Тақырып: Тестің классикалық эмпирикалық-статистикалық теориясы.

Дәріс мақсаты:Көп өлшемді әдістердің тағайындалуы және классификациясын түсіндіру.

Сұрақтар:

1.Латентті-құрылымдық талдамы

2.Латентті сипатты өлшеу теориясы.

3.IRT әдісіндегі алғашқы модель (Г. Раш ұсынған латентті арақашықтық модель[Rasch G., 1980])

Көп мән берерлік жадай ол алынған нәтижелерді бағалау критерииін таңдау б. т. Әр зерттелушіден алынған нәтиже: нормаға қойылып,квалифициаланады орташа жоғары немесе төмен болып. Бұл зерттелушінің белгілі нормативтік таңдауға немесе стандарттық таңдауға байланысты жағдайларын анықтауға мүмкіндік береді. Ол үшін дұрыс жауаптар саны арнайы кесте арқылы стандартты көрсеткіштерге ауысады. Бұл жағдайда статистикалық норма қолданылады.

Бірақ кейде тестілеудің нәтижесін бағалаудың бұл тәсілін сынға салып жүр. Психодиагностикалық әдістердің сапалық көрсеткіштерінің ең маңыздысы сенімділігі мен валидтілігі.

Психодиогностикалық әдістің сенімділігі ол нәтиженің стабильділігін, қалыптылығын және тұрақтылығын көрсетеді. Ол қаншалықты психологиялық өлшеудің нақтылығын және алынған нәтиженің қаншалықты сенімді екенін көрсетеді.

К. М. Гуревич сенімділіктің 3 түрін ұсынды.

1. Өлшеу құралының сенімділігі.

2. Стабильділік

3. Константтылық .

Тесттің сенімділігі – оның нәтижесінің тәуелсіздігін әр түлі кездейсоқ факторлардың әрекетінен көрсетеді.

Әр түрлі ішкі және сыртқы факторлар тесттің нәтижесіне ауытқулар әкелуі мүмкін. Сондықтан орташа орифметикалық өлшеуді анықтау керек. Ол мына формула бойынша анықталады: Мында - бөлек өлшеудің нәтижесі. - өлшеу саны. Дисперсияны былай анықтайды: - әр өлшеудің ауытқуы.Стабильділігін тексеру үшін мына әдіс қолданылады «тест - ретест». Ол психодиогностикалық сынауды (испытания) қайтадан өткізу. Сол таңдаудағы зерттелушілерге белгілі бір уақыт аралығында бірінші және екінші тестілеудің нәтижелерінің арасындағы корелеция коэффициентін анықтау үшін қолданады. Бұл коэффициент стабильділікті көрсетеді . Яғни тесттің сенімділігі сол бір адамдарға қайтадан тексеруден өткенде, бірдей нәтиже берді. Кореляция коэффициентінің формуласы - бірінші тестілеу. - екінші тестілеу.

=Көпфункционалды – бұл ... статистикалық критерийлер

Әртүрлі мәліметтерге, іріктемелерге және есептерге пайдаланылатын Бірнеше функциялары бар Жиын мәндері бар Бірнеше статистикасы бар Көпфункционалды бола алатын

=ЭЕМ көмегімен әлеуметтік-психологиялық зерттеулердің нәтижелерін өңделеді. Ол үшін қандай бағдарлама пайдаланылады?

SPSS WINDOWS SSPS NORTON DOS

=SPSS бағдарламасы – бұл ... жүйесі

Мәліметтерді статистикалық талдау және басқару Мәліметтерді басқару Мәліметтерді түзету Есептеп шығару Мәліметтерді өңдеу

=SPSS-ты қандай команданың көмегімен қосуға болады?

Start – Programs – SPSS Start - SPSS Start – SPSS - Programs Programs – SPSS - Start SPSS – Programs - Start

=SPSS басты менюінде бірнеше пункт бар, атап айтқанда

9 10 7 5 3

=SPSS-тағы шығару терезесі – бұл

Output Start File Exit Programs

Тест сенімді =0.8-0.9. Егер көрсеткіші төмен болса онда кездейсоқ факторлар қатты әсер еткені, онда ол сенімді бола алмайды. Онда өлшеу қажеті тест бойынша зерттелушінің шынайы балы қаншалықты өлшемнен балдан ауытқиды және ол тест қаншалықты сенуге болады екенін көрсетеді . Е реже бойынша қайта тексеру бірнеше ай өткеннен кейін жүгізіледі. Қайта тексеруді бірден біріншісінен кейін аз уақыт ішінде өткізуге болмайды. Себебі мынадай қауіп бар: зерттелушілер өздерінің жауаптарын естеріне түсіріп соны қайталауы мүмкін. Егенмен ол мерзім тым ұзақ болуына да болмайды. Ол жағдайда зерттеудің өзінде өзгерістер болуы мүмкін. Стабильділік коэффициентінің өлшемі 0,8-ден төмен болмауы керек.

Константтылық коэффициенті – екі диагностикалық сынақтың нәтижелерінің корреляция жолымен анықтау б. т. Ол зерттеудің таңдауы мен шарттары бірдей бірақ әр түрлі зерттелушілермен жүргізіледі.

=SPSS-тағы жұмыс сеансын аяқтау үшін File-дағы қандай командаларды таңдау қажет

Exit Data Output Programs Start

=Айнымалы құру үшін SPSS менюінде ... командасын таңдау қажет

Data Define Variable Data Define Define Variable Data Variable Define Data

=SPSS-тағы айнымалылардың аты арнайы таңбамен белгіленген, олардың аты

Labels Markers Crosstabs Maps Files

=SPSS-та екі айнымалыны қиып өту үшін ... командасын пайдалану қажет

Crosstabs Enter Compute Count Frequencies

=Критерий қуаты айырмашылықтарды айқындайды, егер де

Олар бар болса Олар маңызды болса Олар онша үлкен болмаса Олар елеулі болса Олар жоқ болса

Әдістің сапалығы оның қаншалықты жақсы құрылуымен анықталады.

Құралдың сенімділігін тексеру үшін «поципление әдісін» қолданады. Ол үшін психодиагностикалық құралдың барлық жұмыстары жұп және таққа бөлінеді. (сан бойынша). Олар бөлек өлшенеді, және кейін каррляция коэффициенті саналады. Каррляция коэффициентінің мөлшері неғұрлым жоғары болса, соғұрлым әдістің біркелкілігі және сенімділігі жоғары болады.

Әдіс сапалығының басқа көрсеткіші болып, оның валидтілігі болып саналады. Американдық тестолог А. Аностозидің анықтауы бойынша.

Тестің валидтілігі-тест өлшемді және қаншалықты жақсы оны істейді деген түсінік.

Валидтілік – белгілі бір қасиеттердің немесе ерекшеліктердің өдшеуі үшін белгілі әдістің керектілігі және қаншалықты эффективті екенін көрсетеді.

Көбіне көп таралған түрі канверинтті валидтілік б. т. Бұл белгілі әдістің авторитетті әдістермен маңызды байланысының барлығымен дәлелденеді. Оған керісінше дискриминантты валидтілік д.с.

Валидтіліктің басқа бір түрі – прогматикалық валидтілік – бұл әдістің тексерілуі оның практикалық негізіне, эффективтілігіне, қажеттілігіне сүйене отырып жүгізілуі. Мұндай тексеру жүргізу үшін, тәeелсіз сыртқы критерийлер қолданылады, яғни тесттеh қолданылады. Ондай сыртқы критерийлерге мысалы үлгерімі профисионалдық жетістіктер, әр түрлі істерде жетістікке жету, субективті бағалау. Тесттің валидтілігін тексеру үшін «белгілі топтар» әдісін қолдануға болады. Мұнда адамдар шақырылғада олардың критерии бойынша қандай топқа кіретінін білу. Мысалы жоғары үлгерімді студенттер – жоғары критериге, ал төмен немесе үлгермейтін студенттер – төмен критериге кіреді. Ал орташа дәрежелі студенттер тестілеуге қатыспайды.

Жоғары критерий Төмен критерий

Тесттің жоғары нәтижесі a b

Тесттің төменгі нәтижесі c d

Мұнда a – жоғары топқа тест және критериі бойынша түскен зерттелушілер саны. с – бұл критериі бойынша жоғарыға ал тест нәтижесі бойынша төмен түскен зерттелушілер саны. Тест толық валидті болғанда b мен d элементтері нөлге тең болуы керек. Сәйкестік өлшемін тест бойынша сыртқы топтар арасындағы критерийді Гимфорттың фи – коэффийиентінің көмегімен бағалайды. коэффийиент валидтілігінің мөлшеріне келетін болсақ, ол әр түрлі себепкерге байланысты әрқашан төмен болып келеді, сенімділік коэффийиентіне қарағанда, жетекші психодиогностиктердің ойынша, төмен валиттіліктің коэффийиенті болып ретпен 0,20-0,30 орташ 0,30-0,50ал жоғары 0,60 б. т.диогностикалық әдістің және сыртқы критерилердің спецификасына байланысты оның бірнеше түрін көрсетеді.

1. Бірмезгілділік немесе ағымда валидтілік. Сыртқы критерий арқылы анықталады яғни зерттеу жүргізу алдында алынған ақпарат.

2. Прыноитикалық немесе болжау валидтілігі. Бұл зерттеу жүргізіліп, бірнеше уақыт өткеннен кейін оның сыртқы критериі туралы ақпарат жинау.

3. Ретроспективті валидтілік – критериі негізінде анықталады бірақ өткен жағдайды бейнелейді.

Көп мән берерлік жадай ол алынған нәтижелерді бағалау критерииін таңдау б. т. Әр зерттелушіден алынған нәтиже: нормаға қойылып,квалифициаланады орташа жоғары немесе төмен болып. Бұл зерттелушінің белгілі нормативтік таңдауға немесе стандарттық таңдауға байланысты жағдайларын анықтауға мүмкіндік береді. Ол үшін дұрыс жауаптар саны арнайы кесте арқылы стандартты көрсеткіштерге ауысады. Бұл жағдайда статистикалық норма қолданылады.

Бірақ кейде тестілеудің нәтижесін бағалаудың бұл тәсілін сынға салып жүр. Психодиагностикалық әдістердің сапалық көрсеткіштерінің ең маңыздысы сенімділігі мен валидтілігі.

Психодиогностикалық әдістің сенімділігі ол нәтиженің стабильділігін, қалыптылығын және тұрақтылығын көрсетеді. Ол қаншалықты психологиялық өлшеудің нақтылығын және алынған нәтиженің қаншалықты сенімді екенін көрсетеді.

К. М. Гуревич сенімділіктің 3 түрін ұсынды.

1. Өлшеу құралының сенімділігі.

2. Стабильділік

3. Константтылық .

Тесттің сенімділігі – оның нәтижесінің тәуелсіздігін әр түлі кездейсоқ факторлардың әрекетінен көрсетеді.

Әр түрлі ішкі және сыртқы факторлар тесттің нәтижесіне ауытқулар әкелуі мүмкін. Сондықтан орташа орифметикалық өлшеуді анықтау керек. Ол мына формула бойынша анықталады: . Мында - бөлек өлшеудің нәтижесі. - өлшеу саны. Дисперсияны былай анықтайды: - әр өлшеудің ауытқуы.Стабильділігін тексеру үшін мына әдіс қолданылады «тест - ретест». Ол психодиогностикалық сынауды (испытания) қайтадан өткізу. Сол таңдаудағы зерттелушілерге белгілі бір уақыт аралығында бірінші және екінші тестілеудің нәтижелерінің арасындағы корелеция коэффициентін анықтау үшін қолданады. Бұл коэффициент стабильділікті көрсетеді . Яғни тесттің сенімділігі сол бір адамдарға қайтадан тексеруден өткенде, бірдей нәтиже берді. Кореляция коэффициентінің формуласы - бірінші тестілеу. - екінші тестілеу.

Тест сенімді =0.8-0.9. Егер көрсеткіші төмен болса онда кездейсоқ факторлар қатты әсер еткені, онда ол сенімді бола алмайды. Онда өлшеу қажеті тест бойынша зерттелушінің шынайы балы қаншалықты өлшемнен балдан ауытқиды және ол тест қаншалықты сенуге болады екенін көрсетеді . Е реже бойынша қайта тексеру бірнеше ай өткеннен кейін жүгізіледі. Қайта тексеруді бірден біріншісінен кейін аз уақыт ішінде өткізуге болмайды. Себебі мынадай қауіп бар: зерттелушілер өздерінің жауаптарын естеріне түсіріп соны қайталауы мүмкін. Егенмен ол мерзім тым ұзақ болуына да болмайды. Ол жағдайда зерттеудің өзінде өзгерістер болуы мүмкін. Стабильділік коэффициентінің өлшемі 0,8-ден төмен болмауы керек.

Константтылық коэффициенті – екі диагностикалық сынақтың нәтижелерінің корреляция жолымен анықтау б. т. Ол зерттеудің таңдауы мен шарттары бірдей бірақ әр түрлі зерттелушілермен жүргізіледі.

Әдістің сапалығы оның қаншалықты жақсы құрылуымен анықталады.

Құралдың сенімділігін тексеру үшін «поципление әдісін» қолданады. Ол үшін психодиагностикалық құралдың барлық жұмыстары жұп және таққа бөлінеді. (сан бойынша). Олар бөлек өлшенеді, және кейін каррляция коэффициенті саналады. Каррляция коэффициентінің мөлшері неғұрлым жоғары болса, соғұрлым әдістің біркелкілігі және сенімділігі жоғары болады.

Әдіс сапалығының басқа көрсеткіші болып, оның валидтілігі болып саналады. Американдық тестолог А. Анастазидің анықтауы бойынша.

Тестің валидтілігі-тест өлшемді және қаншалықты жақсы оны істейді деген түсінік.

Валидтілік – белгілі бір қасиеттердің немесе ерекшеліктердің өдшеуі үшін белгілі әдістің керектілігі және қаншалықты эффективті екенін көрсетеді.

Көбіне көп таралған түрі канверинтті валидтілік б. т. Бұл белгілі әдістің авторитетті әдістермен маңызды байланысының барлығымен дәлелденеді. Оған керісінше дискриминантты валидтілік д.с.

Валидтіліктің басқа бір түрі – прогматикалық валидтілік – бұл әдістің тексерілуі оның практикалық негізіне, эффективтілігіне, қажеттілігіне сүйене отырып жүгізілуі. Мұндай тексеру жүргізу үшін, тәeелсіз сыртқы критерийлер қолданылады, яғни тесттеh қолданылады. Ондай сыртқы критерийлерге мысалы үлгерімі профисионалдық жетістіктер, әр түрлі істерде жетістікке жету, субективті бағалау. Тесттің валидтілігін тексеру үшін «белгілі топтар» әдісін қолдануға болады. Мұнда адамдар шақырылғада олардың критерии бойынша қандай топқа кіретінін білу. Мысалы жоғары үлгерімді студенттер – жоғары критериге, ал төмен немесе үлгермейтін студенттер – төмен критериге кіреді. Ал орташа дәрежелі студенттер тестілеуге қатыспайды.

Жоғары критерий Төмен критерий

Тесттің жоғары нәтижесі a b

Тесттің төменгі нәтижесі c d

Мұнда a – жоғары топқа тест және критериі бойынша түскен зерттелушілер саны. с – бұл критериі бойынша жоғарыға ал тест нәтижесі бойынша төмен түскен зерттелушілер саны. Тест толық валидті болғанда b мен d элементтері нөлге тең болуы керек. Сәйкестік өлшемін тест бойынша сыртқы топтар арасындағы критерийді Гимфорттың фи – коэффийиентінің көмегімен бағалайды. коэффийиент валидтілігінің мөлшеріне келетін болсақ, ол әр түрлі себепкерге байланысты әрқашан төмен болып келеді, сенімділік коэффийиентіне қарағанда, жетекші психодиогностиктердің ойынша, төмен валиттіліктің коэффийиенті болып ретпен 0,20-0,30 орташ 0,30-0,50ал жоғары 0,60 б. т.диогностикалық әдістің және сыртқы критерилердің спецификасына байланысты оның бірнеше түрін көрсетеді.

1. Бірмезгілділік немесе ағымда валидтілік. Сыртқы критерий арқылы анықталады яғни зерттеу жүргізу алдында алынған ақпарат.

2. Прыноитикалық немесе болжау валидтілігі. Бұл зерттеу жүргізіліп, бірнеше уақыт өткеннен кейін оның сыртқы критериі туралы ақпарат жинау.

3. Ретроспективті валидтілік – критериі негізінде анықталады бірақ өткен жағдайды бейнелейді.

Дисперсиялық талдау – көрсеткіштердің қандай-да бақылаудағы факторлардың әсерінен болатын өзгерістерін талдау әдісі. Шет ел әдебиетінде диспериялық талдау әдісі ANOVA деп белгіленеді, яғни «вариативтілікті талдау» деп аударылады. Әдістің авторы – Р.А. Фишер.
Өзара байланысты емес статистикалық топтар үшін бірфакторлы дисперсиялық талдау. Әдіс қандай-да фактордың, жағдайлардың әсерінен болатын көрсеткіштің өзгерістерін анықтауда, зерттеуде қолданылады. Факторлардың әсеріне әр түрлі зерттелінушілер тобы түседі. Факторлар үштен кем болмау керек. Бірфакторлы дисперсиялық талдаудың параметрлік емес әдісі – Крускала-Уоллис критерийі Н болып табылады.

Мәліметтерді графикте бейнелеу. Критерийдің шектеулері. T – Вилкоксон критерийі Өзгерістердің бағыты мен күшін анықтау. Өзгеріс көрсеткіштерін рангтеу. Мәліметтерді графикте бейнелеу. Критерийдің шектеулері. Χ – Фридман критерийі Бір статистикалық топты үш жағдайда зерттеу. Критерийді есептеу алгоритмі. Мәліметтерді графикте бейнелеу. Критерийдің шектеулері.

Көрсеткіш мәндеріндегі өзгерістердің сенімділігін анықтаудың маңыздылығы. Психологиялық зерттеулерде қандай-да факторлардың әсерінен көрсеткіш деңгейлерінде сенімді өзгерістердің болғандығын дәлелдеу қажеттілігі туады. Мұндай факторларға ең алдымен уақыт жатады. Бір ғана зерттелінушілер тобының әр уақытта бір әдіс бойынша алған нәтижелері уақыт бойынша өзгеріп отырады.

Таңбалар критерийі G – зерттелген көрсеткіштің өзгерісінің жалпы бағытын анықтауға арналған.

Вилкоксон критерийі Т – бір ғана зерттелінушілер тобын екі әр түрлі жағдайда зерттеуде алынған көрсеткіштерді салыстыруда қолданылады.
Фридман критерийі -бір ғана зерттелінушілер тобын үш және одан көп әр түрлі жағдайда зерттеуде алынған көрсеткіштерді салыстыруда қолданылады.

Пейдждің тенденциялар критерийі L – бір ғана зерттелінушілер тобын үш және одан көп әр түрлі жағдайда зерттеуде алынған көрсеткіштерді салыстыруда қолданылады.

Χ – Фридман критерийі. Бір статистикалық топты үш жағдайда зерттеу. Критерийді есептеу алгоритмі. Мәліметтерді графикте бейнелеу. Критерийдің шектеулері. L – Пейдж тенденциялары критерийі. Критерийді есептеу алгоритмі Статистикалық топтарды үш жағдайда зерттеу көрсеткіштерін салыстыру. Мәліметтерді графикте бейнелеу. Критерийдің шектеулері. Көрсеткіштердің бөлінуіндегі айырмашылықтарды анықтау Χ – Пирсонның критерийі Эмпирикалық мәліметтердің бөлінуін теориялықпен салыстыру. Үш немесе одан көп эмпирикалық бөлінулерді салыстыру. Критерийді есептеу алгоритмі. Мәліметтерді графикте бейнелеу. Критерийдің шектеулері. Λ – Колмогоров-Смирнов критерийі Эмпирикалық және теориялық бөлінулерді салыстыру. Екі эмпирикалық бөлінулерді салыстыру. Критерийді есептеу алгоритмі. Мәліметтерді графикте бейнелеу. Критерийдің шектеулері.
Көрсеткіштердің бөлінуіндегі айырмашылықтарды анықтаудың маңызы. Статистикалық топ көрсеткіштерінің бөлінуі орташа шамасы, дисперсия, асимметрия, эксцесс бойынша ерекшеленеді.
Пирсон критерийі - екі мақсатта қолданылады: көрсеткіштің эмпирикалық бөлінуін теориялық, қалыпты бөлінумен салыстыруда; бір көрсеткіштің екі, үш және одан да көп эмпирикалық жағдайларда бөлінуін салыстыруда қолданылады.
Колмогоров-Смирнов критерийі - эмпирикалық және теориялық көрсеткіштердің бөлінуін салыстыруда; бір эмпирикалық көрсеткіштерді екінші эмпирикалық көрсеткіштермен салыстыруда қолданылады.

Әлеуметтік – экономикалық құбылыстарды нәтижелік белгі деңгейін қалыптастыратын арнайы фактордан ықпал етуі мүмкін. Сөзсіз, мұндай жағдай экономикалыққұбылыстар көрсеткіштерінің өзара байланысы корреляциялық сипатта болатынын дәлелдейді.

Корреляциялық әдістің негізгі міндеті қарастырып отырған байланыстың жұптық байланыс кезінде нәтижелік белгімен фактордың немесе көп факторлықты байланыс қарастырылса нәтижелік белгімен факторлардың арасында тығыздық дәрежесін, яғни байланыс күшін анықтау болып есептелінеді. Ескерту: егер байланыс тек екі көрсеткіштің арасында қарастырылса, онда жұптық байланыс, ал нәтижелік белгіге бірнеше факторлардың әсері зерттелінетін болса, онда көп факторлы байланыс делінеді.

Корреляция – біреуінің өзгеруі басқасның математикалық түтілуінің өзгеруіне әкелктін, сонымен қатар функционалдық қатаң сипсты жоқ, кездійсоқ шамалардың бір – бірімен статистикалық тәуелділігі.

Жоғарыда байланыс тығыздығы корреляция коэффиценті шамамен бағалынатынын атап өттік. Белгілер арасындағы байланыс тығыздығының сандық спатамен көрсететін корреляция коэффиценттері көптік регрессия теңдеуін құру кезінде векторлық белгілердің пайдалылығын анықтауға мүмкіндік туғызады. Корреляция коэффицентінің шамасы себеп – салдр байланысымен анықталған регрессия теңдеуінің сәйкестік бағасы қызметінде атқарады. Корреляция мен регрессия бір – бірімен тығыз байланысты: корреляция статистикалық байланыстың күшін (тығыздығын) бағалайды, регрессия оның формасын (қалпын) зерттейді. Екеуіде экономикалық құбылыстар арасындағы арақатынас заңдылығын орнатуға,сонымен қатар байланыс бар немесе жоқтығын анықтауға бағытталған.

Корреляциялық және регрессиялық талдаудың жалпы түсінігі – тығыздықты өлшеу, байланыс бағытын және формасын анықтау, сонымен қатар байланыстың параметрлерін анықтаудан, адекватты математикалық өрнегін құрудан тұрады. Регрессиялық талдау кейде регрессиялық әдіс деп те аталуы мүмкін.

Бір шаманың өзгерісі бір немесе бірнеше тәуелсіз шамалардың әсерінен болатын заңдылықты көрсететін байланыстың аналитикалық өрнегін тұрғызу үрдісін регрессиялық әдіс дейді, ал тәуелді шамаға әсер ететін көптеген басқа ескерілмеген факторлар әсерін тұрақты және орташа мән деп қабылдайды. Регрессия бір факторлы және көп факторлы болып бөлінеді.

1.4. Семинар, СӨОЖ сабақтары бойынша және СӨЖ тапсырмаларын орындау жөніндегі әдістемелік нұсқаулық

Кредиттік технология бойынша интерактивті оқыту жүйесіне басты назар аударады. Аудиториялық сағаттарда, дәріс немесе семинар, СӨОЖ сабақтарында дәстүрлі әдісті және интерактивті сабақ үлгісін жүргізуге болады. Интерактивті оқыту жүйесі студенттердің қабілеттілігін дамытады:

· Өз пікірін қалыптастырып айта білу;

· Өзгенің пікірін құрметтеу;

· Оқу материалын мұқият меңгеру;

· Материалды орындауда шығармашылық қабілетті таныту;

· Үлкен аудитория алдында өз көзқарасын дәлелдеу;

· Алынған мәліметтерге анализ жасау;

· Табысты жұмысы мен өзіндік ізденушілігін дамыту; Жеке даралығын көрсете білу;

· Әртүрлі ситуациялардан өту арқылы өмірлік тәжірибие жинау.

Әлеуметтік–психологиялық пәндері қолданатын интерактивті үлгідегі және оқытудың әдістері

Дебат – студенттердің дұрыс жауап және мағыналы қорытындыны іздестіру мақсатында ауызша пікір алмасу.

Дискуссия (талқылау) – оқытылып отырған тақырып бойынша студенттер арасында ой пікірлерді талқылау. Студенттердің ой пікірлерді талқылауға қатысуы – білімді естерінде сақтау мен сіңірудің кілті болып табылады. Дискуссия – бұл студенттерді оқыту үрдісіне тартудың серпінді әдісі болып табылады.

Рөлдік ойындар – студенттерді сабаққа деген белсенділігін, қызығушылығын тудыратын көпжақты оқыту әдісі.

«Аквариум» - топты командаға бөлу арқылы оқыту әдісі. Команданың бір тобы тапсырманы талқылаумен немесе шешумен айналысса, осы уақытта келесі топ жүріп жатқан процессті зерттеп жазып алады. Қорытындысы белгіленген ереже шешіміне дейін талқыланады.

Топтық нұсқау - оқытушы кілтті деректерді немесе «тақырыптың негізгі кезеңдерін» береді, осының негізінде бұдан әрі сабаққа қатысты сұрақтармен жауаптар қалыптастыру.

Топтық талқылау - аудитория дәрістен кейін, топқа бөлініп өзіндік ой пікірлерімен, көзқарастарымен, сұрақтарымен және қорытынды пікірлерімен топ көшбасшыларымен бірге талқылау өткізу .

Кейс - әдісі- білім беру әдісі, студенттерге тиімді ойлауға көмектеседі. Топқа нақты жағайдға негізделген, сонымен бірге кейбір мәселелерді талқылауға ұсынылып, жағдайларға сараптама беріп және нұсқауларды жасап шығаруға бағытталған нақты ақпарат беріледі. Кейсттер әр түрлі әдістермен беріле алады. Олар ұзақ және бүкіл ақпаратты көрсете алады немесе қысқа болуы мүмкін, қандай жағдайда болмасын олардың мақсаты бір – студенттердің берілген фактіге қандай да бір ой тұжырымға келу.

Кейс-әдісі сонымен қатар топтық дискуссия түрінде өте алады. Әдетте кейс-әдісі екі кезеңде өткізіледі: бірінші кезеңде қатысушыларға кейс беріліп, оны қажетті уақыт аралығында оқып бүкіл материалды түсіну керек. Дискуссияны мадақтау үшін студенттерге сұрақтарды таратып беруге болады. Екінші кезеңде қатысушыларды кейстерді талқылауды сұрайды. Барлық қатысушылар өз пікірлерін айтуға мүмкіндігі болуы тиіс, өздерінің ой тұжырымында логикалық негіздеме беруі керек. Бұл процестің нәтижесінде дискуссия барысында оқытушы қатысушылардан кейстердің фактіден белгілі бір қорытынды жасауды сұрайды. Бұл әдістің артықшылығы – студенттердің басқарушылық, белгілі бір шешімдерді қабылдау, бақылаушылық дағдыларын жетілдіруге көмектеседі. Жақсы дайындалған студенттер өздері кейсті жаза алады.

Презентация- білім беру әдісі, презентация арқылы студент кез келген тақырыпты таңдап алып, қарастырылып отырған мәселе бойынша өзінің түсінігін немесе түсініксіздігін айта алады. Презентация уақыты – 8-10 минут. Презентация келесі критериялар арқылы бағаланады: тақырыптың ашылуы, берілген мәселе басқаларды қызықтырды ма, қарастырылып отырған мәселе бойынша студент өзінің кәсібилігін көрсете алды ма деген талаптар қойылады.

Сыни жағдайды өңдеу әдісі — сыни жағдайды өңдеу әдісі зерттеу әдістерінің бірі болып табылады. Бұл әдіс нақты жағдайды моделдеуге негізделген, студенттерге белгілі бір сыни жағдайдың негізгі ақпараты беріліп, сосын өзара сұрақтар қойып және ақпаратты талап етуге болады. Әдіс мәселені анықтау үшін тиімді қолданылатын әдіс болып табылады.

Қатені анықтау әдісі – студенттер үй жұмысын алып, болатын дәрістің мазмұнымен танысады. Оқытушы оқу материалына өзгерістер енгізіп, қате кеткен мәліметтерді қайтадан құрастырады. Оқытушы дәріс оқу барысында студенттер қателерді анықтау қажет. Бұл әдіс студенттердің бүкіл оқу барысында критикалық тыңдау қабілеттілігін жетілдіреді.

«Миға шабуыл» әдісі – интерактивтік оқытудың ең қарапайым және тиімді әдістерінің бірі, шығармашылық ойлау қабілеттігін, топтарды құрастыру және белгілі бір мәселені шешу дағдыларын жетілдіретін әдіс. Шығармашылық пікірлерді жетілдірудің тәсілі, ал қатысушылар болса бұл тәсілдерді әрі қарай қолдануын ұсынады.

Өткенді қайталау– бұл әдіс тақырыпты талқылауда, қорытындылау кезінде қоданылады, бұл тақырыпты студенттер толығымен меңгеріп, арасында қолданылуын қамтамасыз ететін әдіс. Бұл әдіс бірнеше мақсатқа жетуді көмектеседі: студенттердің топ ішіндегі әрекетін ояту, кейбір тәжірибеге бағыт беру, аталған материал бойынша студенттердің қабылдауын қандай дәрежеде екенін анықтау, студенттер мен оқытушылар арасында қатымды байланысын көрсететін әдіс және т.б. Өткенді қайталаудың әр түрлі түрлері кездеседі.

«Дөңгелек үстел әдісі» - жылдам, әрі тиімді әдіс, әр бір студенттің өз пікірін айта алуы мысалы, «бүгін мен үш нәрсені білдім», «мен пән жөнінде білдім...» және т.б.

Ақырын ойлану - әдетте жазбаша түсініктеме беру, сұрақтар ьойынша тақтада немесе қағазда көрсету.

Топтық ойлану – шағын топтарды өткен тақырыпты қайталау және басқаларға айту әдісі.

Білдіретін әңгімелесу әдісі – студенттің сабақта ашық немесе сұрақтармен мен құрылымын баяндап беруі.

Хатты құрастыру әдісі –белгілі бір материалдымеңгеруге бағытталған әдіс, бұл әдісте негізгі сөз берілген, осыдан хат сызба түрінде құрастырылады, осы сызба негізгі сөздің мағынасын ашып береді.

Тәжірибелік (семинар сабақтарын) СӨОЖ және СӨЖ сабақтарын өткізу келесі формалары ұсынылады:

· Кез келген танымды анықтау, шағын эссе жазу – 1-1,5 бет.

· Тақырып бойынша жалпы шолу – ұсынылған тақырып бойынша ақпараттық рессурс басылым мен Интернеттен шағын әдеби шолу (эссе) жазу. Глоссарий жазу – терминдердің шағын түсініктемесі және берілген тақырып бойынша түсінік беру, сөзжұмбақтарды қолдануға болады.

· Презентация – студенттің берілген тақырып бойынша өз презентацияны жасау барысында, қарастырылып отырған мәселе бойынша өзінің түсінігін немесе түсініксіздігін айта алауы, презентацияда қарастырған кейбір аспекттерді қарастыру. Презентацияның уақыты - 8-10 минут, презентация келесі критериялар арқылы бағаланады: тақырыптың ашылуы, берілген мәселе басқаларды қызықтырды ма, қарастырылып отырған мәселе бойынша студент өзінің кәсібилігін көрсете алды ма деген талаптар қойылады.

· Іскер ойын – рольдік немесе топтық, болашақ кәсіби қызметі үшін іскерлігін және дағдылануды өндірту.

· Топтық жоба – топта 4-5 адамнан артық болмау керек, әр бір топ өзінің жобасын құрастырып, оны қорғау керек.

Әлеуметтік–психологиялық пәндер кафедрасында қолданылатын дәстүрлі әдістерге жалпы шолу

Реферат қысқаша мазмұнда құралған немесе ғылыми еңбектің мазмұнында жазылған аудиториялық баяндама, таңдалған тақырып бойынша мамандардың еңбектері, аталған бағыт бойынша әдебиеттерге шолу. Осындай шолу оқырманға кез келген мәселе бойынша қазір заманға сай болуы, мамандардың пікірін қосып қарастыру.

Рефераттың мақсаты – басқалардың жетістіктерін ижалпылау, фактілер базасында әдебиет бойынша мәселені өзіндік сараптама жасау.

Жоғарыда көрсетілгендей, реферат – бұл оқылғанның қысқаша мазмұндауы, жауапты жұмыс, автордың өте ұқыпты дайындығының нәтижесі болып табылады. Және ғылыми жұмыс тән маңыздырақ оқу-әдiстемелiк мақсаттар рефераты ғалымдар қатар танысуды басты мiндетiмен зорға ескертемiз. Бұл – алдын ала ойластырылған тақырып, библиографиялық ізденіс, ғылыми әдебиеттердегі фактілердің сараптау және таңдау, олардың топтастырылуы, реферат авторының өз бағалауы және жоспарға сәйкес логикалық мазмұндамасы, анықтама аппаратын құрастыру, (сілтемелер және қолданылған әдебиеттер) және бүкіл тексті рәсімдеу. Рефератпен шұғылдана, ғылыми әдебиеттiң талдауының дағдылары студент, ғылыми зерттеудiң әдiстемесi және жазбаша жұмыстың әзiрлеуiнiң негiздерiмен ие болуға тауып алуға мүмкiншiлiк алады. Әрине, таңдап алынған ғылыми тақырыпқа рефераттың жазуы тиiстi тарихи мерзiм жататын материалдармен танысуға тым тереңiректерiне көмектеседi, табандатқан кiтаппен жеке алғанда өз алдына жұмыс iстейтiн қасында пайдалы дағдыларды меңгеруiне мүдде айқындалып және болуы мүмкiн ары қарай ғылыми жұмыстардың шеңберiн анықтауға көмектеседi мүмкiндiк туғызады.

Рефераттың көлемі 20-30 бет.

Конспект – жүйелік, оқытылатын материалдың мазмұны логикалық сабақтастығы, жоспарды біріктіретін, көшірмелер немесе осы аталған екі әдістің қосындысы.

Көшiрмелерге қарағанда және мазмұнның ашылуы конспектiнiң тезистерiнiң ол оқылатын көзде ұсынылатын мазмұндаманың тiзбектерiнде көрсетілгендей.

Конспектті құрастыру үшін ең маңызды және қажетті ақпарат алынады.

Бас жағдайлар көрінеді, аталы сөз, тiркестердi асты сызылады. Әрбiр жаңа ой жаңа жолдан басталады. Конспектте автордың фамилиясы, қайнар көздiң атауы, оның шығаруы, беттiң орын, уақыты көрсету керек.

Қайнар көздермен жұмыс жасау:

- кiтап немесе тараудың атауына ұғыну, оның мағынасын түсiну;

- тексті ынтамен оқып шығу және негізгі ойларын оқу барысында қысқаша жазу;

- бiр ойды басқа ойға бөлiңiз, олардың тезис түрiнде жазып алыңыз;

- негізгі категорияларды және түсініктерді көшіріп алыңыз, кең

- педагогикада қолданылуын, және олардың басқа ғылымдарды қолданылуын анықтап алу;

- жұмысты аяқтағаннан соң барлық қайнар көздерін көшіріп алыңыз.