Сезім ерекшеліктері

Адам сезімі дара тұлғалық қасиет

Осыған орай әр адам нақты жағдайда бір зат не құбылыс қа өзінше баға беріп, белгілі бір, екінші адамдағыға ұқсамайтын көңіл кейпіне беріледі. Аш адам мен тоқ адамның бір тағамға болған ер түрлі қатынасы осыдан. Еске түскен заттар не оқиғалардың да бағамының бірдей болмауы да осы себеппен түсіндіріледі: әдетте, қуанышты жағдайларда араласқан объекттер (адам, зат, оқиға) жылы сезіммен еске алынады. Әрқандай сезім жске тулғаның мәнді сипатын білдіреді.

Сезімдер адамның қоршаған дүниеге қатынасын ғана білдіріп қоймастан, ол жөніңдегі акдарат көзі де болы табылады. Бұл турғыдан нысан бейнесі эмоцияның танымдық тарапы болады да, ал сол мезеттегі адам сезімнің субъектив элементін танытады.

Сезімдер адамның қасиеттерімен тығыз байланысты. Субъект қажеттігі және сол қажеттікті қанағаттандыруга бағытталған ерекше қызметіне орай сезімдер екі ірі топқа бөлінеді. Біріншісі - қажет заттардың объектив мазмұны жаңа, айрықша мән қосып, оларды қанағаттандыруға әрекетінің сеп-турткісіне (мотив) айналдырушы сезімдер. Мүңдай толғаныстарды пайда болуы үшін аса қажет қажетенуі және оған сай заттар қолда болуы керек. Кеңіл-күй әсері қажеттікпен үйлесе келе, іс-әрекеттіңбастауын береді. ынталаңдырады және бағыт бағдарлы жетекшісіне айіы Осылайша, Мұндай сезімдер іс-әрекетпен сәйкестікке (релевантны). Бұл эмоциялар психологияда жетекші аталған (В.К.Вилюнас).

Екінші эмоциялық құбылыстар тобына ниет, яғни басталған ішкі не сыртқы іс-әрекетізімен дайтын сезімдер кіреді. Бұлар сол әрекеттердің орында тиімді не кедергі болған жағдайларға (үміт, ыза), жеп нәтижелерге (қуанышы, өкініш) немесе қальштасқан мүмкін болар ситуацияларға (қатерлену, сенімді (субъект қатынасын сипаттайды. Мұндай сезім толғаныстар жетекші ниеттерге негізделгенінен әдейі немесе ырықты деп аталады. Осыдан, көзделген мақсатқа жете алды шыққан кедергі бір түрлі сезім туыңдатса, енді кедергі жаудан құтылуда пайдалы болуымен екінші бір пайда етеді, яғни ырықты сезімдер нақты жағдайға, сәттегі өмірлік маңыздылыққа орай мән алады.

Сонымен, сезім екі себептен пайда болады, бірінші Адамның объектке қатынасын айқындайтын қажетті екіншісі - адамның осы нысанның тиісті қасиеттерін түсі оны санада бейнелеу қабілеті. Объектив және субъектт жағдайлардың езара байланысынан адамның қоршаған дүниеге саналы баға беруімен қатар жеке эмоция көзқарасынын себептері ашылады.

Сезімдердің өзіңдік ерекшелігі олардыц қарама қарсылықтары (полярлы) сипатынан көрінеді. Мұндай сипаттама қарапайым әсерленуге де (рахаттану-қысылу), сондай күрделі толғаныстарға да (ұнату-жеккөру, қуаныш, көңілді қайғылы, т.б.) тән.

Сезімдерге ғана тән аса маңызды сипат олардың інімді (интегралды) келуі. Сезім бүкіл денені билеп, адамға ерекше әсерге бөлейді. Барша дене қызметтерінің бір сәтте біріктірумен (интегрировать) сезім өздігінен пайдалы не зиян әесердің хабаршы қызметін парады. Сезімдік сигнал әсер орны мен дененің жауап айқындалмай жатып та санаға жетуі мүмкін.

Сезімдердің және бір маңызды ерекшелігі олардың тіршілік әрекеттермен тікелей байланыста болуы. Ықпалынан адамның ішкі тән қызметі өзгеріске түседі: айналымы, дем алыс, ас қорыту, ішкі және сыртқы әрекция бездері. Шектен тыс ұзақ уақыт және қарқыңды көңіл-күй толғаныстары организмді сырқаттандықтырады: қорқыныш жүрек ауруларына соқтырып, бауырды, жабырқау мен асқазаңды бұзады И Аствацатуров). Сезімдер тарихи-әлеуметтік негізге ие. Олар әр-түрлі қиындықтарда, әр-түрлі кезендерде мән-мағынасы мен көріну ауыстырып отырған. Қоғам дамуымен сезімдер де барады. Түрлі дэуірде өмір сүрген адамдардың ұқсас бір текті заттың өзіне жасаған қатынасы бірін бірі таламайды. Сезім ұдайы қозғалыста болып, тұрақты және ауыспалы элементтердің тұтастай бірлігінен құралады. Бұл желісінде, бір жағынан - бір ізді қысқа мерзімді толғаныстар құрылымын: пайда болу әрбір шынына жету сену, екінші жағынан - әр-түрлі толғаныстар түйдегіне ұзақ мерзімді сезімдер құрылымын айыруға болады. Ісірша сезімдер жүйесінің өлшемі бірі біріне қайшы келген бағытта беріледі (В.Вундт): сүйсіну-жеркену, көңілдену-мүңаю, т.б. Егер сүйсіну не жеккөру сезімі көп жағдайда заттың өзіндік ерекшеліктеріне, олардың адам өміріндегі маңызына немесе нақты бір ситуация мәніне орай туындаса, одан алатын көз дәрежесі сол сезімнің өзімен шарттас келеді. Мысалы, қаһар-дүлей қызбалық формасында көрініс берсе, керсінше, қанағаттану - адамның сабырлы, байсалды күйінен иілінеді. Көп түрлілігі мен күрделі болуынан сезімдерді жете танып, қалтқысыз басқару мүмкін емес. Бұл жағдай өз ''озіміңді суреттеп, айтып беру үшін сөз жеткізе алмауда байқалады: қолданған сөздердің мәні бұлыңғыр, көңіл-күй қошына сөйкес болмай шығады.