Экономикасы

Қытай мен Азия, Африка, ЛатынАмерикасымемлекеттеріарасындағыэконмикалыққатынасысыртқысаудажәнекөмексалаларынабайланыстыжүзегеасады. Экономикалыққатынастардақытайлықықпалдыазшылықтары бар бұлелдерде (бұл ел алдыменОңтүстікШығыс Азия елдері) пекин, осы азшылықтардыңэкспедициялықэлементтерінесаяситұрғыданқолдаукөрсетугежәнеолардыңкәсіпкерлікмүмкіншіліктерінҚытайдыңкөрсетілгенелдердеэкономикалықжәнесаясиқатысуынжәнеөзініңэксплуаттарылықкірістерінкеңейтуүшінқолдануғаұмтылады.

ҚХР жәнешетелдікҚытайбуржуазиясыбөлігіарасындағыерекшеқатынастарнәтижесініңбіріҚытайэкономикалықнегізіжоқжәнедамушыелдердің экономика үшінорнынтолтырмайтынтауарлыжәнеқаржылыаударылымдарболды. ҚытайдамушыелдерменэкономикалықбайланысоблысындаҚытайбасшылығының «теориялық» құрылуы.

Қытайбасшылығыөзініңсыртқысаясижаспарларындадамушыелдердіңэкономикалықбағынуынамаңыздыорынбөледі. Осы мақсаттарда Пекин оларғаэкономикалықдамуынжәнесыртқыэкономикалықбайланыстарыныңконцепциясынбайланыстыруғатырысады. Осылай бола тұра «өзкөршінесүйену» дегенмодификацияланғанконцепциясынасихатынақытайдыңдамушы социалисттік ел рольінеәрекеттенуінежәнебұлерекшехарактерденшығатыноныңдамушыелдерменэкономикалықбаланысынабастыорынберіледі.

МаоизмтарұлттықкөзқарастарданжәнеҚытайэкономикасыүшінсоциалисттікелдердіңинтерпоционолдықкөмегінесүйенеотрып «өзкүшінесүйену» концепциясындабейнеленгенхалықаралықеңбектіңбөлінуіндеқатысуыныңмақсаттыңсәйкестілігінжоққашығарады. Бұл концепция Қытайдыңэкономикалықдамуынаүлкензиянтигізеді. Әлемдікшаруашылықбайланыстағылыми – техникалықреволюцияда. Социалисттікэкономикалықпотенциялыныңөсуіндежәнесоциалисттік носондарбойыншаҚытайдүниежүзіліксүйену 3 шаруашылықпенайналасу.

Халықаралықкүш салу бәсеңділіктерідамуынаелдерүшін, алахронизмболыптабылады. Жеткіліктіғылымитехникалықпотенциялдары бар жәнеэкономикалыққұрылуқажеттіліктеріүшінсыртқыресурстардыбірқалыптыжұмылдыруғамұқиятелдер, еңбіріншісоциалисттікелдерменжәнешетелдерменэкономикалықбайланыстардышартыбойыншаұлттықэкономикалықдеңгейдіқазіргіуақыттағыталаптарғасайкөтереалады. Маонистік доктринаныңауқатсыздығы «өзкүшінесүйену» теориясыдамушыелдергебайланыстыраотырыпшығадыжәнемаонистердіөздеріҚытайдыңсыртқыэкономикалыққатынастарыпрактикасындаоныңережелеріненаймақтады. Қытай «тор» модернизациясыпрограммасынжүзегеасырубарысында «Батысмонополиясыүшінэкономикалықесігінбіртіндепашады.

Қазір Пекин «өзкүшінесүйену» маонисттікдоктринасыныңбанкротқаұшырауынынңкуәчіболатын, Қытайтерриториясындаараласкәсіпкерлікершығарудыұсынады. Қытайлықөкіл 1974 жылы 1 сәуірде БҰҰ бастыАссемблеясының ҮІ арнайысессиясында «өзкүшінесүйену» біразтүзетілгенбаяндамасынберді. Олсоныменқатар «өзкүшінесүйену» шетелдіккенеттен бас тартунемесе «тұйықтық» дегендібілдірмейдідеді. Бізбір – бірініңорнантолтырушылық, бір – бірінепайдалылықжәнемемлекеттіңсуверенитетісыйлаунегізіндегіэкономикалықжәнетехнолгиялықалмасуды, әртүрліелдердіңұлттыэкономикасыныңдамуынапайдалыжәнеажетдепойлаймын.

Пекин халықаралықэкономикалыққатынаспрактикасындаешқандайсипттарыжәнеөнегелеріжоқҚытайдыңдамушыелдерменсыртқыэкономикалықбайланысынқатынастардағыжаңаүлгіретіндекөрсетугетырысады. Соңғы 20 – 25 жылдаҚытайэкономикасыжоғарықарқынмендамыды. Сыртқысауда ел экономикасының 45%-дан астамынқұрайды. Негізгісаудасеріктесі – Жапония, онанкейін АҚШ пен Оңтүстік Корея.

ШетелинвестициясынтартуданҚытай АҚШ-танкейінгі 2-орында. 1997 жылы 1 шілдеде ҚХР-ғабұрынҰлыбритания отары болыпкелген Сянган (Гонконг) аралықайтарылды. Оғанарнайыәкімшілікауданмәртебесіберілді. СянганныңқосылуыҚытайэкономикасыныңдамуынжеделдетті. Бұлаудандүниежүзіндегі аса ірісаудажәнеқаржыорталығыболыптабылады. Ондаәлемдегі аса ірі 100 банктің 85-інің бөлімдеріорналасқан.

53. Қытай Сыртқы істер министрлігіндегі экономикалық және саяси департаменттерды сипаттаңыз

Бірінші. Қытай жаңа басшылық бағытының басты мақсаты экономикалық деңгейінің жоғарғы темпін сақтаумен қатар қоғамның әлеуметтік рухани-өркениетті құрылымын сапалы жетілдіру, «реформа мен ашық» саясатты тереңдету және жалғастыру.

Екінші. Бүкіләлемдік экономикалық жүйеге белсенді түрде интеграцияға және жаһандық ортақ дүниежүзілік тенденциясына енуі. 2001 жылы ҚХР ресми түрде Бүкіләлемдік Сауда Ұйымына (БСҰ) мүше болды. ХХІ ғасырдың бірінші жылдары Қытай экономикасы үшін сәтті болды.

2002-2003 жылдары болжамда көрсетілгендерден ерекше қолайлы болды. Ең алдымен, экономикалық деңгейдің (жылдық өсім 8,7% және 9,1%), сыртқы сауда көлемі мен сыртқы сауда балансының сальдосының, тікелей шетел инвестицияларын тарту мен қолданудың, валюта резерв көлемі мен басқа көрсеткіштердің өсу қарқынымен байланысты. Мысалы, жалпы ішкі өнім 2003 жылы 11,67 трлн юань, сыртқы сауда айналымы 851,2 млрд долл, жылдық өсім – 37 % және осы көрсеткіш бойынша ҚХР дүниежүзінде 4 орынға ие. Осының бәрі реформа мен ашық сәтті саясатының нәтижесінде Қытай мен дүниежүзінің өзара тәуелділігінің тереңдей түсуін дәлелдейді.

Үшінші. Халықаралық жағдайға баға бере отырып, Қытай басшылары қазіргі кездегі дүниежүзлік саясаттың көзі бейбітшілік пен даму мәселесінде деп түсінеді. Яғни, халықаралық жағдай разрядка тенденциясын толығымен көрсетеді, басты державалар арасында қарым-қатынас тұрақтандыру жағына дамуда және саяси диалог пен ынтымақтастық негізі бірте-бірте нығаюда.

2003 жылдың соңындағы Компартияның Орталық Комитетінің жаңа мақсаттарымен қатар 2005 жылы ресми түрде жаңа басшылық елдің бейбіт түрде жандану туралы жаңа сыртқы саяси концепциясын жарияланды. Қытай қайтадан тек бейбіт жолмен жандана алады. Соңғы жартымыңжылдықта басты державалардың (мысалы, Испания, Ұлыбритания, СССР мен АҚШ, т.б.) көтерілуі мен құлдырау тарихына салыстырмалы анализ жасай отырып, Қытай сарапшылары осы державалардың соғыс нәтижесінде өз гегемондықтарын жаулап алды және жоғалтты деген шешімге келді. Қытай қазіргі кездегі бейбітшіл халықаралық жағдайдағы мүмкіндіктерді қадірлеуі керек. Оның алдында екітұтас міндеті тұр: өз экономикасы мен әлеуметтік инфрақұрылымның сапалы түрде дамуына осы мүмкіндіктерді қолдануға тиіс, сонымен қатар бейбітшілікті нығайтуға барлық күшін салуға тиіс.

Қытай дамуының тірегі - өзінің жеке күші. Ол ішкі және сыртқы саясаттың кең көлемді ішкі қытай нарығына, жұмыс күшінің таусылмацтын резервтеріне, тұрғындармен жиналған валютаның үлкен қорына, жаңа социалистік тәртіптің тиімділігіне және Қытай халқының мықты шығармашылық күшіне сүйене отырып, бағыты мен тәуелсіз түрде даму жолын таңдауы керек. Қытай өзін-өзі изоляция аясатын жүргізбеуі керек.

Төртінші. 80 жылдардан бастап Қытай белсенді түрде бейбіт сыртқы саясат жүргізе бастады. Оның жағдайы мен мүмкіндіктеріне байланысты халықаралық рөлін нығайтуға ниет етті. Қытай үкіметінің сыртқы саясатының ұзақ мерзімді мақсаты елдің модернизациясын сәтті алға басуындағы бейбіт халықаралық жағдайын сақтау болып табылады.

Азия-Тынық аумағында (АТА) көпжақты дипломатияның принциптеріне сүйене отырып, қытай үкіметі «бейбіт жандану» стратегиялық концепцияның басты бөлімі – қытай-американ қарым-қатынасының дамуы. Бейбіт жандану процесінде таяудағы 20-50 жыл Қытайға американ инвестицияларын, американ нарығына шығу мүмкіндіктерін, ғылым мен техниканың басты жетістіктерін, экономикалық дамудың тәжірибесін қолдану қажет. АҚШ-ң жау мемлекетке айналдыру ҚХР үшін қолайлы емес. Осы мәселе ІІ тарауда қарастырылады.

Таяу жылдары ҚХР-ң сыртқы саясатының стратегиясын жете зерттеуге өз ықпалын мемлекет басшылығындағы ү1ш негізгі топ тигізе алады: Цзэн Цинхун:

Қытай Компартиясың 16 съезі, Орталық Комитетінің бірінші пленумының шешімі бойынша Цзэн Цинхун ҚКПОК тұрақты комитеті Политбюрода халықаралық қатынастарға жауап береді. Сонымен қатар, оныншы шақырудың ВСНП бірінші сессиясында ол ҚХР төрағасының орынбасары болып тағайындалды. Бұл Пекиндегі шетел дипломатиялық корпус өкілдерімен қатынаса отырып, мемлекеттің сыртқы саясатына ықпал ету мүмкіндігін береді.

Вэнь Цзябао:

Мемлекеттік Кеңес премьерінен Вэнь Цзябао сыртқы экономикалық саясатын жүргізуге өкілдік берілді. 28-30 сәуірде 2003 жылы пневмония мәселесі бойынша Оңтүстік – Шығыс Азия елдерінің Ассоциациясы (АСЕАН) мемлекеттері Қытай басшыларының төтенше саммитіне қатысу үшін Бангкокқа визиті болды. Осы форумда Вэнь Цзябао жаңа Қытай үкіметінің «Қытай –АСЕАН» еркін саудаға біртұтас зона құрылуының жоспарларын қолдайтындығы және «Оңтүстік-Шығыс Азиядағы достық және ынтымақтастық туралы келісімге» қосылатындығы жайында мәлімдеді. Сонымен қатар АҚШ әкімшілігінің басшыларымен қарым-қатынас жүргізу Вэнь Цзябао басшылығында. Ол сянгандағы (Гонконг) демократиялық қозғалыстың басшыларымен өзара қарым-қатынас мәселесін қарастырады.

Цянь Цичэнь:

Сыртқы Істер Министрлігіне ықпалы бар, халықаралық қатынастарға жауапты, Мемлекеттік Кеңес премьерінің орынбасары қызметін 2003 жылдың наурызынан бастап атқарып келе жатыр. Ол 2003 жылдың қараша айында қытай делегациясын басқарып ресми емес американ-қытай диалогы шеңберінде Тайвань мәселесін талқылауға АҚШ-қа визиті болды.

54. Қытай дипломатиясының келіссөздік арсеналын баяндаңыз

Қазіргі кезеңдегігеосаясаттаҚытайХалықРеспубликасынатеңдесіжоқэкономикалықөсуесебіменқұрылуда. Осы ғасырдыңбіріншіонжылдығындаҚытайжалпыұлттықөнімніңкөлемібойынша АҚШ-ты басыпозадыдегенжорамал бар. «ҮлкенҚытайдың» экспорты жапондықтарданасыптүсті. Қытайдыңқаржы резерв көрсеткіштері (403,3 млрд доллар) дүниежүзібойынша тек қанаЖапония мен Тайваньғаорынбереді. Қытайдыңглобальдыстратегиясыныңбасымдылығындажақынкөршілеріменқарым-қатынастұрақтандыружәнеглобальдылидерлерменбейбітқарым-қатынастаболуынескереотырып, қытайлықреформалар мен ашықсаясатжүргізудехалықаралыққолайлыжағдайларқамтамасызетуорыналады. Ху Цзиньтао жаңабасшылығымен ҚХР-ң алдында «тарихиәділеттіліктіқайтажаңғыртужәнеҚытайдыңмаңыздылығынжандандыру» міндетітұр. Соныменқатарәскери-саясиміндеті – ОтанаясынаТайваньдықайтару, Қытайдың Тибет пен Синьцзян тәуелсіздігінекепілдік беру; ұлттық территория шеңберіненҚытайдыңстратегиялықшекарасынкөшіру. Соларқылы, ҚХР сыртқысаясатытікелейелдіңішкісаясижәнеэкономикалықдамуыменбайланысты. ТеңдесіжоқҚытайдыэкономикалықдеңгейіПекинніңсыртқысаясижәнегеосаясиамбициясынынталандырады. Шынмәнінде, бұл процесс басталды. Осы курс жұмысымыздыңөзектілігі – экономикалықжәнесаясиқатынастардаглобальдыжәнеаумақтықжүйеде ҚХР рөліөсуіқазіргітаңдаөтеактуалды. Курс жұмыстыжазубарысындаосындайтарихнамалықбазағасүйендік: «Современные международные отношения» , «Мировая политика после 1945г.» және «Политика КНР на современном этапе: реалии и перспективы» , соныменқатар «Преодоление» кітаптарындағымағлұматтарменжәнекөптегенавторлардың «ҚХР сыртқысаясатытуралы» мақала-зерттеулеріментолықтаныстық.

Қазіргікезде ҚХР сыртқысаясибағытынүшкебөлугеболады:

1. Глобальды – Қытайдыңглобализацияныбағалауыжәнеөзорны мен мәнінанықтау; қытай-американқарым-қатынасы; Батыс пен ҚХР қарым-қатынасы, БҰҰ жәнехалықаралықсауда, геоэкономикалықмәселелер, Азия-ТынықАумағындағы (АТА) ҚХР стратегиясы, қауіпсіздіктіңҚытайсаясаты.

2. Азиядағы ҚХР саясаты – Қытай-Үндістан, Қытай-Пакистан қарым-қатынастары, ҚХР-ң сыртқысаясистратегиясындағыОңтүстік-Шығыс Азия мен Оңтүстік Азия, Солтүстік-Шығыс Азия мен Қытаймүдделері, Орта жәнеТаяуШығыс.

3. Қытай мен Евразия – Қытай-Ресейқарым-қатынастары, Орта АзиядағыҚытайстратегиясы, ішкіЕвразиядағыэнергетикалық пен коммуникациялықжобалары.

Курстықжұмысымыздыңмақсаты - осы ҚХР-ң үшсыртқысаясибағыттарынасипаттама беру.

Осы мақсатқажетуүшінқойылғанміндеттер: тарихнамалықбазанықолданаотырып, ҚХР сыртқысаясатынының даму барысынажанжақтыталдаужасау. Курс жұмысыныңқұрылымы: кіріспеден, 4 тараудан, қорытындыжәнеқолдыналғынәдебиеттертізімінентұрады. І тарауындаҚытайсыртқысаясатыныңидеологиясы мен механизмітуралы, ІІ тауарындаҚытайжәнеБатысқарым-қатынастарытуралы, ІІІ тарауындаҚытайдыңАзиялықстратегиясытуралы, IV тарауындаЕвразиядағы ҚХР стратегиясытуралымәселелерқарастырылған.

1949 жылдыңжелтоқсанында ҚХР құрылғалыелдетөрт Конституция қабылданды(1954, 1975, 1978 и 1982). ҚытайХалықРеспубликасыныңКонституциясыбойынша (1982 жылдыңжелтоқсаны), ҚХР — халықтыңдемократиялықөктемдігі бар социалистікмемлекет.

Мемлекеттікбиліктіңжоғарғы органы — жергіліктіжиналыста 5 жылғасайланатынхалыққалаулыларынантұратын 2979 депутаттантұратынбірпалаталыБүкілҚытайхалыққалаулыларыныңжиналысы (БҚХҚЖ). БҚХҚЖ сессиясыжылсайынғытәртіппеншақырылады.

Депутаттардыңсаныныңкөптігінен БҚХҚЖ функцияларын сессия мерзімдерініңарасындаделегаттардансайланғантұрақты комитет атқарады (шамамен 150 адам).

Сайлауға тек қанаҚытайКоммунистікпартиясы мен ХалықтыңсаясикеңесСоветінекіретінсегіздемократиялық партия қатысады.

ШәңғаңдажәнеМакаодаөззаңшығаружүйелері бар.

БҚХҚЖ барлықдепутаттарыкоммунистержәнедемократтарблогінентұрады.