Наркеш Дайын (1160-1203)

Найман, Керейлер

Орталық Азияның Шығысында Қазақстанмен шектес Моңғолияның аумағында қалыптасты

Негізгі мекендеген жерлері -Моңғолияның орта және батысы

Х ғ.бастапбұл тайпалар Қазақстан өңірін қоныстана бастады

Найман

Моңғолша «найман» сегіз дегенді білдіреді Моңғолиядағы Секиз өзенінің атауы

VIIIғ бастап белгілі сегіз тайпа бірлестігі Орхон өзені мен Алтай тауының арасында өмір сүрген

ХІІғ 2 жартысы-мемлекеттің аты шыға бастаған кезен

Астанасы-Орхон өзенінің бойындағыБалықты (Қала бірде-ұйғырлардың,бірде-қырғыздардың,бірде-қарақытайлардың

қолында болды)

Қазақ хандығы құрылған кезде наймандардың территориясы- Ұлытаудан Есілге дейін.

Наркеш Дайын (1160-1203)

найман мемлекетінің негізін қалаушы

Інісі Инанч-Білге

білімділігінің арқасында наймандар қарақытайлардың үстемдігінен құтылды

мемлекет күшейді, сауда қарым-қатынасы дамыды

Бұйрық Даян

Алтайдың Қара Ертістен Орунгу аймағын мекендеді далалық өлкеде билік жүргізді

1201ж-Соғақ суаты деген жерде Шыңғысхан мен Ван қосылып, 1204 –Шыңғысхан Даян ханды жеңеді

наймандарды құлатады

Найман, меркіт, қырғыз бірігіп,Шыңғысханға қарсы шықты.

Бұйрық жеңіледі

Баласы Күшілік (Жетісу)

Шыңғысханнан Жетісу жеріне қашып кетеді

Күшілік Жетісу жерінде мұсылман дініне қысым жасайды.

Керейіттер

Тайпаның аты-Керлин(Керулен)

Өзеннің бойында қоныстанғандықтан,керейлер деп аталды.

Орхон,Керулен,Селеңгі,Аргун өзендерінің бойында тұрды.

Керейлер батыс жағында наймандармен көршілес отырған ұйғырлармен тығыз байланысты болды.

Моңғол империясында хатшылар керейіттер болған.

 

Қарақытай мемлекеті

(1125-1212)

Қытай деректері бойынша қарақытайлар Орт.Азиядағы (Солт.Моңғолия),Солт.Қытай,Маньчжурия,Усури өлкесін мекендеген қидан тайпалары

924-1125 ж – Алтайдан Тынық мұхитқа дейін Ляо деген атпен белгілі

.

Хғ-қидандар батысқа жылжыған бір бөлігі мұсылман деректерінде «қарақытайлар» деп аталды

Этникалық тегі мен тілі туралы пікірлер

 

 

моңғол тілдес парсы,араб деректерінде- түркі тілдес

 

1125 ж-Елюй Даши 40 мың қидандар Жетісуға енді

Орталығы- Ғұз Ордасы (Баласағұнға жақын)

Мемлекеттік лауазымы-гурхан

--Елуи Даши--

1125-1143

--Әйелі Табуян--

1143-1150

Бұсыған 1155 ж ел билеген -Елюй Дашидің қызы

Әрбір үйден 1 динардан ақша жиналған (түтін салығы)

Сыртқы жағдайы

1137ж - Ходженттың маңында қарақытайлар қарахан әскерін ойсырата жеңді

1141ж - Қатуан шайқасы.Салжұқтар қарахандықтармен бірігіп, қарақытайлықтар жеңілді

ХІІғ 40 ж- қарақытай үстемдігі екі жаққа орнады

Хорезм шахы 3000 алтын динар жылына төлеп тұрған қарахандар олардың вассалы болды

Шығыста-Гансу жеріндегі ұйғырларды бағындырды

Солтүстік-шығысында- наймандармен шекаралас жатты

1171-1172 ж- қарақытайлар Хорезм жеріне жорыққа шығады,себебі алым-салық төлеуден бас

тартады.Хорезм шахы Әли Арслан қаза табады,таққа Текеш отырады(қарақытайдың қолдауымен)

1198-1204 ж-Ауғанстан жеріндегі гурид тайпаларымен соғысады (Хорезм шахымен келісе отыра)

Осы кезде Хорезм шахы Мұхаммед Самарқан сұлтанымен келісе отыра, қарақытайға қарсы шықты

Қарақытайлар гурид тайпасынан жеңіледі

1208 ж -наймандардан жеңіледі

1210 ж-Хорезм шахы қарақытайға қарсы шығады

1212 ж-қарақытайдың соңғы гурханы найман ханы Күшіліктің қолына түсіп,оның жерлері

біржолата наймандардың иелігіне айналады

Қыпшақ хандығы ( XI-XIIғбасы)

Территориясы: шығыста - Алтай, Ертіс Солтүстікте – Құланды даласы