КАТЕГОРИИ:
АстрономияБиологияГеографияДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника
Алтын Орда 1 страница
| Тарихи шеңбері | XII ғасырдың 40 жылдары мен XV ғасырдың ортасы | ||
| Территориясы | Шығыс Дешті – Қыпшақ, Хорезм, Батыс Сібір, Ертістен Днестрге дейін Батый (1227 - 1255) – мемлекеттің негізін қалаушы Берке(1257 - 1267) – Ұлы хандықтан дербестік алды Мөңке(1267- 1280) – мемлекеттің теңгесін шығарды Өзбек(1312 - 1341) – мұсылман дінін мемлекеттік дін деп жариялады Жәнібек(1341 - 1357) – мемлекет күшейеді | ||
| Танымал хандары | |||
| Ең гүлденген кезі | |||
| Астанасы | Сарай Бату (қазіргі Астрахань маңы) Сарай Берке (қазіргі Волгоград маңы) Қыпшақ, найман, керей, уақ, қоңырат, және т.б. Тілі де, діні де әр түрлі халықтар: монғолдар аз, қыпшақтар көп Билеуші –хан, атқарушы орган – диван,ұлыстарда алым – салық жинаушы – басқақтармен даругтар, дипломатиялық істерді атқарушы –беклербектер. Қыпшақ 1359 – 1379 жылдары «Ұлы дүрбелең кезеңі» Құрамындағы халықтардың дербестік үшін күресі Билік үшін өзара ішкі талас – тартыс 1389, 1391, 1395 жылдардағы Әмір Темірдің жорықтары Этникалық құрамы әр түрлі халықтардың бір мемлекетте тұра алмауы | ||
| Халқы | |||
| Құрамы | |||
| Мемлекеттік құрылысы | |||
| Тілі | |||
| Құлдырауы | |||
| Ыдырау себептері | |||
Алтын Орданың мемлекеттік басқару жүйесі
XIII – XVI ғасырлардағы Қазақстанның мемлекеттері
| Мемлекет атауы | Ақ Орда | Моғолстан | Әбілқайыр хандығы (көшпелі өзбектер мемлекеті) | Ноғай ордасы | Қазақ хандығы |
| Тарихи шеңбері | 1320 - 1428 | 1348 - 1514 | 1428 - 1468 | 1396 – XV ғасырдың ортасы | 1465 -1466 жылдардан |
| Негізін қалаушылары | Орда Ежен Сасы Бұқа – алғашқы ханы Орыс хан тұсында Алтын Ордадан бөлініп шықты | Әмір Болатшы Тоғылық Темір алғашқы ханы | Әбілқайыр | Едіге Нұрадинніңтұсында Алтын Ордадан бөлініп шықты | Керей мен Жәнібек |
| Территориясы | Аралдың солтүстік шығысы, Сырдариядан Есіл, Сарысу өзендеріне дейін, Ертіс өзені, Алтай тауларынан Жайық өзеніне дейін | Солтүстігінде Балқаш, батысында Түркістан, оңтүсті - гінде Ташент, Ферғана, шығысында қалмақ жерімен шектеседі | Батысында Жайықтан, шығысында Балқаш көліне дейін, Ертіс, Тобыл өзендерінен оңтүстіктегі Сырдарияның Аралға құяр тұсына дейін | Еділ мен Жайық өзендерінен Қазан мен Түменге дейін | Бастапқы алып жатқан жері – Шу мен Талас өзендерінің аумағы |
| Астанасы | Сығанақ | Алмалық | Орда Базар Тара Сығанақ | Сығанақ, Түркістан (XVI ғасырдан бастап) | |
| Саяси жағдайы | Орыс хан кезінде күшейді. XIV ғасырдың 70 жылдарында Алтын Ордадан Қажы Тарханды өзіне қаратты. 1374 – 1375 жылдары Сарай Беркені тартып алды. Ішкі талас – тартыс. Ақсақ Темір шапқыншылығы. | 1371 – 1372 жылдары, 1375 – 1377 жылдары, 1380 жылы Әмір Темір жорық жасады. Ішкі талас – тартыс. Қазақ хандығы күшейді. | 1446 жылы Әмір Темірден Созақ, Сығанақ, Аққорған, Үргеніш қалаларын алды. 1456 – 1457 жылдары ойраттардан жеңілді. XV ғасырдың 50 жылдарында Керей мен Жәнібек Моғолстанға кетті. | XV ғасырдың басында күшейді. Ресей, Қазан, Астархань хандықтарын жаулап алған соң бірнеше дербес иеліктерге бөлініп кетті. Еділдің шығысындағы тайпалар Кіші жүзге кірді. | XVI ғасырдың I ширегінде Қасым хан тұсында күшейді. Тәуке хан тұсында біртұтас мемлекет болды. |
Әмір Темір жорықтарының зардаптары
Ноғай Ордасы және Батыс Сібір аймағаның этникалық құрамы
Қоғамдық және әкімшілік құрылысы
| Лауазым атауы | Атқарған қызметі |
| Ұлысбек | Мұрагерлерді таққа отырғызу, әскер басқару, мемлекеттермен дипломатиялық қатынастар жасау. |
| Атабек | Хан баласы – мұрагердің тәрбиешісі |
| Көкілташ | Мұрагердің «тел бауыры» |
| Наиб (Моғол хандығында) | Жастайынан сайланған хандарға ақыл – кеңес беруші. |
| Жасауыл | Жиын – той, мерекелерде тәртіп, салт – дәстүрдің сақталуын қадағалаушы. |
| Ішік аға басы | Сарай қызметінің басшысы |
| Инақ | Хан кеңесшісі |
| Миршикар | Ханның аңшылық ісін басқарушы |
| Даруғалар | Алым – салық жинап, тәртіпті қадағалаушы. |
XIV – XV ғасырлардағы мал шаруашылығы мен егіншілік
Алтыншы тарауға арналған тест сұрақтары
1.Керей хандығы мен монғол тайпаларының арасындағы қарым-қатынас қай еңбекте айтылды
А) ”Оғызнама” В) ”Шыңғыснама” С) ”Монғолдың құпия шежіресі” D) Монғол тарихы Е) ”Батый”
2.Монғол империясының негізін қалаған
А) Батый хан. В) Жошы хан. С) Шыңғыс хан. D) Торы хан. Е) Берке.
3.Шыңғыс ханның өзін қорғайтын жасауыл қалай аталған
А) ”Батыр” В) ”Кешіктен” С) ”Жасақ” D) ”Уәзір”
Е) ”Түмен”
4.1207-1208 ж. Енисей қырғыздарын басып алған Шыңғысхан баласы
А) Батый В) Жошы С) Үгедей D) Төле Е) Шағатай
5.1211-1215ж.Шыңғысхан Қытайға жорығында қолға түсірді:
А) Соғыс техникасын. В) Сауданы. С) Ұсталықты. D) Қала салуды. Е) Соғысу тәсілін.
6.Шыңғысхан 1217 жылы Күшіліктің Жетісудағы иеліктерін басып алуға аттандырды:
А) Жошыны В) Жебе ноянды С) Шағатайды
D) Үгедейді Е) Батыйды
7.“Отырар апаты” – деген:
А) 1218 ж. Шыңғысхан жіберген саудагерлердің өлтірілуі В) 1218 ж. Шыңғысханның Отырарға шабуылы
С) Қытайдың Отырарға шабуылы D) Арабтардың Отырарға басып кіруі Е) Жошының Отырарды басып алуы
8.1219 жылы Шағатай мен Үгедей қоршауға алған қала:
А) Иасы В) Испиджаб С) Сығанақ D) Отырар
Е) Баласағұн
9.Шыңғысхан әскеріне 15 күндей берілмеген қала:
А) Бұхар В) Сығанақ С) Хорезм D) Үзкент Е) Ашнас
10.Сыр бойындағы қалалардың толығымен монғолдардың иелігіне өткен уақыты
А) 1219-1220 ж. В) 1220-1222 ж. С) 1223-1224 ж.
D) 1225-1226 ж. Е) 1227-1228 ж.
11.Шағатай ұлысына қараған жер
А) Ертістен төменгі Еділге дейін В) Жетісудың Солтүстік шығыс бөлігі С) Оңтүстік және Оңтүстік-Шығыс Қазақстан D) Солтүстік батысқа қарай Е) Еділден балқашқа дейін
12.Шыңғысхан қайтыс болды:
А) 1225 ж. В)1226 ж. С)1227 ж. D)1228 ж. Е)1229 ж.
13.Ұлы хан атағын алған Үгедей тұрған қала
А) Алмалық В) Улан-Батор С) Қарақорым D) Сарай Берке Е) Сарайшық
14.Шыњѓысхан јскери феодалдыќ Моңғол мемлекетін ќұрды:
А) ХІІІ ѓасырдыњ Басында. В) XІІ ѓасырда. С) XYІІІ ѓасырда. D) X ѓасырда. Е) ІХ ѓасырда.
15.Шыњѓыс хан тұсындаѓы Моңғол империясынын астанасы:
А) Ќараќорым. В) Самарќанд. С) Баласағұн. D) Отырар. Е) Янгикент.
16.Шыңғыс хан Жетісудағы түркі халќын өзіне тарту үшін:
А) Діни ќысым жасамау ўранын басшылыќќа алды
В) Салыќты кемітті. С) Сот жүйесін жетілдірді D) Отырар опатын ұйымдастырды. Е) Хандарын мараппатады
17.Алтын Орданыњ астанасы:
А) Сарай-Бату. В) Самарќанд. С) Баласағұн. D) Отырар. Е) Янгикент.
18.Шыњғысхан ќұрған монғол мемлекетінің басты заңы:
А) Ќасќа жол В) Жеті жарѓы С) Ескі жол D) Жасаќ
Е) Дұрыс жауабы жоќ
19.Шыњғ ысхан Енисей ќырғыздары мен Сібір орман халыќтарын бағындырды:
А) 1207-1208 жылдары В) 1207-1209 жылдары С) 1211-1215 жылдары D) 1219-1224 жылдары Е) 1206-1209 жылдары
20.Шыњғысхан 1217 жылы Күшліктін Жетісудағы иеліктерін басып алуғ а кімді аттандырды?
А) Жошыны. В) Жебе ноянды. С) Үгедейді. D) Шағатайды. Е) Төлені.
21.Сыр бойындағы ќалалар монғолдарды иелігіне көшті:
А) 1219-1220 жылдар В) 1218-1219 жылдар С) 1219-1224 жылдар D) 1218-1224 жылдар Е) Дұрыс жауабы жоќ.
22.Шыњғысхан жаулап алған жерлерін балаларына бөліп берген, ұ лы Жошыға тиісті ұлыс ќай жерлерді ќамтыды?
А) Жетісу В) Ертіс ґзенінен батысы Еуропаєа дейін
С) Алтай,Тарбағ атай,Ертістін жоғарғы ағысы
D) Монғолия Е) Мјуераннахр.
23.Алтын Орданы негізін ќалаушы:
А) Жошы. В) Батый С) Шыңғысхан D) Берке хан
Е) Шағ атай.
24.Монғол хандығ ы ќұрылды:
А) 1155 жылы. В) 1205 жылы. С) 1206 жылы. D) 1207 жылы Е) 1227 жылы
25.Отырар апаты болєан жыл:
А) 1218 жылы. В) 1219 жылы. С) 1216 жылы. D) 1211 жылы. Е) Дұрыс жауабы жоќ
26.Ақ Орданың Алтын Ордадан біржола бөліне бастаған уақыты:
А)XIII ғ – ң II ширегі В) XIII ғ- дан С) XV ғ– ң II ширегі D) XIV ғ– ң II ширегі Е) XIV ғ– ң I ширегі
27.Орда Ежен билік құрған мемлекет:
А) Алтын Орда В) Ақ Орда С) Моғолстан D) Әбілқайыр хандығы Е) Ноғай Ордасы
28.Ақ Орданың аумағы Жошының осы балаларының иелігін қамтыды:
А) Орда Ежен мен Шайбани ханның В) Үгедей мен Шағатай С) Мөнке мен Төле D) Ерзен мен Мұбәрак
Е) Мүбәрак пен Өзбек
29.Моғолстан мемлекетінің негізін қалаған бірінші хан:
А) Ұрұс хан В) Уәйіс хан С) Тоғылық Темір хан D) Есен - бұға Е) Ілияс - Қожа
30.Моғолстан мемлекетінің құрылуына басты рөл атқарған әмір, дулат тайпасының ақсүйегі:
А) Темір В) Поладшы С) Дува D) Жүніс Е) Қызыр - Қожа
31.Әмір Темірдің Тоқтамысты пайдаланудағы түпкі мақсаты:
А) Тоқтамысқа көмектескісі келді В) Тоқтамыс арқылы Ақ Орданың аздаған жерін өзіне алу С) Ақ Орданы да, Алтын Орданы да басып алу D) Сығанақты басып алу
Е) Сырдария бойындағы қалаларды алу
32.Тоқтамыстың Мамай ордасын басып алу уақыты:
А) 1378 ж. В) 1379 ж. С) 1380 ж. D) 1381 ж. Е) 1382 ж.
33.Ақ Орда билеушісі болған Барақтың мақсаты:
А) Темірдің ұрпағы Ұлықбектің қол астына өту В) Алтын Орда мемлекетін қайта құру С) Сырдария бойындағы қалаларды қайтару D) Мауараннахрды өзіне қарату Е) Ақ Орданы әлсірету
34.Ақ Орда мемлекетінің өмір сүруін тоқтатты:
А) XIV ғ. В) XV ғ. басы С) XVI ғ. басы D) XV ғ. аяғы
Е) XIV ғ. басы
35.Мұхаммед Хайдардың жазуы бойынша Моғолстанда Тоғылық – Темір тұсында бір күнде қанша мың адам ислам дінін қабылдаған:
А) 120 мың В) 130 мың С) 150 мың D) 160 мың Е) 170 мың
36.Ноғай Ордасының екінші аты:
А) Ұлыс В) Өзбек елі С) Маңғыт елі D) Қазақ елі
Е) Қырғыз елі
37.Моғолстанда дулат әмірлерінің қолдауымен Есен – бұғаның хан тағында отырған уақыты:
А) 1371-1372 жж В) 1433-1462 жж С) 1380-1390 жж
D) 1425-1428 жж Е) 1430-1460 жж
38.Моғолстан хандығы қай ханның тұсында ыдырай бастады:
А) Жүніс В) Есен-бұға С) Тоғылық Темір D) Уәйіс хан Е) Абд ар-Рашид хан
39.Әмір Темірдің Алтын Орданы басып алмас бұрын Ақ Орданы әлсіретуді көздеген мақсатына табылған себеп:
А) Ұрұс хан мен Әмір Темір арасындағы шайқас В) Түй – Қожаның ұлы Тоқтамыстың Темірге қашып баруы
С) Әмір Темір мен Тоқтамыс арасындағы ұрыс D) Ұрұс хан мен Тоқтамыс арасындағы ауыз бірлік
Е) Әмір Темір мен Ұрұс хан арасындағы келісім
40.Әмір Темір мен Тоқтамыс арасындағы Құндызша деген жерде болған шайқас уақыты:
А) 1380 ж В) 1390 ж С) 1381 ж D) 1391 ж Е) 1393 ж
41.Әмір Темір мен Тоқтамыс арасындағы Терек өзенінің жағасындағы шешуші шайқас уақыты:
А) 1381 ж В) 1391 ж С) 1385 ж D) 1395 ж Е) 1390 ж
42.Әмір Темір жорықтарының Қазақ жеріне тигізген әсері:А) Мәдениет дамыды В) Ел арасында тыныштық оранды
С) Экономикасының, мәдениетінің дамуына адам айтқысыз ардабын тигізді D) Шаруашылық дамыды
Е) Ешқандай әсері болмады
43.Европаға жорықты бастаған монғол ханы
А) Шыңғысхан В) Жошы С) Шағатай D) Үгедей
Е) Батый
44.Алтын Орданың негізін қалаған хан
А) Шыңғыс В) Берке С) Өзбек D) Мөнке Е) Батый
45.Алтын Ордада исламды мемлекеттік дін – деп жариялаған хан
А) Батый В) Берке С) Өзбек D) Тохты Е) Мөңке
46.Алтын Орда тағында билігін нығайту үшін Тоқтамыстың Мәскеуді өртеген жылы
А) 1380 ж. В)1382 ж. С)1383 ж. D)1385 ж. Е) 1386 ж.
47.Алтын Ордада әскери билік кімнің қолында болған:
А) уәзірлердің В) басқақтардың С) бектердің
D) даругтердің Е) беклербектің
48.Алтын Ордада уәзірлер билік жүргізген сала:
А) әскери іс В) салық С) елшілік D) кеңесші
Е) азаматтық іс
49.Ноғай Ордасының орталығы Сарайшық қаласының іргесі қаланған уақыт:
А) XIII ғ. В) X ғ. С) XV ғ. D) XIV ғ. Е) XII ғ.
50.1580 ж. Сарайшық қаласының біржола қирау себебі:
А) Дон, Еділ қазақтарының Жайық бойына шапқыншылық жасау салдарынан В) Әмір Темір шабуылынан
С) Түркия мен Ресей соғысы D) Ел ішіндегі саяси тұрақсыздық Е) Монғол шапқыншылығы
51.Ноғай Ордасында Едігенің билік құрған уақыты:
А) 1390-1400 жж В) 1395-1405 жж С) 1394-1420 жж
D) 1396-1411 жж Е) 1397-1420 жж
52.Ноғай Ордасының ыдырай бастау уақыты:
А) XIII ғ. В) XIV ғ. С) XV ғ. D) XVI ғ. Е) XVII ғ.
53.Қазақ ханы Жәнібек тұсында достық қатынаста өмір сүрген ноғайлар мен қазақтарды «Екі туысқан Орда» деп атаған ғалым:
А) Ш. Уәлиханов В) Л. Гумилев С) Жувейни D) Қашғари Е) М.Дулати
54.Орыс патшасы ІІІ Иванмен өзара сауда қарым – қатынасын орнатқан хан:
А) Едіге В) Тайбұға С) Ұрұс D) Ибақ Е) Махмұд-Қожа
55.Батыс Сібір хандығының астанасы:
А) Тува В) Тобыл С) Қызыл-Тура D) Сары-Тура
Е) Астрахань
56.Әбілқайыр хандығын әлсіреткен Сығанақ түбіндегі ойраттармен болған соғыс уақыты:
А) 1436-1437 жж В) 1446-1447 жж С) 1456-1457 жж
D) 1466-1467 жж Е) 1476-1477 жж
57.Әбілқайыр қайтыс болған жер:
А) Алматы маңындағы Аққыстауда В) Ферғана маңындағы Жетікентте С) Түркістанда D) Отырарда
Е) Сығанақта
58.Әбілқайыр хандығы негізгі үш халықта тұғандығын және олардың ішіндегі ең көбі және ержүректері қазақтар болғанын айтқан тарихшы:
А) Марвази В) Рузбихан С) Гардизи D) Қ.Жалайыри
Е) М.Қашғари
59.Әбілқайыр билік құрған уақыт:
А) 1438-1478 жж В) 1448-1488 жж С) 1418-1458 жж
D) 1458-1498 жж Е) 1428-1468 жж
60.ХШ ғасыр мен ХV ғасыр басында Шығыс Дешті қыпшақта өмір сүрген мемлекет
А) Алтын Орда В) Ақ Орда С) Моғолстан
D)Ноғай Ордасы Е)Әбілхайыр хандығы
7-тарау Қазақ халқының қалыптасуы
Қазақстан аумағындағы этносаяси қауымдастықтың қалыптасуы
Антрополог Смағұловтың айтуы бойынша: « сақ, сармат, үйсін, андроновтықтарға ұқсас».
Қазақ халқаның этникалық жағынан қалыптасуына Ақ Орда тайпалары рөл атқарды.
Қазақ халқының қалыптасуына(2 этн. топ)
 |  | ||||||||
|
| ||||||||
|
ХV ғ. кезінде Түркістан аймағында өмір сүрді: қыпшақ, қаңлы, арғын, дулат, маңғыт, жалайыр.
«Қазақ» атауының шығуы.
| 1)Орхон, Енисей жазбаларында | «қазғақ оғлұм» деген сөзді «ғ» түсіп қалуы нәтижесінде тұрақтанған |
| 2)Ежелгі Сібір тайпалары тілінде | «қазақ» сөзі «мықты», «берік», «алып» мағынасын білдіреді |
| 3) Шығыс Дешті Қыпшақта | «қазақ» атауы ІX-Х ғасырда әлеуметтік мағынада қолданылды, ал ХІ-ХІІ ғасырда осы аттас этникалық әлеуметтік топтардың болғандығы байқалады |
| 4) Египет мемлекетінің «араб–қыпшақ» сөздігінде | «қазақ» сөзіне «еркін» «кезбе» деген түсіндірме берген |
| 5) Хорасан түрікмендері арасында | «қазақ» сөзі ХІІІ ғасырда кездеседі. Тарихшы Б.Е. Көмековтың айтуы бойынша «қазақ» сөзі хорасан түрікмендердің арасында этникалық сипатта болды. Оғыздар мен қыпшақтардың арасында Х ғасырдан бастап байланыс болды. |
| 6) Түрік дәуірінде | «қазақ» сөзі ХІІІ ғасырда бостандық сүйгіш «еркін адамдар» деген мағынада қолданылып келген |
ХІV ғасырдан бастап қазақ сөзі этникалық мағынаға ие бола бастады.
ХV ғасырдың 2 жартысында қазақ халқаның құрылуына байланысты «қазақ» атауы.
«Алаш» атауы мен жүздердің пайда болуы
«Алаш» сөзі шамамен ІХ-Х ғасырлар аралығында алғаш рет айтылады.
Аңызда Қотан байдың үш ұлы Алашаны хан көтерді.
 |  |  | |||||||||
|
|
| |||||||||
Ел аузында « Атамыз Алаш, атымыз қазақ, үш жүздің ұрпағымыз» деген сөз қалды.
«Үш жүз» аңызында Таңбалы Нұра деген жерде қазақ халқының құрамына енген ру тайпалар жартасқа ен – таңбаларын салды.
Қазақтың тұнғыш ағартушы ғалымы Шоқан Уәлиханов былай деген « Қазақ жүздерінің құрылу себебі, олар (қазақтар) көшіп қонып жүрген жерлерінде өз құқықтарын қорғау үшін одақтар құрған. Ол одақ – қазақ жүздері».
Жетінші тарауға арналған тест сұрақтары
1.Қазақтың халық болып қалыптасуының барысын бұзды:
А) Жоңғар шапқыншылығы В) Қазақ – Қытай байланысы С) Арабтардың шабуылы D) Ойраттардың шапқыншылығы
Е) Моңғол шапқыншылығы
2. Қазақ жеріндегі халық болып қалыптасу үрдесі неше жылға кешеуілдеді:
А) 150-200 жылға В) 150-300 жылға
С) 200-300 жылға D) 150-250 жылға
Е) 250-350 жылға
3.Этносаяси қауымдастық дегеніміз:
А) шаруашылық В) тарих ғылымы
С) белгілі бір тарихи аймақта құрылған хандықтың тұрғындары
D) қазақ халқыЕ) Моңғол мемлекеті
4.Қазақ халқының этникалық жағынан қалыптасуында басты рөл атқарған:
А) Ақ Орда тайпалары В) Моңғолдар
С) Ұлы Жібек жолы D) Әбілқайыр хандығы Е) Қарақалпақтар
5.Моғол хандығында этносаяси құрамында үйсіндердің орынына уақытша аталған тайпалар:
А) қыпшақтар В) маңғыттар С) дулаттар D) керейлер Е) наймандар
6.Үйсіндер өрбіген ежелгі қазақ халқының этносаяси қауымдастық аймағы :
А) Алтын Орда В) Ноғай Ордасы
С) Жетісу жері D) Әбілқайыр хандығы
Е) Шығыс Түркістан
Дата добавления: 2015-09-15; просмотров: 420; Мы поможем в написании вашей работы!; Нарушение авторских прав |