Натуралды шаруашылық және оның ерекшеліктері.

Жәй және ұлғаймалы ұдайы өндіріс.

Өндіріс проц. Тұрақты қайталануы және үздіксіз жүруі ұдайы өнд. д.а. Ол екі түрлі болады: 1) Өнді проц. Көлемімен ауқымынвң өзгермегентүрде әрекет етуін жай ұдайы өнд. д.а. 2) Өндіріс проц. Көлемімен ауқымының еселене өсуі мен үзіліссіз қайталануын ұлғаймалы ұдайы өнд.д.а

Ндіріс факторлары және экономикалық ресурстар.

Экон-қ ресурстар – матер-қ және рухани игіліктер мен қызметтерді жасау проц-де пайдалануы мүмкін әр түрлі өндіріс элементтерінің жиынтығы. Эк-қ ресурстардың 5 түрі бар : Табиғат ресурс – бұл өндіріске пайдалануға жарамды табиғаттан алынатын заттар (топырақ,су,пайдалы қазбалар және т.б.)Енбек ресурс – еңбекке қабілеті бар жұмысқа жарамды жастағы халық,жұмыс күшіне ие адамдар. Мат-қ ресурс – адамдардың өзі жасаған барлық құрал-жабдықтар. Қаржы рес. – өндірісті ұйым-ға, дамытуға, қажетті ақша қаражаттары.

Ақпарат ресурус – өндірістік ұйымға және т.б. қажетті хабар. Ресурстар шектеулі болғандықтан, белгілі бір өнім өндіру үшін 2-ші бір өнімді өндіруді шектеу қажеттілігі туындауы мүмкін.Мұны өнд-к мүмкіндіктер қисығынан көруге болады. Қандай өндіріс болмасын онда табиғи, материалдық және еңбек русурсы болады. Оны базалық ресурс д.а. Өндірістік фактор – өнд. проц-де нақты қатыстырылған ресурстардың көрінісі. Өнд. факторы келесі жатады- жер,капитал,еңбек, ақпарат.

Натуралды шаруашылық және оның ерекшеліктері.

Қоғамдық шаруашылықты ұйымдастырудың алғашқы нысаны – натуралды шаруашылық. Нат. Шар-қ деп адамдар өнімді айырбасқа, нарыққа жеткізуге ұмтылмастан тек өзінің жеке бас қажеттіліктерін өтеу үшін өндіретін шаруашылық. Ол алғ.қауымдық, құл иеленушілік және феодалдық құрылыс тұсында кеңінен орын алған. Оның ерекшеліктері: тұйықтылық, әр шаруашылық бірлік өз өндіріс ресурстарына сүйенеді, еңбек бөлінісінің болмауы, еңбектің ең қарапайым құралдарын пайдалану, еңбек өнімділігінің төмендігі.

9 Тауарлы шаруашылық: пайда болу шарттары мен себептері, негізгі белгілері. Тауарлы деп- өнімдер сату үшін өндіріліп, ал өндірушілер мен тұтынушылар арасындағы байланыс нарықтың көмегімен жүзеге асырылатын шаруашылық аталады. Тауарлы шаруашылықтың пайда болуының қажетті шарты: нақты бір өнім шығарушыға өндірушілердің мамандануын білдіретін қоғамдық еңбек бөлінісі, яғни тауарлы шаруашылық - өндірілген өнім айырбасқа (сатуға) түседі; жеке меншіктің болуы; тауар өндірушілердің экономикалық оқшаулануы. Тауарлы өндірістің шығу себебі жеке меншік және шаруашылық қатынастары арқылы өндірушілердің бір - бірінен оқшаулануы. Ол жеке меншік алғашқы қауымдық қоғамның ыдырау кезеңінде бой көтерді. Белгілері: Тауарлы өндірістің даму сипаты айырбаспен нарықтың дамуына байланысты: жеке меншіктің пайда болуы; тұтынушылар өз қажетін қанағаттандыра алу қабылеттілігі; еркін кәсіпкерлікпен айналысуға жол ашылды; қоғамдық өнімнің басым бөлігі тек жеке тұтыну үшін емес, нарық арқылы сатуға арналды; экономикада мемлекеттік және жеке сектордың болуымен сипатталады. Тауар – сатуға немесе айырбасқа түсетін өнім. К.Марстың ойынша, тауардың екі қасиеті бар: адамның сұранысын қанағаттандыру, яғни тұтыну құны; басқа затқа айырбастау мүмкіндігі, яғни айырбас құны (өз құны). Тұтыну құны – тауардың пайдалылығы, адамның белгілі бір қажеттілігін қанағаттандыру қасиеті. Айырбас құны (тауардың өз құны) – тауардың басқа тауарларға айырбасталу қабілеттілігі. Дамымаған нарыққа негізделген тауар өндірісі (жай тауар өндірісі) — қоғамдық еңбек бөлінісіне, өндірісі құрал жабдықтарына, жеке меншікке, тауар өндірушілердің өз еңбектеріне негізделген. Жай тауар өндірісі кезінде жасалған өнімнің бір бөлігі ғана нарыққа шығарылады. Сондықтанда, ол, бүкіл, экономиканы қамтымайды, яғни оның жалпылама сипаты бола алмайды. Еркін нарыққа негізделген тауар өндірісі (капиталистік) — өзіне тән ерекше белгілері бар. Оған жататындар: а) адамның жұмыс күші тауарға айналады және өндірушінің өз еңбегін жалдамалы еңбекке алмастырады; б) қоғамда өндірілген өнімнің басым бөлігі жекелей тұтыну үшін емес, нарыққа, сатуға арналады. Бұл кездегі тауар өндірісі еркін бәсекеге негізделеді, сондықтан да оны еркін бәсеке дәуіріндегі капитализм немесе “еркін экономика ” деп атайды. Шаруашылық қызметтерін ұйымдастыруда нарықтар мен баға жүйесін кеңінен пайдаланатын тауар өндірісінің мұндай түрін капиталистік экономика деп атайды.