Инфляциялық таргеттеу қағидаттары және трансмиссиялық механизм

Таргеттеу (ағылшын сөзінде target қазақша мақсат) бұл реттеу ұйымының жауапкершілігіне жататын мақсатты көрсеткіштердің сандық бағдарларына жетуге арналған экономикалық саясаттың құралдарын қолдануды білдіреді. Егер Орталық банк ақырғы мақсатына тікелей қол жеткізе алмаған жағдайда, аралық көрсеткіштерді таргеттеуді қолданады. Халықаралық тәжірибеде таргеттеудің төмендегідей нұсқалары таралған:

- инфляцияны таргеттеу;

- валюталық бағамды таргеттеу;

- номиналдық табыстарды таргеттеу, яғни номиналдық ЖІӨ-нің өсімін болжау.

Инфляциялық таргеттеу – орталық банктің инфляцияның сандық бағдарына қол жеткізу мақсатында ақша-несие саясатының құралдарын қолдануын білдіреді.

Инфляциялық таргеттеуге өткен елдерде ақша агрегаттарын таргеттеуге бағытталған елдерге қарағанда біршама макроэконмикалық тұрақтылық артықшылықтары орын алады. Инфляциялық таргеттеудің салдарынан туындайтын артықшылықтар негізінен ақша-несие саясатының тансмисионниондық тетіктерінің өзіндік ерекшеліктеріне тікелей байланысты.

Инфляция бойынша болжамдардың дәл болуын арттыруға, ақша-кредит саясаты саласында қолданылатын шаралардың инфляцияға ықпалын бағалауға мүмкіндік беретін ақша-кредит саясатының трансмиссиялық механизмнің (тетігінің) үлгісі берілген (6-сурет келесі бетте).

Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің негізгі басымдағы инфляциялық таргеттеу қағидаттарына көшу бойынша жұмыстарды жалғастыру болып табылады. Инфляциялық таргеттеу Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің инфляцияны төмендету жөніндегі негізгі мақсатына сай келеді және қойылған мақсаттың айқындылығының жоғары болуынан нарық қатысушыларының үлкен сенімін қамтамасыз етеді.

Осы кезеңде ақша-кредит саясатын жүргізудің балама қағидаттарын қолдану немесе назарды ақшаны таргеттеу немесе айырбас бағамды таргеттеу саласына аудару тиімді емес.

Инфляциялық таргеттеу қағидаттарына көшу шеңберінде Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі өзгермелі айырбас бағамының режимін ұстанатын болады, яғни теңгенің айырбас бағамы ішкі валюта нарығындағы шетел валютасына сұраныс пен ұсынысқа қатысты белгіленетін болады.

6-сурет. Трансмиссиялық тетіктің үлгісі

Инфляциялық таргеттеу қағидаттарына көшу ақша-кредит саясатын жетілдіру бойынша әдіснамалық жұмысты күшейтуді болжайды. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі жаңа модельдерді болжау мен әзірлеудің қолданылып жүрген үлгілерін жетілдіру бойынша күштерді шоғырландырады.

ҚҰБ-нің ақша-несие саясатының трансмиссиялық тетігінің үлгісіне ақша-несие саясаты құралдарының инфляцияға ықпал етуінің мынадай негізгі арналары кіреді: ақша арнасы, пайыздық (несиелік) арна, валюта арнасы, сыртқы экономикалық арна. Ақша арнасы инфляцияға ақша сұранысын өзгерту арқылы ақша-кредиттік реттеу саясатына өзгерістер өткізу барысын сипаттайды. Пайыздық (несиелік) арна банкаралық ақша нарығындағы мөлшерлемелерді өзгерту және заемшылар үшін несиелік мөлшерлемелерді инфляцияға өзгерту арқылы пайыздық саясатқа өзгерістер өткізу барысын сипаттайды. Валюта арнасы салыстырмалы бағаларды өзгерту және импорттық тауарлардың құнын инфляцияға өзгерту арқылы экономиканың айырбас бағамына өзгерістер өткізу барысын сипаттайды. Сыртқы экономикалық арна бензиннің экспорты мен ішкі бағаларын инфляцияға өзгерту арқылы мұнайдың әлемдік бағасына өзгерістер өткізу барысын сипаттайды.

2007 жылы ақша-кредит саясатының құралдарын жəне макрокөрсеткіштер динамикасын талдау жəне болжамдау əдістерін жетілдіру жұмысы жалғастырылды. 2005 жылдың аяғында əзірленген трансмиссиялық тетік үлгі макрокөрсеткіштер динамикасын болжамдаудың маңызды құралы болып табылады. Оған инфляцияға арналған ақша-несие саясаты құралдарының мынадай негізгі ықпал ету арналары кіреді: ақша арнасы, пайыздық (кредиттік) арна, валюталық арна, сыртқы экономикалық арна. Трансмиссиялық тетік моделін салу үшін үлгінің сипаттық үлгісі таңдап алынды, оның негізіне бұрын бір-біріне қатынасы бойынша бірқатар экономикалық айнымалылар нақты функционалдық өзара байланысты көрсеткен жағдайда осы өзара байланыстардың жақын арадағы болашақта да көрінуі ықтимал деген қағидат салынды.

Осы үлгі үнемі жетілдіруге жəне өзектендіруге ұшырап отырды. Оның соңғы нұсқасында модельге ішінара түзету тетігі моделімен бірге монетарлық (ақша-несие) саясатының ережесін теңестіруді қосу мүлдем жаңа болып табылады.

Трансмиссиялық тетік (ТТ) үлгісінің соңғы нұсқасы 1996 жылғы 1-тоқсан – 2007 жылғы 3-тоқсан аралығындағы кезеңдегі Ұлттық Банктің жəне Статистика агенттігінің нақты тоқсандық деректері бойынша тоқсандық негізде жасалды жəне 15 теңдеу, 42 айнымалы кіреді. Теңгенің айырбас бағамы, ақша базасы, ақша массасы (ақшаға сұраныс), бір күндік несиелер бойынша банкаралық мөлшерлеме, заңды тұлғаларға теңгемен несиелер бойынша мөлшерлемелер, экономикаға несиелер көлемі, жалпы ішкі өнімнің көлемі, жалпы ішкі өнімнің оның əлуеттік мəнінен ауытқуы, инфляция, монетарлық ереже жəне қайта қаржыландыру мөлшерлемесін түзету тетігі теңдеулер арқылы сипатталады.

Ақша-несие саясатының мынадай құралдары экзогенді (ықпал етуші) айнымалы болып табылады: Ұлттық Банктің репо операциялары бойынша ставкасы, айналыстағы қысқа мерзімді ноталардың көлемі, Ұлттық Банктегі екінші деңгейдегі банктердің депозиттерінің көлемі, Ұлттық Банктің валюталық басқыншылығы, ең төменгі резервтік талаптар. Ақша-несие саясатының құралдарынан басқа, сондай-ақ импорт жəне экспорт көлемі, ЖІӨ, импорттық баға индексі, Қаржы министрлігінің айналыстағы мемлекеттік бағалы қағаздарының көлемі, банк жүйесіндегі депозиттер көлемі, негізгі капиталға инвестициялар, мұнайдың əлемдік бағасы, ел бойынша орташа айлық жалақы экзогенді болып табылады.

Трансмиссиялық тетік үлгісінен басқа, 2006 жылы Ұлттық Банкте макрокөрсеткіштердің жай-күйі динамикасын бағалауға арналған трансмиссиялық тетік моделін əр түрлі дəрежеде толықтыратын алуан сателлиттік үлгілер пайдаланылады. Оларға мыналар жатады, мысалы, P-Star инфляциялық қысым үлгісі, əлуетті ЖІӨ үлгісі, инфляцияның векторлық авторегрессиялық үлгі (VAR-үлгісі).

Трансмиссиялық тетік үлгісі жəне сателлиттік үлгілер Ақша-несие саясатының орташа мерзімге арналған негізгі бағыттарын əзірлеу кезінде пайдаланылады.

Азия Даму Банкінің Орталық Азия елдеріндегі экономикалық саясат реформасы жөніндегі жобасы бойынша техникалық көмек көрсету шеңберінде Ұлттық Банкте қазақстандық экономиканың көп факторлы макроэкономикалық үлгісін əзірлеу бойынша жұмыс жүргізілуде. Бұл үлгі экономикадағы жиынтық сұранысты, жиынтық ұсынысты, өндірістің жəне инфляцияның факторларына қарай бағаның қалыптасуын, сыртқы секторды, салық-бюджет секторын, сондай-ақ монетарлық саясат ережесін сипаттайтын 6 негізгі үлгіден тұрады.

Қазақстан Республикасында бағаның өсуіне қарай қазіргі кезде бірінші түрі байқалады. Қазақстанда жалпы инфляция және базалық инфляция деңгейі анықталады. Жалпы инфляцияны үкімет пайдаланса, ал Ұлттық банк базалық инфляцияны пайдаланады.

Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің ресми деректері бойынша 2007 жылдың қорытындысы бойынша инфляция 18,8% (2006 жылғы желтоқсанға 2007 жылғы желтоқсан)құрады, бұл 2006 жылдың көрсеткішімен салыстырғанда 10,4 п.т. жоғары. Азық-түлік тауарлары 26,6%, азық-түлікке жатпайтын тауарлар 10,5%, ақылы қызмет көрсету 15,4% қымбаттады.

Базалық инфляция (жеміс пен көкөніс, бензин мен көмір бағаларының өсуін қоспағандағы инфляция) инфляциялық үдерістер динамикасындағы жалпы үрдісті көрсетеді, 2007 жылғы қарашаның қорытындысы бойынша жылдық көрсетумен 17,3% дейін (2006 жылы – 7,3%) өсті.

2007 жылы инфляциялық үдерістер әр түрлі бағыттағы сипатта болды. Жылдың басында инфляцияның өсу қарқынның төмендеуі байқалды: жылдық инфляция 2006 жылғы желтоқсанның қорытындысы бойынша 8,4%-дан 2007 жылғы мамырдың қорытындысы бойынша 7,6%-ға дейін төмендеді.

2007 жылдың екінші жартыжылдығында Қазақстан Республикасының экономикасындағы инфляциялық үдерістер күшейді. 2007 жылғы қыркүйек-қарашада ғана бағалардың өсуі 9,7% жетті, бұл 2007 жылғы бағалардың жалпы өсуінің 50% астамын құрайды.

Нәтижесінде инфляцияның жылдық деңгейі 2007 жылдың қорытындысы бойынша соңғы 7 жылдағы өзінің ең жоғары мәніне (18,8%) жетті, ал орташа жылдық инфляция 10,8% құрады (5-сурет).

Шетел валютасының ағыны, жиынтық сұраныстың жоғары өсу қарқыны, 2006 жылғы ақша ұсынысының ұлғаюы, еңбек өнімділігінің төмен болуы, жекелеген тауарлар мен қызмет көрсету нарығындағы бәсекенің жеткіліксіз деңгейі 2007 жылы инфляцияның түбегейлі факторлары болып қала берді.

Жоғарыда аталып өткендей, әлемдік нарықтарда 2007 жылғы тамызда бірқатар азық-түлік тауарларының (бидай, өсімдік майы) бағалары күрт өсті. Мәселен, ХВҚ деректері бойынша бидайдың әлемдік бағасы (Канада) 2007 жылы 2 есе өсті, АҚШ ауылшаруашылық департаментінің деректері бойынша күнбағыс майының бағасы 2007 жылғы қаңтар-қарашада 91,9% өсті.

5-сурет. Қазақстандағы инфляцияның серпіні, %

Бұл құбылыстар Қазақстан Республикасы ішінде аталған тауарлар мен олардан өңделіп жасалған өнімдердің бағаларына сәл кешігіп әсер етті. Атап айтқанда, 2007 жылғы қыркүйек-қарашада нан, ұн және күнбағыс майы сияқты өнімдердің бағалары біршама қарқынмен өскендігі белгілі.

Демек, жоғарда айтылған факторлардың әсер етуі нәтижесінде Қазақстан Ұлттық Банкінің 2007 жылға инфляцияға қатысты жасалған болжамы орындалмады.

Ақша-несие саясатының 2007-2009 жылдарға арналған негізгі бағыттарына сәйкес 2007 жылға арналған инфляция жөніндегі болжам экономика дамуының 3 сценарийі («капиталдың қалыпты ағыны кезіндегі мұнайдың қалыпты бағалары», «капиталдың жоғары ағыны кезіндегі мұнайдың қалыпты бағалары» және «мұнайдың жоғары бағалары») бойынша айқындалған болатын. 2007 жылдың қорытындысы «мұнайдың жоғары бағалары» сценарийі бойынша орташа жылдық инфляцияның болжамы 8,2%-9,2% шегінде белгіленген болатын. Brent сұрыпты мұнайдың орташа бағасы 2007 жылы бір баррель үшін 72,7 АҚШ долл. құрады.

2007 жылдағы басты ерекшелік инфляциялық қысымның күшеюі және қаржы нарығындағы ахуалдың нашарлауы жағдайында Қазақстан Ұлттық банкінің алдында белгілі бір таңдау жасауға итермелерді. Ондай таңдауларға: бағаның тұрақтылығына қол жеткізу, банк жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз ету және экономиканың одан әрі өсуін қолдау шаралары жатады.

Сонымен 2007 жылы Қазақстан Ұлттық банкі алдағы екі жылға, яғни 2008-2009 жылдарға арналған ақша-несие саясатының негізгі бағыттарын әзірлеу жөнінде шешім қабылдады.

Алдағы кезеңдердегі Қазақстан Ұлттық банкінің ақша-несие саясатының негізгі басымдығы инфляциялық таргеттеу қағидаттарына көшу бойынша жұмыстарды жалғастыру болып табылды. Инфляциялық таргеттеу Қазақстан Ұлттық банкінің инфляцияны төмендету жөніндегі негізгі мақсатына сай келеді және қойылған мақсаттың айқындылығының жоғары болуынан нарық қатысушыларының үлкен сенімін қамтамасыз етеді.

Қазақстан Республикасының өткен жылдардағыдан 2008-2009 жылдарға арналған экономикалық дамуының болжамдарының түбегейлі түрде айырмашылығының барлығын айта кету қажет. Бұған, негізінен алғанда әлемдік қаржы нарықтарындағы жағдайлардың өзгеруі себепші болды. Осыған байланысты дамудың сценарийлік нұсқаларын әзірлеу тәсілдері толық қайта қарастырылды.

Қазақстан Республикасы соңғы жылдарда бірінші рет экономикалық өсудің айтарлықтай бәсеңдеуін басынан кешіріп отыр. Сондықтан да 2008-2009 жж арналған ақша-несие саясатының бағыттарында ЖІӨ-нің нақты өсуінің жоғары қарқынының сақталуын болжайтын сценарий қарастырылмаған. Сондай-ақ онда мұнайдың әлемдік бағаларының төмендеуі нұсқасы да қарастырылмаған, себебі оны жүзеге асырудың алдағы екі жылда Қазақстан Республикасындағы жоғары экономикалық өсу сценарийін жүзеге асыру сияқты мүмкіндігі аз.

Қазақстан Республикасы экономикасының одан әрі дамуы сондай-ақ Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 6 қарашадағы қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының тұрақтылығын қамтамасыз ету жөніндегі бірінші кезектегі іс-қимылдар жоспарын іске асырумен қамтамасыз етіледі.

Демек, халықаралық қаржы нарықтарындағы теріс құбылыстардың әлі де жалғасатын ескеріп, оның отандық экономикаға тигізер ықпалына байланысты экономиканың дамуының: базалық және пессимистік 2 сценарийі қарастырылды.

Базалық сценарий кезінде төлем балансындағы ағымдағы операциялар бойынша айтарлықтай тапшылықтың (5 млрд. АҚШ долл. астам) сақталатыны күтілуде. Бұл ретте банктердің резидент еместер алдындағы, өтеу мерзімдері 2008 және 2009 жылдары басталатын барлық міндеттемелерді жаңадан сырттан қарыз алу есебінен қайта қаржыландыра алмайтыны болжанды. Осы жағдайларда банктердің сыртқы активтері қысқарады деп күтілуде (1-кесте).

1-кесте. 2008-2009 ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН АҚША-НЕСИЕ САЯСАТЫНЫҢ
НЕГІЗГІ КӨРСЕТКІШТЕРІНІҢ БОЛЖАМЫ

(БАЗАЛЫҚ СЦЕНАРИЙ)

кезең соңына

Болжамға сәйкес ЖІӨ-нің нақты өсуі 2008 жылы 5%, ал 2009 жылы 6,3% құрайды.

Экономикалық өсу қарқынының бәсеңдеуі тауарлар импортына деген қажеттіліктің төмендеуіне және тұтастай алғанда ішкі сұраныстың қысқаруына себепші болады, бұл төлем балансындағы жағдайды 2009 жылға түзетуді қамтамасыз етеді. Нәтижесінде 2009 жылы теңестірілген төлем балансы күтіледі, бұл Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің халықаралық резервтері көлемінің 2008 жылғы деңгейде сақталатынын және теңгенің номиналдық айырбас бағамының тұрақтылығын болжайды.

Осы сценарий үшін нақты сектор мен төлем балансы көрсеткіштерінің болашақтары динамикасына қатысты болжамдар жасалған кезде 2008-2009 жылдарға арналған мынадай болжамдар алынды. Көзделген кезеңде ақша базасының орташа жылдық өсімі 11-15%, ақша массасының өсімі 17-19%, экономикаға несиелердің өсімі 16-18%, банк жүйесіндегі депозиттердің өсімі 18-20% болады.

Пессимистік сценарийкезінде банктердің резидент еместер алдындағы міндеттемелерінің орындалуы шетелден жаңадан қарыз алу болмаған кезде банктердің сыртқы активтерінің қысқаруымен қамтамасыз етіледі деп болжанады (4.1-кесте).

4.1-кесте. 2008-2009 жылдарға арналған ақша-несие саясатының негізгі көрсеткіштерінің болжамы (пессимистік сценарий)

кезең соңына

* 2007 жылдың алдын-ала мәліметтері бойынша

Бұл шаралар нәтижесінде ішкі инвестициялар көлемінің қысқаруына және ішкі жинақ ақша өсуінің бәсеңдеуіне әкеп соғады. Ішкі инвестициялық және тұтынушылық сұраныстың қысқаруы импорт шығыстарының төмендеуіне әкеп соғады және ағымдағы шот дефицитінің 2008 және 2009 жылдардағы ұлғаюын шектейтін болады.

Сыртқы ресурстарға рұқсаттың болмауы жағдайында сыртқы борыштық міндеттемелерге қызмет көрсету қажеттілігі елден капиталдың сыртқа шығуына себепші болады.

Мұндай жағдайлар теңгенің айырбас бағамына, оның әлсіреуі жағына қарай біршама жоғары қысым жасауы мүмкін.

Бұл сценарийдің шегінде Қазақстан Республикасында 2008 және 2009 жылдары экономиканың өсуі байқалмайды деп күтілуде.

Нақты сектор мен төлем балансы көрсеткіштерінің болашақтағы динамикасына қатысты жасалған болжамдар орындалған кезде 2008-2009 жылдары банк жүйесінің сыртқы және ішкі активтерінің қысқаруы және, тиісінше, депозиттердің әкетілуі есебінен экономикадағы ақша ұсынысы қысқарады. Көрсетілген кезеңде ақша базасының орташа жылдық тарылуы 2-4%, ақша массасы орташа алғанда 6-7%, экономикаға берілетін несиелер 4-5%, банк жүйесіндегі депозиттер 2-3% төмендейді.

Екі сценарийді іске асырудың нәтижесінде жылдық инфляцияның біршама бәсеңдеуін болжайтынын атап өткен дұрыс. Егер 2007 жылдың аяғында жылдық инфляция 18,8% деңгейінде қалыптасқан болса, онда 2008 және 2009 жылдардың аяғында ол бір мәнді санмен өлшенетін деңгейге дейін төмендеуі мүмкін. Инфляцияның осындай бәсеңдеуі ақша ұсынысы өсуінің қысқаруы, жиынтық сұраныстың өсуін шектеу, сыртқы күйзелістерді күтудің болмауы сияқты объективтік факторлардың әсер етуінің төмендеуімен байланысты.

Қазақстан Ұлттық банкінің 2008-2009 жылдарға арналған ақша-несие саясатының негізгі мақсаты жылдық инфляцияны (өткен жылдың желтоқсанымен салыстырғанда желтоқсанда) 2008 жылы 7,9-9,9%, 2009 жылы 7,5-9,5% аспайтын базалық және пессимистік сценарийді жүзеге асыру кезіндегі деңгейде ұстап тұру болып табылады. Бұл орташа жылдық инфляцияның сәйкесінше 16-18% және 8,0-10,0% деңгейіне сай болып келеді.

Сонымен, Қазақстан Ұлттық Банкінің іс-қимылдары экономика дамуының базалық немесе пессимистік сценарийін жүзеге асыруға қатысты болады. Базалық сценарийді жүзеге асыру кезінде бағалардың тұрақтылығын қамтамасыз ету басым бағыт болып қалады. Пессимистік сценарийді жүзеге асыру елдегі экономикалық жағдайдың одан әрі нашарлауына жол бермеу мақсатында қаржы секторының тұрақтылығын қамтамасыз ету пайдасына саясат басымдықтарын өзгертуді талап етеді.

Әлемдік және отандық экономикаларда қалыптасқан жағдайдың өзгерісіне әсер ете отырып, Қазақстан Ұлттық Банкі «қатаң» ақша-несие саясатын жүргізуден бас тартады. Жоғарыда атап өтілгендей, ірі елдерді қоса алғанда көптеген елдердің Орталық банктері өздерінің банк жүйелерінің дамуын қолдауға мақсатында ақша-несие саясатын жүргізу тәсілдерін қайта қарап отыр. Қазақстан Республикасындағы экономикалық өсудің бәсеңдеуі жағдайында Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің мұндай саясаты неғұрлым қолайлы болып табылады.

Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі 2008 жылы ақша-несие саясатының құралдарын жетілдіру бойынша, негізінен Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің операциялары бойынша пайыздық ставкалардың ролін арттыруға қатысты жұмысын жалғастырады.

Қайта қаржыландырудың ресми ставкасы ақша нарығындағы жағдайға және инфляция деңгейіне қатысты қысқа мерзімді құралдардың ақша нарығындағы мөлшерлемлердің жоғарғы деңгейі болатындай етіп белгіленеді. Қазақстан Ұлттық банкі екінші деңгейдегі банктерден тартатын депозиттер бойынша мөлшерлеме ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемелердің ½ деңгейінде белгіленетін болады және Қазақстан Ұлттық банкінің мөлшерлемелері дәлізінің төменгі мәнін білдіреді.

Қазақстан Ұлттық банкі екінші деңгейдегі банктерге мемлекеттік және агенттік бағалы қағаздарды кепілге бере отырып, кері РЕПО операцияларын жүргізу түрінде қайта қаржыландыру заемдарын беруді жалғастырады. Валюталық СВОП операцияларын жүргізу, сондай-ақ банктердің Қазақстан Ұлттық банкіндегі корреспонденттік шоттарындағы қалдықтарды кепілге бере отырып, қысқа мерзімді заемдар беру банктердің Қазақстан Ұлттық банкінің банктік заемдар беруі мәселелері бойынша ынтымақтастық және өзара іс-қимыл жасау туралы келісім жасаған кезде ғана жүзеге асырылатын болады.

Коммерциялық вексельдермен қайта есепке алу операциялары жүргізу практикасы толық тоқтатылатын болады, осыған байланысты кәсіпорындарға вексельдердің бірінші класты эмитенттері мәртебесін беру тоқтатылады.

Қазақстан Ұлттық банкі Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының активтерін конвертациялау және қайта конвертациялау бойынша операцияларды ішкі валюта нарығында шетел валютасын сатып алу немесе сату арқылы және сол сияқты алтынвалюта активтері есебінен жүзеге асыратын болады. Бұл ретте ішкі нарықтағы шетел валютасына қосымша сұраныстың төмендеуіне Қазақстан Ұлттық Банкі конвертациялау операцияларын жүзеге асыра алатын мерзімдердің 6 айға дейін ұлғаюы (2007 жылғы қарашаға дейін – 1 ай) себепші болады.

2008-2009 жылдарға арналған ақша несие саясатының бағыттарында анықталған сценарийлер бойынша Қазақстан Ұлттық банкі мынадай шараларды жүзеге асырады:

- Ақша-несие саясатының базалық сценарийді жүзеге асыру кезіндегі шаралары.

Қазақстан Ұлттық Банкі бірқалыпты қатаң ақша-несие саясатын жүргізетін болады. Бұл бір жағынан, Қазақстан Ұлттық Банкінің операциялары бойынша ставкаларды қалыптасқан жағдайларға барабар деңгейде ұстап тұруды, екінші жағынан банктерді қысқа мерзімді өтімділікпен қамтамасыз ету бойынша операцияларды жүргізуді білдіреді.

Қысқа мерзімді ноталар шығару, екінші деңгейдегі банктердің депозиттерін тарту, қайта қаржыландыру заемдарын беру Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қаржы нарығындағы сыйақы ставкаларын реттеудің, сондай-ақ банктердің өтімділігін реттеудің негізгі операциялары болып қалады.

Қажет болған кезде және сұраныс туындаған жағдайда Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі кірістіліктің қысқа мерзімді қисығын қалыптастыру үшін айналыс мерзімі 1 жылға дейінгі қысқа мерзімді ноталарды шығаруды қайта қалпына келтіру мәселесін қарастырады. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі кірістіліктің қысқа мерзімді қисығының мониторингін жүзеге асыратын және қаржы нарығындағы жағдайға қарай тиісті шешімдер қабылдайтын болады.

Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі теңгенің айырбас бағамына оның әлсіреу жағына қарай қысым жасалған жағдайда теңгенің айырбас бағамының қысқа мерзімді күрт ауытқуларына жол бермейді, бұл ретте теңге бағамының ауытқу бағдарлары немесе дәліздері белгіленбейтін болады.

Ішкі инвестициялық және тұтынушылық сұраныстың айтарлықтай төмендеуі төлем балансындағы жағдайды қысқарту, ең алдымен импорт шығыстарын қысқарту есебінен түзетуді қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, олармен болуы мүмкін уақытша лагты ескере отырып, қысқа мерзімді кезеңде ішкі валюта нарығындағы сұраныс пен ұсыныстың теңгерімсіздігін жою үшін Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі қысқа мерзім ішінде шетел валютасына сұранысты шектеу, оның ішінде ішкі валюта нарығында валюта сатып алу және сату тәртібін өзгерту арқылы шектеу жөнінде шаралар қабылдауы мүмкін.

- Ақша-несие саясатының пессимистік сценарийді жүзеге асыру кезіндегі шаралары.

Қазақстан Ұлттық банкі қолдаушы ақша-несие саясатын жүргізетін болады. Бұл ең төменгі резервтік талаптардың қолданылып жүрген нормативтерінің айтарлықтай төмендеуі мүмкін екенін білдіреді.

Қазақстан Ұлттық банкі банктерге біршама көлемде тікелей ұзақ мерзімді көмек көрсетуден бас тартады. Соған қарамастан, Қазақстан Ұлттық банкі Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігімен және Қазақстан Республикасының Үкіметімен бірлесіп әр түрлі жанама құралдарды (активтерді секъюритизациялау, банктердің облигацияларымен және акцияларымен операциялар, даму институттары арқылы өтімділік беру және т.б.) пайдалана отырып, банк секторына қолдау көрсету тетіктерін әзірлеуді және белсенді пайдалануды жоспарлап отыр.

Қазақстан Ұлттық Банкі алтынвалюта резервтерін елдің өзінің халықаралық міндеттемелерін орындауы үшін қажетті деңгейде ұстап тұру мақсатында теңгенің айырбас бағамына неғұрлым жоғары қысым жасалу жағдайында базалық сценариймен салыстырғанда оның айтарлықтай әлсіреуіне жол береді.

Ішкі инвестициялық және тұтынушылық сұраныстың тарылуы төлем балансындағы жағдайды импорт шығыстарын қысқарту ғана емес, сонымен қатар сыртқы борышқа қызмет көрсету үшін төлемдерді қысқару есебінен түзетуді қамтамасыз етеді. Сонымен қатар шетел валютасындағы өтімділіктің айтарлықтай тапшылығын және елден капиталдың кенеттен әкетілу қаупін ескере отырып, қажет болған кезде ішкі валюта нарығындағы жағдайды тұрақтандыру жөнінде қатаң шаралар қабылданатын болды. Қазақстан Ұлттық банкі осы мақсатта капиталдың әкетілуін шектеу және шетел валютасына ұсыныстар көлемін арттыру жөнінде, оның ішінде валюталық шектеулерді (арнайы рұқсат режимі) уақытша енгізу арқылы шаралар қабылдауы мүмкін.