РИККЕТСИОЗДАР

өрістейді. Бірінші аптада капилляр және прекапилляр шектен тыс кеңейіп қанмен толады. Екінші аптада гранулема түзіле бастайды. Үшінші аптада гранулемалар өзінің шарықтау шегіне жетіп, төртінші аптада қайта дами бастайды (А. П. Авцын). Эндотелий жасушала-ры риккетсийлер көбею нәтижесінде зақымданып, сол жерде тром-бтар түзіледі. Сонымен қатар адвенция жасушалары да көбейіп, қан тамырларының кенересінде қабыну сіңбелері пайда болады. Осы өзгерістердің бәрін мына түрлерге бөледі: 1) сүйелді эндоваску-лит - эндотелий түскен жерде тромбтың түзілуі; 2) пролиферативті васкулит - эндотелий және адвентиция жасушаларының көбеюінің басым болуы; 3) некроздық васкулит - қан тамыры кенересінің бір бөлігінің немесе бүтіндей некроздануы; 4) осы үрдістердің бөрінің бірге кездесуі - пролиферативті-деструктивті тромбоэндоваскулит (И.В.Давыдовский).

Қан тамырларындағы өзгерістер бөртпелі сүзек органопатологи-ясының негізін қалайды. Мидың қабынуы - энцефалит - бөртпелі сүзекте әрдайым кездесетін қүбылыс. Сонымен қатар деструктивті тромбоваскулит және қан тамырлары айналасындағы глианың про-лиферациясы нәтижесінде бөртпелі сүзекке тән Попов гранулемалары (1875) пайда болады. Мидың қыртысты қабатында қан айналу процестері бүзылып стаз, қан қүйылу, кейде геморрагиялық немесе ишемиялық инфаркт дамиды. Симпатикалық және шеткі нерв жүйесінде де қабыну процестері (аралық ганглионит, неврит) өрістейді.

Жүректің аралық тінінің қабынуы (интерстициалды миокар­дит) бөртпелі сүзекте жиі кездесетін морфологиялық өзгерістердің бірі. Аралық қабыну енде, бүйректерде, бүлшықеттерде, эндокрин бездерінде де (мысалы, аралық тироидит) кездеседі. Бүйрекүсті безінде некроз ошақтары, кейде ірі қан қүйылу көрінеді.

Бөртпелі сүзектің асқыну түрлерінің дамуы қан тамрылардағы, әсіресе нерв жүйесіндегі, ауыр өзгерістерге байланысты. Аурудың арқасында (жатқан жағында) жаралар пайда болады, тілдің, мүрын-ның үшында, қүлақтың жүмсақ тінінде гангрена дамиды. Дөрі жіберген жерлер некрозданып флегмонамен, кейде сепсиспен асқы-нады. Ірінді паротиттің, отиттің, пневмонияның дамуы екіншілік инфекциялардың өрістеуімен байланысты.

Ауру өлш/жоғарыда көрсетілген асқыну түрлеріне немесе жүрек қызметінің жетіспеушілігінен болады.

Бөртпелі сүзекпен ауырған адам организмде риккетсийлер толық жойылып кетпестен сақталып қалса ол спорадиялық бөртпелі сүзек түріне өтуі мүмкін. Бүл жеке жағдайларда ғана үшырайтын сырқат, морфологиялық өзгерістері осы сүзекке үқсағанмен жеңіл түрде өтеді.

Ку-қызбасы. Ку-қызбасының аты ағылшынша Q - "анық емес" деген сөздің алғашқы әріпінен алынған. Бүны қоздырушы Бернет риккетсийлері. Сырқат адамға ауырған мал өнімдерінен зақым-данған тері, өкпе арқылы немесе ауырған малдың етін жегенде асқазан-ішек жолымен, көбінесе кенелер шаққанда жүғады. Ку-қызбасы Қазақстанда сирек кездеседі. Оның ерекшелігі теріде бөртпелер болмайды.

Клиникалық көріністеріне қарай пневмониялық, қызбалы, ме-нинго-энцефалиттік және жасырын (латентті) түрлерін ажыратады.

Патологиялық анатомиясы. Ку-қызбасы үшін өкпеде пневмо­ния ошақтарының дамуы тән. Бүл пневмонияның морфология-лык ерекшелігі қабыну ошақтарының айналасында өте үлкен ісіктердің пайда болуы. Пневмония ошағыңца нейтрофилді лейко-циттерден, моноциттерден түратын экссудат түзіледі. Кейін экс­судат қүрамында фибрин пайда болып дәнекер тіндену қүбылысы басталады. Осы жерде өте көп мөлшерде риккетсийлер топталып қалады, сондықтан Ку-қызбасының бүл түрі патологоанатомдар және өлікті ашып көруге қатысқан дәрігерлер үшін аса қауіпті.

Бүл сырқаттьщ қызбалы түрі өкпедегі және басқа ағзалардағы асқынуларға соқтырып сепсиспен аяқталады. Менинго-энцефалитті түрінде мида ауыр өзгерістер көрініп, салдану, парез дамиды. Ди­агнозы анық болмаған жағдайларда риккетсийлерді табу үшін өлік қанын серологиялық жолмен тексеру немесе хайуандарға жүқты-ру қажет.

20.3. БАКТЕРИЯЛАР ҚОЗДЫРАТЫН АУРУЛАР

ІШЕК ИНФЕКЦИЯЛАРЫ

Асқорыту жолының инфекцияларын вирустар, бактериялар, қарапайымдар (лямблиясы) қоздыруы мүмкін. Ішектің бактерия-лық инфекциялары өзі үш топқа бөлінеді: 1) ешерихиялар (ішек таяқшалары); 2) сальмонеллалар (іш сүзегінің және сальмонеллез-дардың қоздырушалары); 3) шигеллалар (дизентерияның қоздыру-шылары). Осы бактериялардың бәрінің де шығу тегі ішек таяқша-сы болып есептеледі.

Ішек инфекцияларын жоғарыда көрсетілген бактериялармен бір қатарда стафилококтар, вирустар, иерсинилер, холера вибио-ны, колстридилер және т.б. микроорганизмдер қоздырады. Олар-дың жалпы клиникалық белгісі - іштің бүзылуы (диарея). Инфекция көзі болып ауру адам жэне бактерия тасушылар есептеледі. Ин­фекция асқазан-ішек жолымен (фекалды-оралды) жүғады, яғни ауру

510

jmeriHP» r_q • •----------- "------------------ ■---- J^KA*^ewo'- Патологаялык »»»------ ...

фекцияларының tSZTSh^™ f"³ ^^⁰"* ^ ^toeK «^

Совдықтан, ішек инЕ_и!2?^У Раиымен байланысты. Қазақсіанніщ oi^SS^^S³"^ ^аЙлаР^ЫІ«^а. «*«* Фекцшшарннн,^ беЖ^ ^аидГ** ^{ІШ№ ин}"

ДИЗЕНТЕРИЯ

ме„ жиі-жш K^^^J^™^™™»* ауруы-
Этиологшкы. Дизентепиа™ ■■„„ «Ушен көзге квршеді.

топ дизентерия ^ZZZ^^TZ^^³ ^¹³™» ^біР яқішшары көбірек кездесед? ^{ЗДЫрады}' ^ҚазіР^{п ке}ЗДе Зонне та-

бірде^^'эп^_п^^б₀^аГ,^РГ^,аРЫ °^{РГаНИЗМге} *™е

лиоцитгер ЦитоплазмасС^^^Р т^™^{Н кеШ}^ ^эго™=-ын энтерощптер _{өз к}™и™?2^{ады)- Шигел}лалар көбейген сай-

токсиндер) беліл imiCTS cZ?„ ^{экзотокси}ВДер (энтеро-

Рында ыдырап, өз тіршЬигінТоя™^*^¹^ Фаголизосомала-

болган энд^ксиидер^^е^ ^"^„^⁸™^ ^ПаЙда
— ңххід^ ішеқ қан тамырлары өте кеңейіп,