Ж ауыл шаруашылығын ұжымдастыру.же зардаптары 4 страница

30-қазақ хандығының құрылуыЖәнібек пен кереи,15ғ ортасында қазақ хандығы паида болды,осы кездері әбілхаиыр хандығы мен моғолстан арасында талас тартыс болады.,бірақ соңына бұлар құлдырап ыдыраиды,қазақтардың шыңғыс әулетінен шыққан кере мен жәнібек сұлтандардың жаңа қалыптасып келе жатқан қазақ халқының дербес мемл құру оның тәуелсіз саяси же экономикалық дмауын қамтамасыз ету.жолындағы қадамы мен қызметі өзінің ықпалын тигізді.олардың халыққолдаған дербес мемл құру саясатының нәтижесінде жетісудағы рулар мен таипалар мемлекет бірлестігіннің орталығына аиналды.бұл арада тұңғыш қазқ хандығын құруға кереи мен жәнібек сұлтандары сіңірген еңбектері мол болды.олар саясатты кәсіп деп түсініп,қоғамдық әлеуметтік өмірдің бағыт бағдарын оиластырып халық ел тағдырына баиланысты шешім қабылдап уиренген хандардың отбасында өскен адамдар болды.жәніьек қазақ хандығын тұңғыш шаңырағын көтерген барақ ханның ұлы,ал кереи болса оның ағасы болат ханның баласы.осы құрылған қазақ хандығынң міндеті-жаңа қоныстанған далалық аимақтарда мал жаиылымдарын қалпына келтіру.ұлы жібек жолы боиында орналасқан қолөнер сауда орталықтары –сауран отырар түркістан тб қалаларды қазақ хандығына қарату.жан жаққа тарап кеткен қазақ ру таипаларын бір орталыққа біріктіріп,қазақтың этникалық территориясын қалыптастыру.қазақтың алғашқы ханы болып кереи жариланды.1458ж73жж,ал содан кеин жәнібек саиланды.73-80жсол жылдары әбілхаиыр хандығымен моғолстан ждерлерінен бірқатар рулар бөлініп олар жәнібек пен кереи хандығының қол астына кіреді.әрине олардың күш жігері күшеие түседі.олар үкімет билігін орнаттты.бұл кездері шығыс дешті қыпшақ ыдыраи бастаиды.соны кереи мен жәнібек тимді паидаланып,дешті қыпшақты өздеріне қаратады.қазақ хандығының жері үлкеие басталды.содан кеин олар сауран отырар түркістан тб қалаларды қаратуды көздеді.бірталаи күресстің арқасныда қазақ хандығы түркістан сауран созақ сығанақ қалаларды өзіне қаратты.қазақ хандығының құрылуы қазақ халқының тарихында аса маңызды рөл атқарды.ол ұлан баитақ өңірді мекендеген қазақ ру таипаларының басын қосып шоғырландыруда қазақтың этникалық территорииясын біріктіруде маңызды рөл атқарды.қазақ хандығының қалыптасуы қазақтың баиырғы заманнан басталған өз алдына жеке ел болып бірігу жолындағы күресін біржолата аяқтауда шешушікезең болумен ерекшеленді.қазақ х құрылуы жетісу жеріндегі ру таипалардың оның қол астына беибіт жолмен көшіруін қамтамасыз етті.қазақ халқының шаруашылық этникалық же саяси қатынастары одан әрі дамыды

32-қаз хандығының күшеюі,қасым хан.-16 ғ басында қазақ хандығының нығаюы касым ханның есімімен тығыз баиланысты болды,16ғ 20 ж басында қасым мен мұрындық хан арасында билік үшін күрес жүрді.1511ж беделден аиырылған мұрындық хан қуылады,сонда қасым хан билігіне толық ие болады.осы мезгілден бастап жоғары ұзақ уақытқа деин жәнібек ханның ұрпағында өтті.16ғ 10 ж Мауеренахр билеушісі мұхаммед шаибанимен шиеленіскен күрес кезеңі болады.шаибани 1503ж 1510ж қазақ жеріне жасаған жорықтары ол қалағандаи нәтиже бермеи әр кез оңтүс шегінуге тура келеді. 1510ж шаибани хан иран шахымен шаиқаста қаза табады.қасым хан осы сәтті паидаланып 1513ж саирамға таянады,қала билеушісі қатта бек қасым хан жағына шығып қаланы соғыссыз береді.қасым ташкентті иеленуге тырысады.алаида өзбектермен болған шаиқаста жараланып кері шегінуге мәжбүр болады.осылаиша сыр өңіріндегі қалалар қазақтарға түпкілікті берілді.моғолстанның негізі аудандары болған жетісу мен тянь шань маңы қазақ хандығын құрамына кірді.монғол хандары негізінене оңт батыс моғолстанда ғана билігін жүргізеді.же қазақ хандарымен одақтасуға мүдделі болады. Батыс аумағында да кеңеие түсті.маңғыт жұртында билік үшін күрестер жүріп жатты.маңғыт жұртының біраз бөлігі өз ел ішіндегі берекетсіздіктен қаашып қазақ хандығына келіп паналаиды.сонымен қатар 16ғ 20 ж қасым хан қазақ даласына басым билігін орнатты.хандықтың шекарасы оңт сырдың оң жағалауында жетіп түркістан аимағындағы қалалардың біразын оңт шығыс жетісудың тау етектерімен алқабын қамтыды.солт бағыт жаиық өз аңғарына деин созылды.қасым хан қол астына 1 млн адам болғанына тұтастары жеткізеді.біртіндеп халықаралық қатынастар ға тартылады.онымен алғашқылардың бірі дипломатиялық қатынас жасаған мәскеу мемлд болды. Қасым хан тұсында қазақ елі жеке этнос ретінде батыс европаға да белгілі болдды.

33-ХАҚНАЗАР ХАН-қасым хан қазасынан кеин қазақ хандығы бірнеше иеліктерге бөлінді.же ыдырады.сырдың ағысындағы аумаққа қасым немересі тоғым хан иелік етеді шамамен 1537ж жағат уәлеатының маңында біріккен монғол өзбек қолдарымен болған ұрыста тоғым хан 9 ұлымен қаза табады.оның орнына қасым хан ұлы хақназар саиланады 1538-80,хақназар билікке келісімен ,қазақ руларын біріктіруге күш салды. Күшеиген хақназар 1568 ж маңғыт жұртына қарсы жорық жасап өзіне батыс арал маңын қаратды.1577ж көктемде хақназар маңғыттармен жаңа соғысты бастап жаиықтың шығысындағы барлық жерлерді иеленеді.сонымен қатар сібір хан күшшіммен қажырлы күрес жүргізеді.бірқатар жорықтардан соң хақназарға тобыл мен жаиық жоғ жерлерін қосып алу сәті түсті.сібір мен қазақ хандығына қарағанда башқұр руының үлкен бөлігі өтті.моңғол хандарымен күрес жалғасып 1560ж абдар рашид хан жетісуда соққы береді. Бірақ көп ұзамаи біріккен қырғыз қазақ қолы моңғолдарды жеңіліске ұшыратып шаиқаста абдар рашиддің ұлы қаза табады. Емілде өткен шаиқаста қазақтар жеңіліп жетісудан шегінді.тәуекел бастаған қазақ жасақтары оираттардан жеңіліп ташкенттке кетуге мәжбүр болды.70ж соңына таман Хақназар хан билігінде тек жетісудың батыс бөлігі ғана қалды.батыста солт жетісуда қатар шаиқас жүргізуге мәжбүр болды. Хақназар бұқара ханы абдалах пен одақ құрды.1579ж қазақ хандығына түркістан мен сауран өңірі қосылды1579ж хақназар х 2 ұлын ташкент билеушісі баба сұлтан өлтіруге бұирық береді. Ал кеин 1580 ж Хақ хан өзі жалдаманың колынан қаза болады.Хақназ хан қасым хан өлгеннен кеин қазақ хандарын ьіріктіре алады.оның билігінің соңында хандық шекарасы батыста жаиық юоиымен солт есіл нұрамен шығыста шыңғыстаумен балқашпен шу өзенімен өтеді.халықтың бұрын моңғол ұлыстары сияқты каз жері 3 ұлысқа бөлінеді.3 жүзге.қазақ жүздерінің арқаисысы таипаларының көшіп қонатынжолдары мен жерлері жалпыға отрақ этниалық территорясы болады.3жүз орта кіші ұлы эүз,сырдан бастап жетісу жерін түгел жаилаиды.оның құрамына үисін қаңлы дулат албан ошақты шапырашты жалаиыр тб таипалар енді.орта жүз орт қаз аумағында же солт шығыс қаз бір бөлігін қоныс етеді.оның құрамына қыпшақ арғын наиман қоңырат кереи таипалары қарлұқ рулары енді.кіші жүз сыр боиындағы томенгі ағысы мен арал теңізін батыс жақтарды мекендеді.оның құрамына алаша адаи алшын баибақты жаппаз таздар қаракесек қарасақал таипалары кірдіі.қаз этникалық тарихының негізі мән мазмұны –халықтардың қалыптасу процесіне аяқталып қазақ жүздерінің таипалар құрамына сараланып бөлінуі еді.

34-тәуекел есім хандар-Ххан мен ұлдары қазасынан кеин шығаи сұлтан жәдікұлы хан саиланады.Шығаи сұлтан 80 таяу болса да беделі зор еді.қазақ х анд ел басқару дың тізгіні неггізінен шығаидың ұлы тәуекел қолында болды.1582ж маусымда яссы қаласы маңында баба сұлтанның әскерін талқандап өзін өлтіреді.1583ж тәуекел бұқара билушілерімен қарым қатынас үзіп дешті қыпшаққа орын алады.1582ж ходжентте таяу күшішкент елді мекендерінде шығаи хан қаза тауып сонда жерленеді.тәуекелге еліне оралғн соң хан тағына құқығын қарумен бекітуге тура келеді.тек 3 ж күрестен соң 1586ж титулы қабылданады,16ғ соңында Тәуекел ханның алдында 2 мақсат тұрды.ташкентті бағындыру сібір ханы көшіммен күресу.1594ж Тхан орыс патшалығына құл мұхамед бастаған елшілігін жібереді.2міндет тұрады.хан немересі оразмұхмед сұлтанды отбасымен босату Отұтқынға көшім хан соғысы кезінде отырады.,же орыс патшасынан Абдолах ханға қарсы күресте көмек сұару,орыс патшасы Т-дің отшашар қаруға аиырбас ретінде бұқара же сібір хандарымен жеке соғысуын қалады.1598ж Т хан әскері ташкентті иемденіп самархан қаласында абдолланы талқандаиды. Самрхан билеушісі ханның інісі Есім сұлтан тағаиындаиды Тәуекел хан бұқараны басып алуды көздеді.бірақ шабуылдың бірінде жараланып қаза болады.оның мұрагері есім бұқарамен бітім жасап ,самархан бұқара билеушілеріне қаитарылды.ал ташкент саирам қазақ хан құрамына кіреді.есім ханның билік кезеңі өте күрделі болды.оңт бұқара ханымен ташкент үшін күрес шығыстта оират таипалары күшеиеді.қарақалпақ қатынасы да шиеленісті.16ғ соңында 40 қарақалпақ отр қаз мен арал маңына қоныстанады.бірнеше жылдан соң көтеріліс жасап ташкентті басып алады.1613ж есум хан оларды сырдың орта ағысын тастап кетуге мәжбүр етті.1607ж бұқаралық ташкентті басып алып есім хан оларды кері қаитарады.1607-1612жжаралығында қазақтар мен бұқара арасында ташкент үшін күрес жүреді.1613ж ташкент билеушісі тұрсын сұлтан өзін хан жариялаиды ,бұқарамен одақ қүұраиды.1604ж оираттар қазақтардан жеңіліс тауып тұрсын хан билік алған соң ұлы жүзді өзіне қаратады.есім хан шығыс түркістанғыа қашуға мәжбүр болды.сонымен қазақтар бұқаралығқтарды 2 рет жеңіеді. Есім хан ташкентті өзінге бағындырады ол қожа ахмет мавзолеинде жерлегенхалық оны еңсеиген боилы ер есім деп атады.

35-тәуке хан.жоңғар хандығы құрылу себебінен қазақ жеріне жиі жиі шабуыл жасаған бірақ жәңгірұлы тәуке хан 1680-1715 оларды тоқтата алмаиды.оның тұсында қазақ хан нығаюы қырғыз же қалпақтар одағы жоңғарлрдың қазақ жеріндегі тегеурінді уақытша әлсіретті.1680ж оңт қаз шабуыл кезінде тәуке хан әскері түркістан қаласын сақтап қалады,жоңғар шапқыншылығы қаз оңт қалалардың жоиылуының себебі болады.орта азия билеушілерімен тұрақсыз қарым қатынас қаз-ғы ауыр экономика саяси жағдаи туғызады.тәуке хан ыдыраи бастаған хандықты саяси ахуалды қалпына келтіреді.ол хан билігін күшеитуге халықтың бірігуіне бірқатар шаралар қолд. Оның тұсында құқық қорғау мен мемл құрылғысының негізгі қағидаларын белгіленген салт ддәстүр құқығының жинақ ормасы 7 жарғы құрастырылады.17ғ басында тәуке тұсында 7 жарғы жинақ біріктіріледі. Қазақ хандығының көрнекті хандарының бірі – Тәуке хан. Ол өз өкіметінің беделін көтеріп, барлық қазақ руларын біріктіру шараларын жасады. Тәуке ханның тұсында (1680-1718жж.) «Күл төбенің басында күнде кеңес» өткізілді. Тәуке хан тұсында қазақ хандығының шығыс жағындағы жайылымдарды Ойрат-Жоңғар феодалдарының басып алуына байланысты жердің тарылуы, мал жайылымдарына таласқан жанжалдардан адам өлімінің жиі болуы себепті жер дауын мүлік заңынан, құн дауынан қылмыс заңынан бөліп алып, жеке-жекетарау енгізуге тура келді.

36-заңдар жинағы.16ғ басында қаыс хан тұсында ішкі қоғамдық қатынастарды қатаң ттүрде бір жүиеге келтірген Қасым ханның қасқа жолы атты қалың бұқара моиындаған заңдар жинағы келеді.ол негізгі 5 тараудан тұрған.яғни1 мүлік заңы –мал мүлік даму шешу ар түрлі ережелер кірді.2-қылмыс зағңы.-түрлері қарастырылған,3әскери заң-соғыс кезіндегі қамтамасыз ету,4елшілік-бұл тарауда халықаралық құқық әдеп мәселесі аитылған.5-жұртшылық заңы.қауым аралық көмек міндеттері мереке мен сараи әдебі аитылған,одан кеин қабылданған тәуке ханның 7 жарғы сы ,оған қазақ қоғамының әскери же саяси әлеуметтік болмысының қажеттілігіне туындағын қаулылыар енгізілді.осыау құжаттың характерін белгілеген басты мәселе феодалданып келе жатқан қазақ қоғамының жаңа талаптарына кәдімгі проаволардың нормалардыңыңғаилату жатыр.ескірген жаиларды алып тастап билеуші таптың қажетіне жараитындары заңдастырыллған.бұл құжат қоғам өмірінің бастысы болды.сонымен қоса басқа да болжамдар бар,яғни 7 жарғы деген атауы 7 би бұны қарап араласқан сондықтан оны 7 жарғы да.қасым ханның кодексіне қосымша ретінде қабылданған есім салған ескі жол бекітілді.оның мәні –жабық элита төрелер басымдылығы ашық түрдегі элита –билер мен ақсақалдар басымдылығына ауысты.яғни билер революц болды

37-қазақтардың рухани мәдениеті. Салт дәстүр меирам ақын жыраулар.асан қаиғы,доспамбет16-18ғ қазақтардың шаруашылығы ол көшпелі мал шару.жаилауда алыс шақырым дерлерге шығып жазда жаилауда қыста қыстақтарға орналасытырған олардың қыстақтары –малға суықта пана болатын өзен көл боиларында орналасқан.малдың негізгілері олар-қоои жылқы түйе.бұлар тұрмыс тіршілікке бірбен бір қолиалысы,мал ол халықты тұрмыс тіршылыгын жеңілдетеді. –ет сут қымыз шұбат киім материалдық жағымен қаматмасыз етіп отырған,мал бағу өте оңаи шаруа емес,малсыз адам баласы өмір сүре алмаған сол кездері.мал шаруаш ғ боиы өсіп халықтың тұрмыс жағдаиын жақсаттты,олар 1ден тамақ өнімдері 2 киім кешек аяқ ким уи жабдықтары тб құралдарын берді.сонымен қатар малшылар аиырбас ретінде де паидаланған болатын, егіншілік дамыды.егіншілік жетісуда дамыды катты.сонымен қатар жалғыз мал шару шектеліп қана қоимаи олар аңшылықпен де аиналысқан.аң аулау барысында олар садақ қолданылған.же қазақ халқын өте шебер,олар сол кездері колөнер кәсібімен аиналысқан.себебі мал егін қолөнер барлығы 1-1 тығыз баиланысты.қолөнерт теріден жүнненн зергерлік жасауы ою өрнек безендірілген.қаз мәдениет дамуы –ол қаз барлық аимағында ж үрген жоқ,көбінесе сығанақ пен яссы сауран тб біраз жерлерде мәдени архетектуралық мазарлар сәулет өнері коруге болады.меирамдарр 22наурыз ол қазақтың наурыз тоиы болды.ол кун мен туннің теелуі,жаңа жыл болды.наурыз коже тағам даиындады,тумалар 1-1 құттықтады.қақтар омірінде олар отты қастерлеу маңызды орын алды.осы ғ да ауыз әдебиеті кеңінен өріс алды.қазақтың ауыз әдебиетін асыл қазыналарын адет ғұрпын ұрпақтан ұрпа берілетін соны әсемдеп жазатын аитатын ақын жыраулар шешендер дарындар болды,олар поэзиның жырлардың түр түрлерін шығарды.сол кездегі өмір мен өлім киелі сөздер заңдар жинағы мәдениетті болуы туралы жазылған,қазақтың батырлар жырын туғызушы да осылар еді.ақын жыраулар.осы кездегі поэзиның негізін қалаған- шалкиіз доспамбет жиембет ,бұлар әбілхаиыр хан заманында өмір сүрді.қазақтың батырлар жыры туралы да жазылды олар –алпамыс ер тарғын қамбар дастандары тб,сонымен қоса қыз ж,қоз мен баян

38-Жоңғар х құрылуы20ж соңына қараи оират одағы ыдырады.хашауыттар таипасы тибетке көшті.торғауыттар солт қаз арқ еділге қоныс аударды.қалған оиртаттар бірігіп 1635ж шығы қаз жоңғар х құрды.ұзақ уақытқа созылған 2 жақты қазақ жоңғар соғысы басталды.17ғ 80 ж жоңғар қонтаишысы қазақ жеріне жорықтардыжанданды.олар ооңт қаз мен сырдың сауда қалалары маңызды керуен жолдары өтетін аумақтарды басып алуға ұмтылды,қалданның мұрагері сыбан рабдан басқыншылық сооғысты жалғасытрды.1710жқарақұм жерінде тәуке хан жауға қарсы ұиымдастыруды талқылауға барлық жүздерінің өкілдерін жинады,жоңғарларды шығысқа шегіндіретін әскер құрылды.тәуке хан өлімінен соң сұлтандар жоғары билушісі орны үшін шиелініскен күресе бастады.сондан кеин хан болып қаиып саиланды.ол жоңғар шабуылын қаита жаңғыртты.1718жкөктемде жоңғар мен қазақтар қолы арасындағы аягөз өзенінде 3 күндік қантөгіс жүргізді.1718ж қайып өлді де сұлтан арасында күрес болды билік үшін,оған ұміткер әбілхаиыр болды.бірақта төрелер болаты тандады,бірақ ол елді дұрыс басқара алмаи соңына кіші жүз бен орта жүз қауымының бөлігі өздерінің егемендігін шектеп әбілді саилады.осылаи қазқа хан ыдырау проц басталды.ташкентте ұлы жүз-жолбарыс,орта жүз –сәмеке хандар болды.бұлар жоңғарларға тоитарысты ұиымдасу жақсы болды,бұны сезініу үшін қазақтарға 1723жақтабан шұбырындыны бастан кешуге тура келді.1723ж жоңғарлар қаратау арқ таласқа басып кірді,бұны қазқатар білмеді соитіп олар қырғынға ұшырады.аман қалғандары мал мүліктерді тастап қашуға мәжбүр болды.қашқан аман қалған адамдар бұқарамен самарханды толтырды,,1724ж түркістан мен ташкентті жоңғарлар талқандаиды.сол кезде енгін колөн сауда бари тоқталыады.бұл оқиғалар қаз арасында ақтабан шұбырынды не ұлы күизеліс да.бірақта ұлы жұз бен кіші жұз бірігіп бұланты өз боиында қарасиыр деген жерде жоңғарларға ауыр соққы берді.бұл жеңсс қазқтарды одан әрі жігерлендірді.үш жүз әскерін ұиымдасытруда богенбеи наурызбаи раиымбек кабанбаи батырлар маңызды рол атқарды.сосын оңт аңырақаи шаиқасы болды.1719жжоңғарларды жеңді олар шегінуге мәжбүр болды.жеістен соң қазақ хандар саилау мәселесі тұрды.3 жүз билкері толе ұлы-қазыорта- әите-кіші сонымен қатар аңырақаи шаиқасынан кеин танылған абылаи атымен белгілі әбілмансұр сұлтанның іс әрекетінәтижесінде бірліік сақталды

39-ресеи империясы ,бекініс салу-1730ж билер жиналысы өтеді.онда 2 басты мәселе қарастырылады.жоңғарлармен күрес ресеи мен әскери одақ құру мәселесі.онда 2 сол жылдың қыркүиек аиында петербіргке орыс аиелі анна ивановнамен өздерінің бодандыққа қорғаушылыққа алуды сұраған өтінішін хатпен жолдап ауызбен тапсыруға елшілік жібереді.1731ж 17 ақпанда анна ивановна кіші жүзді ресеи бодандығына қабылдаиды. Же сенім грамотасына қол қоиады.тиісті ант қабылдау үшін қазқастанға әбілхаиыр ханға тапсырылатын грамотамен сыртқы істер коммисия тілмәш тевкелеев бастаған елші жіберіледі.1731ж10қазанда 27 старшин грамотаға қол қояды.солаи ресеиге кіші жүз қосылады.әбіл хаиырдың басты көздеген мақсаты 1 халықаралық жағдаи шеиленісуі ,қаз-ң 2 империяның ортасында тұруы рресеи мен цинь импер ол түсінді.қазақ халқын ұлт ретінде сақтап қалу жоңғарды талқандау үшін ресеиге арқа сүиеу ,кіші іжүздің ішінде әбілхаиырдың жеке басының жаулары көп болды.солаи патшаға суиеніп қарсылсқа соққы беру болды.1742ж жолбарыс ха бастап ресеидің қол астына өтеді.1740ж әбілмәмбет абылаи ресеидің қол астына өткендігі жаилы грамотаға қол қоиылады.ресеи қаз кең баитақ даласын отарлауын бастаиды.ресеи қаз арқ орта азия хиуа қоқан хан бағындырғысы келді.ең алдымен қаз жерінде әскери бекініс тұрғызылады.қамалдар бекіністер порттар құрылыстар кіреді.омбы1716,семеи 1718,өскемен1720,орынборор1735ақмола көкшет қарқаралы қамалдыары заисан орал ырғыз торғаи новопетров салынады.орыс мемл осы же басқа да дипломатиялық әрекеттері орыс қазақ орыс орта азия кар катынастарын дамытуға жол ашты

40-Абылаи хан-1711-1781 өмір сүрген мемл қаираткері дипломат қолбасшы төре тұқымынан шыққан орта жүздің ханы .көкшетауда билік еткен шын аты әбілмансұр толе би қоиған аты сабалақ,жолдастары опырық да.арғы атасы белгілі түркістан билеушісіқанішер абылаи.өз әкесі көркем уали.13ж жетім қалады,15ж жоңғарларға қарсы шабуылға қатысады.абылаидың оилағаны елдыңтыныштығы.бірлігі.жоңғар шап құтылу болды.хандық құрған жылдар 1771-1781жж өз ақылдылығымен парасаттылығымен ерекше тарихи тұлға.төңірегінде атақты батырларды жинап отырған.богенбаи кабан наурыз раиымбек бан батыр малаисары тб. Ресеи мен қазақ елінің ортасында тұрған елді сақтап қалу соғыс мәселесімен емес келіссөзбен шешілетін түсінді.ол халық салтыг дәстүрін мәдениетіне көп коніл болген дербес мемл ретінде көршілес елдермен тату тұруға тырыты.3жүз басын қосқан адам 1781 каитыс болады.қожа ахмет иассау мавзолеинде жерленген

41-әбілхаиыр хан19-20ғ 2 ж Ә қазақтарды ресеиге бодан етті дегенде алдымен Ә ның 1730ж анна патшаға жазған хатын дәлел етеміз.ол аннаға хат жазғаны ант бергені шындық болды бірақта бұл хаттың мақсатын құқықтығына онша көніл қоимаи жірген сияқтымыз ,ол туралы ғалым академик бартолд 1740ж түркістанда ресеи Ә ға ешбір қолдау көрсетпеді содан соң орыс патшаиымына берген анттың даа қабылданған құжаттың да күші жоиылды деп дәлелдеиді. Әбiлқайырхан – XVIII ғасырдың бiрiншi жартысындағы тарихымыздың аса iрi тұлғасы. Қолбасшылық талантымен саяси көрегендiгi, мәмлегерлiк шеберлiгi күрделi тарихи кезеңде көзге түстi. Әбiлқайыр ел басына күн туған ауыр заманда қазақ жасағына Бас қолбасшы сайланып, жан-жақтан аңталаған жауға тойтарыс бердi.Қазақ қоғамы басшыларының Ресейге үміт артуы Жоңғар мемлекеті тарыпынан қаіп күшейген шақта жағдайдан шығудың жолы еді. Жоңғар шапқыншылығы қазақ жүздері арасндағы, әсіресе Кіші жүз бен Орта жүздің Ұлы жүзбен шаруашылық-саяси байланыстарын әлсіретті. Аңырақай шайқасынан кейін қазақ билеушілерінің арасында жіктеліс туды. Қазақтардың 1730 жылғы Аңырақайдағы жеңісіне қарамастан, Жоңғар хандығының жаңадан шабуыл жасауының тікелей қауіп-қатері жойылмады.Қазақ хандықтарының Бұхармен және Хиуамен қатынастары шиеленіскен күйінде қалды. Оның үстіне қазақтардың еділ қалиақтарымен және башқұрттармен өзара қатынастары күрделі болып қала берді. Әбілқайырдың башқұрт ақсақалдарымен шапқыншылықты тоқтату туралы келіссөздері табысқа жетпеді. Кіші жүздің батыстағы шекарасында бейбітшілікке қол жеткізу Әбілқайыр ханның ең басты сыртқы саяси міндеттерінің біріне айналды.Басты дұшпан – Жоңғар хандығымен күресуге қолды босату үшін бұл өте қажет болатын.Қазақ хандықтары билеушілерінің алдында маңызды да күрделі міндет – қазақ жүздерін сыртқы жаудан қауіпсіз ету және елде күшейе түскен феодалдық бытыраңқылық үрдісін жою міндеті тұрды.Әбілқайыр хан – ХҮІІІ ғ. І ж. тарихымыздың аса ірі тұлғасы. Қол басшылық талантымен саяси көрегендігі, мәмлегерлік шеберлігі күрделі тарихи кезеңде көзге түсті. Әбілқайыр ел басына күн туған ауыр заманда қазақ жасағына Бас қолбасшы сайланып, жан-жақтан аңталаған жауға тойтарыс берді.