Сезім қызметтері

Адам сезімдері ұзаққа созылған филогенетикалық даму тарихына байланысты көптеген ерекше сипаттағы қызметтерді атқаратын болды.

Сезімнің бейнелеу қызметі оқиғаларға жалпыл баға беруде көрінеді. Көңіл-күйдің бүкіл ағзаны билейтін сезім арқылы біз қандай да әсердің пайдалы не зиянды оның салдары денеге белгілі бір таңба түсірмей турі байқап, жауап не қорғаныс әрекетке келеміз. Мысалы, кесіп, өтіп бара жатқан жолаушы кешедегі көлік қозғалыс барластырумен әр-түрлі деңгейдегі қорқыныш сезімінде мүмкін. Оқиғалардың эмоционалдық бағамы адамнын толғаныс қабілетінің негізінде берілуі ықтимал, бірақ сезімдік нәтиже көбіне өнер туындыратын мен көпии ақпарат құралдары т.б. арқылы басқа адамдармен қатынасын жасау барысындағы көңіл-күй ортақтастығынан қалыпынды. Сезімнің бейнелеу қызметіне орай адам қоршаған бағыт-бағдар топшылайды, заттар мен құбылыс қажеттігіне қарай баға береді. Бұл турғыдан сезім ақпараты алды немесе хабар жеткізу міндетін атқарады. Денеде болған күйзеліс не қөңіл-күй жайсыздығы қажеттіктерінің қалайынша қанағаттандырылып жатқызатын кедергілердің сипаты туралы, ең алдымен неге аударылуы қажет екендігі жөнінде субъектке жеткізеді.

Сезімнің ақпараттық не бейнелеу мүмкіндігі ниет немесе ынталандыру қызметімен тікелей байланыс Мысалы, жолаушы алдына жақындап қалған транспортағы қауіп төнгенінен, қадам жедедете түседі. Затқа не одан бағытталған құмарлық, тілек, ұмтылысэмоцияның тән, одан ажыралмас, бірлікті құбылыс тар СЛ. Рубинште Алда турған мәселенің шешілу жолына бағыт беретін де сезімдер. Эмоционалды толғаныс мазмұнында қажетті қанағаттандырылуы үшін керек заттың бейнесі көріп содан заттың өзіне деген әуесқойлық пайда болып, ол кезегінде адамды әрекетті орындауга ниеттелсе ынталандырады. Оқу процесіне тікелей қатысына байланысты куаттау, колайлы кызметін де атқарады. Көңіл-күйге себеші болған оқиғалар оқушы сана-сында қабылданып, ұзақ уақыт есте сақталады. Табыс не иттсіздік сезімдері баланың оқуға болған ынтасына күш, куатын беріп не оны тіпті өшіріп жіберуі мүмкін.

Белгілі сәтте маңыздылау қажеттікті таңдау барща сол қажеттілікке негіз болар кеп сеп турткілердің туындайды. Осы жағдайда сезімнің ауысу қызметі қосымша, эмоция адамды қаңдай да талғамға бағайды. Мысалы, адам өзінің тума жан сақтау ниеті мен қабылданған әлеуметтік талаптар арасыцдағы қарама-қарсылықты жеңе алмай, күйзеліске түсетіні белгілі, қандай да әрекетті істейін десе өз тіршілігіне зиян, итемесе ұят, көпшіліктің сынына үшырайды. Осындай корқыныш және борыш, қорқыныш және ұят тайталасында сезім, оның өз талғам-талабына сай келу, келмеуін шатастырумен адам коздеген іс-әрекетін сол сәттегі қажетті арнаға ауыстырады. Жоғары аталған сезім қызметімен сыбайлас эмоцияның икемдесу қызметін да атап откен жөн. Ч.Дар-виннің иікірінше, сезімдер тіршілік иелерінің өз қажеттігіне орай келген жағдайларды анықтау құралы ретінде пайда болған. Дер кезіңде организмде пайда болған эмоциядан жануар іс қоршаған ортаға икемделу мүмкіндігіне қелген. Сезімнің коммуникативтіқ (ақпарат алмасу) қызметі де адам өмірінде үлкен маңызға ие. Ым-ишара, дене козғалыстары сезімдік белгі ретіңде адамнын ен толғаныстарын, қоршаған орта заттары мен құбылыс тары жөніндегі өз қатынасталгамын басқаларға жеткізуге жәрдемін тигізетіні Ол ымшара, қасқабақ қимылдары, дене қалпы, үн ырғағы - бәрі де сезім "тілі" болуымен, адам ойынан гөрі, оның көңіл-күй кейпін айқындау танытады. Зерттеулер дәлелденгеңдей, сезімдердің бәрі бірдей анық таныла бермейді. Мысалы, өте айқын білінетін - үрей (сыналғандардың - 57%), одан кейін - жеркеніш (48%), соңтаңдану (34%). Коммуникативтік қызмет аймағыңда сезім арқылы адам өзін қоршаған сыртқы ортаға не ішкі жан дүниесіне ықпал жасау қабілетіне ие. Мысалы, әлі есейе қоймаған сәби шатқаяқтап жъшауымен ата-анасын өз дегеніне көндіретінін сезе қояды да, бұдан былай осы әдісті жиі қолданып, мүлдесіне жетуді әдетке айналдырады.