаралардың іске асуын қамтамасыз етеді. Қайта бөлу қызметі арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлшегі мемлекет пайдасына өтеді. Бұл қызметтің іс - әрекетінің көлемі ішкі жалпы өнімді салықтардың алатын үлес салмағы арқылы анықтайды. Соңғы жылдардағы мәліметтер бойынша Қазақстан Республикасының ішкі өнімдегі салықтардың үлес салмағы 40 проценттен көбірек болып отыр. Бұл экономикасы дамыған басқа елдерден әлдеқайда жоғары. Еліміздегі мемлекет мүддесі үшін қаржы көздерін орталықтандырудың бір айғағы осы. Мемлекет мына жоғарыда көрсетілген салықтардың қызметін (функциясын) пайдалана отырып елдің салық жүйесін анықтайды. Салық механизмінің қызмет ету жолдарын белгілейді, жалпы экономикалық саясатты негізге ала отырып салық саясатын анықтайды.

Салықтардың әлеуметтік – экономикалық мәнімен мазмұны олар қарайтын функциаларда толық ашыла түседі. Кәзіргі кезде салықтар фискалдық, реттеуші және қайта бөлу сияқты негізгі үш функияны орындайды. Олардың әр қайсысы – осы қаржы санаттың ішкі қасиетін, белгілерімен ерекшеліктерін білдіреді. Фискалдық функция барлық мемлекеттерге тән негізгі функция. Оның көмегімен бюджеттік қор қалыптасады. Мұның өзі салықтардың қоғамдық міндеттерін арттыра түседі. Өйткені салықтар мемлекеттік бюджеттің кірістерін толтыра отырып, экономиканы, әлеуметтік – мәдени шараларды жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.

Салықтардың реттеуші функциясы мемлекеттің экономикалық қызметінің ұлғаюымен байланысты пайда болады. Ол халық шаруашылығының дамуына қабылдаған бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді. Бұл кезде салықтардың нысандарын таңдау ставкаларының алу әдістерінің өзгеруі, жеңілдіктерімен шегермелер пайдаланады. Бұл реттегіштер қоғамдық ұдайы өндірістің құрылымына, қордалану мен тұтыну ауқыбына ықпал етеді.

Қайта бөлу функциясы арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлігі мемлекет қарамағына өтеді. Бұл функцияның іс-әрекетінің көлемі ішкі жалпы өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы анықталады. Соңғы жылдары Қазахстанда ішкі жалпы өнімдегі салықтар үлесінің төмендеу тенденциясы орын алып отыр. Егер 1997 жылы ішкі жалпы өнімдегі олардың үлесі 19,7пайыз болса, 1998 жылы ол 16,6 пайызға,2000 жылы-22,6 пайыз,2001 жылы - 22,2 пайыз болды (салыстыру үшін: Украинада – 29 пайыз, Ресейде – 33,3 пайыз). Салық салу объектілерін есепке алу және оларды бағалау тәсілдеріне қарай салық алудың мынадай төрт әдісі қолданылады: кадастырлык, салық төлеушінің декларациясы бойынша, табысты алу көзінен ұстап қалу, патенттік негізде.

2-сұрақ.Тарифтік преференциялар.Кедендік одақтың дамып келе жатқан және онша дамымаған елдерінің экономикалық дамуына қолдау көрсету үшін Кедендік одақ тарифтік пұрсаттылығының Бірыңғай жүйесі қолданылады.

Тарифтік пұрсаттылықты беру, дамып келе жатқан елдерден шығарылатын белгіленген тауарларға қатысты, кедендік баж алымдарының 25% төмендетілген мөлшерлемерінің қолданылуына саяды.

Онша дамымаған елдерден шығарылатын осы тауарларға қатысты, нөлдік кедендік баж алымдары қолданылдады.

Сондай-ақ Кедендік одақ елдерімен еркін сауда туралы келісім жасаған кезде пұрсаттылықты нөлдік кедендік баж алымдары қолданылады (мысалы, ТМД шеңберінде Сербиямен).

Тарифтік пұрсаттылықтар жүйесін қолдану 2008 жылғы 25 қаңтардағы бірыңғай кедендік-тарифтік реттеу туралы Келісім ережелерімен, Кедендік одақтың Кедендік кодексімен және 2008 жылғы 12 желтоқсандағы Кедендік одақ тарифтік пұрсаттылықтарының бірыңғай жүйесі туралы Хаттамамен реттеледі.

Еуразиялық экономикалық комиссияға артылған өкілеттіктерге сәйкес келесі реттегілер бекітілді (2009 жылғы 27 қарашадағы №130 Шешіммен):

• Кедендік одақ пұрсаттылықтары бірыңғай жүйесінің дамып кележатқан пайдаланушы- елдерінің тізбесі;

• Кедендік одақ пұрсаттылықтары бірыңғай жүйесінің онша дамымаған пайдаланушы- елдерінің тізбесі;

• Кедендік одақтың бірыңғай кедендік аумағына әкелімі кезінде бірыңғай тарифтік пұрсаттылықтар берілетін, дамып келе жатқан елдерден шығарылатын тауарлар тізбесі.

Тарифтік жеңілдіктер.Тарифтік жеңілдік әкелімді баж алымдарын төлеуден босатылу немесе әкелімді кедендік баж алымының төмендетілуі түрінде тұлғаланады, тауар шығарылатын елге тәуелді болмайды және жеке сиаптын алып жүруі мүмкін емес.

Тарифтік жеңілдіктерді қолдану туралы шешім бәтуаластық негізінде одақ елдерінің ұсыныстарын негізге ала отырып, Еуразиялық экономикалық комиссиямен қабылданады.
Тарифтік жеңілдіктерді қолдану 2008 жылғы 25 қаңтардағы бірыңғай кедендік-тарифтік реттеу туралы Келісім ережелерімен, Кедендік одақтың Кедендік кодексімен және 2008 жылғы 12 желтоқсандағы тарифтік жеңлдіктерді беру туралы Хаттамамен реттеледі.

3-сұрақ. Жеке табыс салығы бойынша қаражаттардың түсімі (2001 жылға дейін - жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы) мемлекеттік бюджеттің барлық кірістерінің 6,6%-на жуығын алады.Салық объектілері бар жеке тұлғалар жеке табыс салығын төлеушілер болып есептеледі. Салық салу объектілері төлем көзінен салық салынатын та- быстар және төлемкөзінен салық салынбайтын табыстар түріндегі табыстары болып табылады.Салық салу объектілері Салықтық кодексте көзделген түзетулер ескеріле отырып, салық салуға жататын табыстар мен онда көзделген тәртіппен және мөлшердегі жағдайларда салық шегерімдері арасындағы айырма ретінде анықталады. Салық салынатын объект болып табылатын табыстардың сомасы салық салынуға жатпайтын табыстардың сомасына кемітіледі.

158-бап. Салық ставкалары1. Осы баптың 2-тармағында көрсетілген табыстарды қоспағанда, салық төлеушінің табыстарына 10 проценттік ставка бойынша салық салынады.2. Қазақстан Республикасындағы және одан тысқары жерлердегі көздерден алынған дивидендтер түріндегі табыстарға 5 проценттік ставка бойынша салық салынады.