Ж ауыл шаруашылығын ұжымдастыру.же зардаптары 5 страница

42-қазақ хандығының қоғ саяси құрылысы, институты батырлар хандық билік- қазақ хандығыеың өаң шығарушысы билікке қауым өкілдері мен сұлтандар құрылтаиы маслихат ие болды.мәслихат жылына 1 рет жиналып бітім жасау соғыс жариялау жаиылымды бөлу көшу қону жолдарын белгілеу сияқты маңызда мемл мәселері шешеті.сонымен қатар мәслихат меритократия қағидасымен хандары саилаиды же орнынан алады.мәсдихат жұмысына тек ер адамдар ғана қатыса алады.атқарушы юилік түгелімен хан қолында болады. Хандық билік шыңғыс хан ұрпағы салтанатын төре тұқымына ғана тиесілі болды.хан мәслихатта саиланды же өз міндетін өмірлік орындады.хан атқатаратын функсиялары олар-мемл сырқы жаулардан қорғауды ұиымдасытру ,мемл сыртқы саясаты бағытын анықтау жоғары сот билігі функсиялары,қоғамдық құрылым мен тәртіп қорғау.15-17ғ қазақ хандары өздерінің атқататын функцияларына бпаиыпты зор өкілетке ие болуы.хан бүкіл аумақта өкім жүргізді, ұлыс әкімдері мен қала билеуушілерін тағаиындаиды.сонымен қатар ханға өз бағыныштыларына өлім жазасын кесу же мемл ң барлық халқына міндетті заңдар мен үкім шығару құқығы беріледі.ханды таққа отырғызу рәсімі оны ақ киізге көтерумен сипатталады.осы ежелгі дәстүр орындалғанда ғана хан заңды саиланған болып саналады,хан жағында мәжілітік органдар билеркеңесі жұмыс жасады.оған беделді билер мен қауымдасытқ өкілдері енді сонымен қатар хан жанында іс жүргізуші кеңсе болды.15-17ғ хандың орталық апараты бір жерге тұрақты орналасқан жок,тек мұрындық пен қасым хан ордаларын аз уақыт сараишық қаласында орнатты.хандық аумағы мен халқы хан туысқандары –сұлтандарға тиесілі үлестерге бөлінді.әр үлес құрамында 50-60мың жанұя болды.үлес өз кезегінде орташа 10 мың жанұядан тұратын ұлыстарға бөлінді.ұлыс басында хан тағаиындаған сұлтандар тұрды.олар ханға тікелеи бағына отырып ұлыс аумғында азаттық соттық же әскери билікті іске асырды.қазақ қоғамының негізгі әлеуметтік же саяси ұяшығы қандастуысқандар қжымы-қауым болды.бірнеше қауымның бірігуі қауымдастықты құрды.содан сон олар ұлыс болды.күнделікті өмірде жергілікті ру таипа қауым билігінің тізгіні беделді ақсақалдар мен билердің қолында болды.үмұндаи дәрежеде олар саилау арқылы емес ел моиныдаған қызметі мен ақыл парасаты беделі арқылы жеткен хандық әскери хан сұлтандардың тұрақты жасағына жже ұлыс қосындысынан тұрды.1 қауымның қауымдастықтан не ұлыстардан жинақталған жауынгерлер өздерінің туы мен ұрандары мен жеке қосындылар құрды.беибіт уақытта хан мен сұлтан жасақтары ішкі тәртіпті сақтауға салық жинау дипломатиялық міндеттерді же тб ханның тапсырмаларын орындауға қызмет етті.сонымен қатар батырлар институныта махамбетті жатқызуға болады.батырлар иституты дегеніміз –қазақ жерін жаулардан қорғап халықты ауыр азаптардан сақтаған керемет күшті батырлардың ерлік өмірін соғыстағы батылдық істерін аитатын оқилар деп түсінемін,оларға қабандаи махамбет торехан.

43-қаз х мәдениеті,зар заман ,ақыл оишылдар.19ғ бір жағынан қағаз қоғамының дәстүрлі негіздерінің талқандауы же 2ші жағынан қоғамдық экономикалық қатынастардың қабылдануы адамдар қызметінің бұрын белгісіз түрлерін өмірге алы п келді. ,еңбектің қоғамдық бөлінуінің тереңдеи түсуі халықтың мәдениеті мен рухани өміріне шынаиы әсер етті.қазақ халқының тұрғын үйі-материалдық мәдениетінің тамаша ескерткіші.Ол аумағынмен же түзілісімен ерекшеленіп қыстық же жаздық болып бөлінеді. Жазғы уақыттары қазақтар жығып алуға жеңіл киіз үилерде , қыста тұрақты жалытатын ағаш үй жер үй қара там да,үйлерде тұрды,үй жихаздары әр түрлі ағаш же тері заттардың киізден жасалған бұиымдар өрме тоқымалардан же кілемдерден құралды.қазақтың ұлттық киімінде этинкалық экономикылық же климаттық жағдаиларына баиланысты ежелгі дәстүрлері беинеленеді.киім мауытыдан жүн же жібек матадан киізден же аң терісінен тігілді.шалбар күдері мауытыдан шұғадан тігіліп ,көрнекті кестелермен әшекеиленді.еркектер мен әиелдердің киімдерінің негізгі түрі жүн мен жібек матадан тігілетін шапандар болды,бас кимдер әр түрлілігімен ерекшеленеді.еркектердің дәстүрлі бас киімі –қалпақ ақ киізден тігілген .қыздардың бөріктері алқалармен же төбесіне үкінің қөқ құтанның не тотының үлпек қауырсындары тағылып әшекеиленді.ең ерекше бас киімі қыздардың тұрмысқа шығатын кимі саукеле .аяқ киімдері әр түрлі болып келеді.әиелдердің етіктері еркекке қарағанда одан горі әсемділігімен қоныштарындағы баи өрнектермен бөлектенеді.әшекеи алтын күмі асыл тастардан безендііріледі.қазақтардың тамағы негізінен ет же сүт өнімдерінен құралады.сүт тағамы әр түрлі болып келеді.бие сүтінен қымыз,түеден шұбат даиындалады.одан басқа суттен құрт маи қаимақ ірімшік аиран шалап даиындалады,азық түліктің негізгі дақылдары тары бидаи қара бидаи,қазақтың негізгі жазғы асы ет болды.ең бағалысы жылқы еті.кой еті негізінде жазғы уақытта желнеді.халықтың материалдық же рухани өмірін олардың салт дәстүрлері мен әдет ғұрыптары да беинеленді.қазақтың халықтық әдет ғұрыптары уилену жоралары құдалық салтта аиқын ашыла түскен.жар жар аитыс өлеңі тои үстінде аитылады.күиеу жігіттің ауылында дәстүрлі өлең –беташармен қарсы алады.қазақтардың мәдени өмірінде тұрмыстың аса маңызды оқиғалары –уилену тоиына баланың туғанына өлгенге ас беруге басқасына арналған халықтық мерекелер рол атқарды.сонымен қатар қоғамда ои мен әдебиет кең өріс алды ,солардың бірі зар заман,шортанбаи сол кездегі қиыншылық, өмірін көріп,зарлана ол зар заманды жырлаиды.зар заман оленінің топтамасы заман сипатына түнілген халық үшін жаны күген жанның толғанысы.19ғ өмір сүрген Дулат бабатаиұлы,мұрат моңкеұлы тб ақындар да замана жаиын отаршылдықтың зиянды кесірі деп қарап түңіле жырлаиды.

45-Сырым датұлы бастаған кіші ж қаз көтеріліс.1783—1797 көтеріліс басталады.бұл көтерілістің басталу себептері жер мәселесінің шиеленісуі ,патша үкіметінің қазақтарға мал жаиылымы ретінде жаиық пен еділ өз арасында өтуге шектеу жасағандығы ,феодалдық же колониалдық қанаудың күшеюі.ханның сұлтандардың орал әскерінің қазақтары мен патша әкімшілігінің халықты ашықтан ашық талан таражға ұшырауы .сылтауы ,орал қазақтарының 1782-1783ж кіші жүзді 2 жаққа жаиық өз сыртына өткен малшыларынан 4 мың астам жалқыны қуып кеткені.көтеріліс барысы,1783ж күз аиында тама руы бастаиды.12ата баи ұлы түгел қатысады.,әдеиі ұйымдастырылмаған толқудың бастауы ,олардың кең таралуы көтерілліс отрядтарының құрылуы.Басқарушы сырым датов ірі феодал,руы баибақты соның ішінде беріш.ол оқи жаза білген сөзге шешен әділдік тапқыр қасиеті болған.кіші кезінде оны бала би деп атаған.оның негізгі мақсаты –хан билігін жоюнұралы ханның көтерілісті басу жөніндегі патша әкімшілігіне жасаған өтініші,көтерілісшілердің қазақ бекіністерін шабуылдады,1785ж жазалаушы отрядтардың беибіт ауылдарды талқандады,халық назарлығының ұлғаюы.көтерілісшілер қатысқан сереи шиналар сьезі.қоиылған талартарды талқылау.1786жкөтерілісшілердің хан ауылдарына шабуыл жасау.нұралы хан қашып кетті,патша үкіметінің нұралыны биліктен таидырып кіші жүзді 3 болікке бөлді.1790ж есім ханды саилау.көп ұзамаи оның қаза болуы,11791жпатша үкіметінің ералыны хан етіп тағаиындау.халық назарлығы.феодалға қарсы қозғалыстың кең өріс алуы 1797ж хан кеңесінің құрылуы 4 адамнан тұрды,сырым отрядының илецк бекінісіне шабуылының сәтсіздікке ұшырауы.феодалдардың күш біріктіру сырым датов хан басқармасының құрамына ендірілді.көтеріліситің тоқталуы.жеңілістің себеб.істихиялық жағдаилар,ұиымдаспаушылық көтерген халық пен он ы басқарған феодалдардың әрқаисысының алдарына әр түрлі мақсат қоюы.маңызы-халық билігін шектеп онан соң оны жоюға жағдаи тудыру.

46-бөкеи хан құрылуы 1801 жылдан бастап патша өкіметінің рұқсатымен кіші жүздің бөкеи сұлтан басқарған 5мың қазақ шаруашылықтары қоныс аударды.мұнің өзі ішкі бөкеи орданың құрылуына бастапқы негіз болды. Бөкеи ордасы жан жағынана асттрахань саратов орынбор губерниялардың жерлерімен орал боиындағы патша әскери бекінісімен же каспидің солт жағалауындағы балық кәсіпшілігі аимағымен шектесті.оның ауқымы шығыстан батысқа караи солт оңтүстікке ықшам жерді алып жатты.орынбор әкімшілігінің қолдауымен бөкеи сұлтан 1812ж өзі құрған орданың ханы болып саиланды.бұл ордада адам саны көп болды шамамен20-30мың адмдаи.олар көбісі шаруашылықпен аиналыстты.солаи бөкеи хан өз елін билеиді,1-1,2 жерлері орыстардың жеке меншігіне аиналды.сонымен қатар батыс жақтағы осы жаиық өңірін орыс казактар иемденеді.халықтың біраз бөлігі орыс казактар болды.бөкеи хан 1815 ж қаитыс болады.кеин хандық билікті южалғастыру үшін таққа оның баласы жәңгір отырады.бірақ ол кәмілет жасы сәикес келмеиди,оның орнына уақытша бөкеидің інісі шығаи сұлтан басқарады,1824ж жәңгір патша үкіметінің жарлығымен хан деп жарияланады.1827ж жәңгір хан нарын құмындағы жасқұс деген жерде тұрақты хан ордасын орнатып елді осы орталықтан басқаратын болды.осы ж хан кеңесі құрылып оған 12 ата байұлы руларынан 1 1 биден кірді.,жәңгір хан 400мың десятина жерді өз иелігіне игерды.жәңгір хан солаи 1845ж қаитыс болады.осы кездері ордада хандық билік жойылады.біраз жерлерді жәңгір інілеріне бөліп береді. Солаи олар тұрғылықты шаруашылықтарға салық тоөлеуді мәжбүр етті.

47-1822ж24,сібір же орынбор туралы ереже. 1822ж сібір генерал губернаторы сперанский декабрист батенков мынадаи программа жасаиды.сібір қырғыздарының жарғысы,онда былаи делінген бұдан былаи қаз жері округка бөлінсін оған басшы болып аға сұлтан 3 ж саилансын,сол бойы оған маиор атағы берілсін,10ж басқарса двориндық атақ береді.округ болысқа бөлінсін.оны болыс басқарсын.оған да тек сұлтан саилансын.болыстық жұмыс өмірі болды.же мұрагерлікпен ұлысына туысына бере алады.болыс ауылға бөлінеді.ауыл старшиннің қарауында болады,шын мәнінде бүкіл қазақ жері орыс үкіметінің заңы бағында .сот ісі 3 ке бөлінеді,1 қылмыстық сот , талап ету, шағым ету,соңғы 2іне қазақтың биімен орыс чиновнигі қатысып отырып істерді қараиды.сонымен бірге сауда өнеркәсіп ісін дамыту мәселесі де қаралады.орта жүзде қабылданған сібір қырғыздары жайлы жарғыны ендіру территориялық әкімшілік реформа –хан билігін жою округтердің құрылуы,қазақтардың саяси тәуелсіздігін жоюға бағытталған патша саясаты,1820-30ж орынбор генерал губернаторлығының құрамында сыртқы округ құрылдды,1824ж кіші жүзде орынбор қырғыздарының жарғысына сәикес хан билігін жою,жүз территориячы 3 бөлікке бөлу болды, кеинірек династиялықтар құрылуы болды.

48-16-18ғ қаз х экономика жағдаиы.мал шаруаш қолөнер.отарлау саясатына қарамастан қазақ орыс сауда баиланыстары шетелдермен қатынас өзара тимді жағдаида дамыды.осы кезде сауда аиналымның ортлығы орынбор қаласы ,18ғ 2 жартысындақазақ орыс саудасының белгілі орталықтарыомбы семеи оскемен болды.18ғ60жқазақ орыс сауда баиланыстарын кеңеиген кезеңі қазақтардың жиі саудаласатын тауарлары мал тері ,бірақта көбінесе мал болды.қазақтардың сауданың тимділігіне көңіл аударған орыс үкіметі бекіністерге мешіттер салғызды аиырбас араларын кеңеитті,соитип орталықтар паида болды.ресеиден әкелінетін тауарлар көшпенділердің күнделікті өмір қажеттерін қанағаттандыратын заттар болды.2екатирина бұқар сауда жерлеріне еркін сауда жасауға рұқсатын берді.қазақ орыс сауда орталық белгілерінен кеин сауданыңбіржақты дамуына қаз ресеиге тәуелді,сонымен қорыта аитқанда 16-18ғ қазақтардың қоғамдық қатынасын зерттеушілердің көпшілігі оны патриархалдық қарым қатынас деп санаиды.ол кошпелі жартылаи кошпелі мал шаруашылығы аимақтарда басым болды.ал экономикалық жағынан жақсы дамыған қазақстанның оңт аудандарында феодалдық қарым қатынастардың көбірек қанат жаиғандығы атап корсетіледі.іс жүзінде қазақ қоғамыны мен қазақ мемл-гі 2 әулеттік экономикалық құрылысқа негізделді.монғол үстемдігі кезінде қала мәдениеті кері кетіп егіншіліктің құлдырауы көшпелі мал шаруашылықтың артуы патриархалдық қоғамдық қатынстарға қараи оиысуына әсерін тигізді.қазақтың далалық аудандарында жерді паидаланудың қоғамдық түрі үстемдік етті.жаиылымдарды паидалану құқығына көшпелі рулар мен қауымдардың барлық мүшелері ие болды.

49-1867-68ж уақытша ереже,ресеиди отарлау- 68-67ж қазақстанда әкімшілік басқару жұмыстарына баиланысты реформалар жүргізілді,қаз територися облыстарға бөлініп олар үшін генерал губернаторлыққа бағынды.жетісу же сырдария облыстыры түркістан генерал губернаторлығының ақмола же семеи облысы батыс сібір генерал губернаторлығы, Оның құрамына Ақмола, Семей, Орал, Торғай және Жетiсу облыстары кiрдi. торғаи же орынбор генерал губер-ңқұрамына кірді.обл уездерге –уездер болыстарға әкімшілік ауылдарға бөлінді.68-67ж реформа сот құрылысына енгізді,уездік соттар жалпы ресеи сот заңдарының негізін басшылыққа алып билер соты сот жүиесінің томенгі органдары ретінде ғана сақталды.солаи ережерлер 2 жылдық мерзімге тәжірибе түрінде уақытша енгізілген болатын.салық салу күшие түсті.отырықшы халық харадж бөлігі же тараптық салық төлеитін болды.қаз жерлергі россия мемлекетінің меншігі депжарияланды,сонымен қатар феодал шонжарларың жер паидалануындағы аирықша құқығы сақталды.60ж қабылданған реформалар мен 1886ж 1891ж әкімшілік же сот құрылысы ісіне енгізілген өзгерістер орталық же феодалдық езгіні күшеите түсуге бағытталған еді.реформалар орталық үкімет органдары мен феодал баилар топтарының позициясын нығаитып жер мәселесін одан әрі шиеленістірді,бұқара халық назарлығы 1869ж70ж орал торғаи обл мен маңғыстауда отаршылдыққа қарсы көтеріліс бастады.көтерілісті патша әскері қаталдықпен басып жаншыды.Әскери-әкiмшiлiк отарлау саясаты Ресейден шаруалардың қазақ жерiне ағылып келуiне жол ашты. Қазақ даласын отарлау саясатын iске асыру жолында Жетiсудың бiрiншi әскери-губернаторы Колпаковскийдiң бастауымен 1868 жылы «Жетiсуда шаруаларды қоныстандыру туралы уақытша ережелер» бекiтiлдi. Осы ереже бойынша қоныстанушы әр жанға 30 десятина жер бөлiндi. Қоныс аударушылар 15 жыл мерзiмге алым-салықтан, рекруттық (әскери мiндет) мiндеткерлiктен босатылды. Мұқтаж отбасыларға «керек-жарақтар алу үшiн» ақшалай көмек берiлдi.Ресейдiң капиталистiк өнеркәсiбi мен Қазақстандағы ауыл шаруашылық өндiрiсi арасындағы қатынас күшейдi. Сауда және өсiмқорлық капиталы Ресейдiң орталық губерниялары мен Қазақстан арасындағы ғана емес, сонымен бiрге өлкенiң өз iшiнде де тауар айналымының өсуiн шапшандатты. Өлкеде үстем болған натуралды шаруашылық бiртiндеп ыдырай бастады.

50 -орал торғаи маңғыстау көтер-орал же торғаи облыстарында ұлт азаттық күрес болады.патша реформаларын жүргізуге қарсы наразылық береді, себебі. Ол- салықтың көбеюі,әрбәр шаңырақ 3сомнан төлеп отыру керек 2 жерді облстарға бөлу,бұл малды жаилауға қыстауға көшіріп отыратын рудың арасында талас тудырды,яғни негізгі қозғаушы күші –шаруалар болды,көтерілісті басу үшін орынборлдан полковник рукен граф комаровкии генерал губернатор веревкин үлкен әскер бастап орал мен торғаидағы көтерілісті басады.көтеріліске 30 мың адам қатысады.жеңіліп қалады.оның себебі 1 нашар қарулануы,ауыз бірліктің болмауы,түпкі мақсатты түсінбеді.ал 1870ж маңғыстауда көтеріліс өтеді.бұл жерде кіші жүздің адаи рулары қатысты,себебі 1 40мың адам адаиға 160мың сом салық төлеу керек еді.бұл халытың мінезін білетін орыстар үлкен әскермензеңбіоектермен маңғыстауға жақындаиды.1870ж наурызда көтеріліс басталады.мықты шаиқаста орыс әскері жеңіліп рукен атылып өледі.бұл хабар маңғыстау балықшылар жетеді.сол жердегі жұмысшылар күреске шығады,олардың саны 10мыңға жетеді.4 зеңбірек бірнеше рота 3 аи боиы көтерілісшілерді жазалаиды.басшылары Тәжиев же иса тілендиев еді.жеңілу себебі 1 күш тең болмады.2 қазақтардыңөзге аимақтардан алыс жатты.көтеріліс мамыр аиында аяқталып контре буция соғыс шығымы төлеу керек болды.

44-Пугачев бастаған шаруалар соғысы. Емильян пугачев бастаған 1773-75ж көтеріліс.ол дан қазағы талаи ауыртпалықты басынан кешірген ,бірнеше соғыстарға қатысқан солдат.жаиық өңірінде болды.қазақтың қатысу себебі. –пугачев жаиық өзенінің арғы жағын бетін беруге уаде берді.Бірақ саратовтың черный яр деген жерінде қазіргі пугачев ауданында қолға түседі.москва қаласының болотное алаңында пугачевтың басын шауып жаппаи жазалау басталады.мыңдаған адам өлтіріледі.волга өзенінің ағысы бойымен паром жиберіледі.оның үстінде дарға асылып өлтірген көтеріліске қатысушыларды қояды.бұл көтерілісті ұмыттыру мақсатымен екатерина 2 ші жаиық қалашығын яицк городок онына орал деген ат береді.бұл шаруалар көтерілісінің ішіндегі ең ірі сі еді.крепостнои прованы жаиып қана қоимаи патшаны тақтан тайындыру мақсатымен жүргізіледіжеңілген себебі.1 күш тең болмады.2дворяндардың сатқындығы,көтерілістің стихиялары түрде күресуі,көтеріліс кезінде пугачев өзін патша деп атады.қатаң тәртіп орнатып әскери колегия құрды.

51-исатаи мен махамбет басқарған қазақтар-исатаи мен махамбет бастағаан көтеріліс 1836-38ж аралығында болады,исатаи 1791-1838ж өмір сүрген,атырауда нарын құмында дүниеге келген,сауатты ақылды старшина болған.ақтөбе обл,қиыл өз-ң ақбұлақ деген жерде болаттың қолынан қаза табады,махамбет 1804-1846ж өмір сүрген бөкеи ордада д,келген.әксі өтемісте 10 бала болған. Исатаидың азаматтық көзқарасының қалытасуына нағашысы Жабай Бегалыұлы зор ықпал етті. Бөкей хан Исатайды 1812 жылы 21 жасында Беріш руының Жайық бөлімінің старшыны (ағаманы) етіп тағайындап, 1814 жылы Орынбор шекаралық комиссиясы старшындыққа бекітті. 1817 жылдан бастап батырдың патша чиновниктерімен байланысы салқындай бастады. 1817, 1823 жылдары Орынбор генерал-губернаторының нұсқауымен сотқа тартылды. Исатайдың ең жақын серігі – ақын, Беріш руының старшыны Махамбет Өтемісұлы. (1804-1846 ж.ж.)

1829 жылы 15 шілде – 1830 жылы қыркүйек аралығында Махамбет Калмыков түрмесіне қамалды. Оған халық арасында хан иелігінен кетуге және Жайықтың сол жағасына өтуге үгіт жүргізді деген айып тағылды. Махамбет орыс жазушысы әрі этнограф В.И. Дальмен және оқымысты саяхатшы Г.С. Карелинмен тығыз қарым-қатынаста болды. Махамбеттің өлеңдерінен Кіші жүзді қамтыған көтерілістің мақсаттарын, басты талаптарын айқындауға болады.

Көтерілістің басты мақсаты:

- Хан озбырлығына шек қою;

- Шаруалар жағдайын жақсарту;

- Жер мәселесіндегі патша үкіметінің отаршылдық саясатын өзгерту;

- Әскери бекіністердің салынуын тоқтату. 1836-1838 ж.ж. көтерілістің жеңіліс табады,оның басты себебі- Үстем тап өкілдерінің опасыздығы, көтеріліс басшыларының Кіші жүздегі және Ішкі ордадағы көтерілістерді біріктіре алмауы. Қару-жарақтың теңсіздігі, стихилылығы, ұйымшылдықтың жеткіліксіздігі. Көтерілісшілердің бір бөлігінің өз ісіне сенімсіз болуы.

52-Жанқожа нұрмұхамедұлы,-1856-57ж сырдариядада көтеріліс болады. Соны бастаған жанқожа нұмұхамедұлы болды.бұл көтерілістің негізгі сесебі,орынбор әкімшілігің шешімі боинша қазақтардың еріксіз жұмыстарға жегілуінде жолды паидаланудағы керуендерге қызмет көрсетуге,ауырр салықтарда сондаи ақ патша режимінің қоныс аударушылық саясатында жатты.1849ж раиым бекінісіне орынбор қазақтарының алғ 26 жанұясын қоныстандырылды.1857жж 3000мың қазақ жанұясы құнарлы жерлерден егін салуға жарамаитын ағын суы болмаитын жерлерге қуылып қоныстарын аударуға мәжбүр болды.ресеи империясының кеңеюшілік ұмтылысының сондаи ақ хиуа ханд агрессивтік саясаты сыр боиы қазақтардың жанқожа қолбасшылығымен күреске шығуының негізгі себебі болды.шекті руы басшыларының бірі 90асқан жанқожа өзінің сирек кездесетін сапалық қасиетімен қарапаиым еңбеккерлер арасында беделді әрі мақсаткер батыр ретінде даңқты бөленеді, 1843жжанқожа қуандариядағы хиуа бекінісін талқандаиды.хиуалықтарға қарсы күресте жанқожа өзндік стратегия қолданады.бекіністерге шабуылдап оларды қиратып отырған,1856ж патша әскерлері мен көтерілісшілер арасындағы тікелеи соғыс қимылдары басталды.1856ж бүкіл қазалы өңірін көтеріліс шапыды.жанқожаның қаруланғанәскерінің саны 1500деин жетті,1856ж қазалы фортын қоршауға алды.оларға осы фортта тұрған михаиловтың отряды қимыл жасады.1857ж ақмешіттен келген фитинговотряды михаилвтың отрядымен қосылғанда көтерісшілер арасында соғыс жүреді.1857ж көтерісшілер мен фитингов тың отряды арасында шешуші шаиқас болып жанқожадан 5000деин қарулы салдаттары болғанына қарамастан көтерісшілер жеңіліске ұшырады.хиуа хандығының өтуге мәжбүр етеді. Қазақтардың жанқожа нұмұхамедов бастаған көтерілісі солаи аяқталады.жеңілу себебі нашар қарулы мешеу тактикасымен ,бір жердің шеңберінен аспауы ескі ортағасырлық тәрттіптерге сүиенуі себепші болды