Przykłady urządzeń i usług turystycznych wyróżnionych według kryterium ich oddziaływania geograficznego

Podstawowe koncepcje zagospodarowania turystycznego Koncepcja turystyki zrównoważonejJak podaje A. Pawlikowska-Piechotka, termin „turystyka zrównoważona”nie ma jednej, powszechnie akceptowanej definicji. Najczęściej jest ona rozumiana jako „…respektowanie wartości kulturowych, społecznych i przyrodniczych obszaru, w którym turyści przebywają, respektowanie i ochrona zasobów naturalnych i kulturowych, szacunek dla tożsamości, tradycji i stylu życia społeczności lokalnych przy jednoczesnym wykorzystywaniu (przede wszystkim przez społeczność lokalną w mniejszym stopniu przez inwestorów zewnętrznych) ekonomicznej szansy, jaką niesie turystyka dla rozwoju gospodarczego regionu”

Określenie „turystyka zrównoważona” nawiązuje do pojęcia „rozwój zrównoważony”(ang. sustainable development), które wprowadzono do języka nauki i polityki

Pod względem treści termin ten jest bliski określeniu „turystyka alternatywna”(ang. alternative tourism), które w tym samym czasie stało się popularne i początkowo właśnie je stosowano w geografii i dyscyplinach zajmujących się planowaniem zagospodarowania turystycznego

Terminu „turystyka alternatywna”zaczęto używać jako przeciwstawienia tzw. turystyce masowej. Początki zainteresowania badaczy negatywnymi skutkami turystyki masowej dla środowiska w miejscowościach i regionach odwiedzanych przez turystów sięgają lat 70.-80. XX w. W połowie lat 80. zaczęto używać określeń „turystyka alternatywna”, „ekoturystyka”, jak również „turystyka inteligentna”

Innym terminem określającym turystykę alternatywną było pojęcie „zielona turystyka”(ang. green toursim). Termin ten bywał jednak utożsamiany z wypoczynkiem na obszarach wiejskich i zawierał w sobie nie tylko ekoturystykę i agroturystykę, ale również łowiectwo. Określenie „zielona turystyka” pojawiło się w 1975 r. we Francji (franc. tourisme vert) jako przeciwieństwo turystyki masowej i posłużyło badaczom niemieckim do wprowadzenia w kilka lat później terminu „miękka turystyka”(niem. sanfter Tourismus lub w języku angielskim soft tourism), którą zaczęto traktować jako synonim określenia „turystyka alternatywna” i coraz bardziej upowszechniającego się zwrotu „turystyka zrównoważona” (ang. sustainable tourism, w języku niemieckim umweltverträgliche Tourismus)

W ramach szeroko rozumianej turystyki alternatywnej ważna rola przypada turystyce kulturowej(ang. cultural tourism, heritage tourism), którą rozumiano jako odwiedzanie miejsc o dużych wartościach artystycznych i historycznych, składających się na dziedzictwo kulturowe człowieka, a także agroturystyce i turystyce wiejskiej

Z kolei ekoturystyka była wówczas często pojmowana jako „…wszelkie formy turystyki, które są adekwatne do właściwych walorów turystycznych, szczególnie walorów środowiska przyrodniczego, działają zgodnie z obowiązującymi regułami planowania i osiągnięciami techniki w warunkach pełnej etyki ekologicznej zarówno na etapie przystosowania danego obszaru dla funkcji turystycznej, jak i podczas jego eksploatacji” (Szwichtenberg)

J. Kamieniecka natomiast definiuje ekoturystykęjako „uprawianie wybranych form turystyki związanej ściśle z wykorzystywaniem wybranego szczególnego elementu z przyrodniczych zasobów czy walorów turystycznych” jak również jako „…podróżowanie do terenów w określonym celu studiowania, podziwiania i czerpania zadowolenia z piękna krajobrazów, obserwacji dzikich zwierząt i roślin, jak również poznawania miejscowych obyczajów i kultury”

Obok określenia „ekoturystyka”, J. Kamieniecka wprowadza też termin „turystyka proekologiczna”– zdaniem cytowanej autorki jest to turystyka: „…uznająca priorytet praw przyrody nad gospodarczą działalnością człowieka przy jednoczesnym dążeniu do pełnego wykorzystania zasobów przyrodniczych z ich naturalnymi predyspozycjami i bez zachwiania funkcji ekologicznych środowiska”

W nawiązaniu do teorii rozwoju zrównoważonego pojawiła się koncepcja turystyki zrównoważonej, która zdaniem E. Inskeepa powinna charakteryzować się następującymi cechami:

-uwzględniać specyfikę kulturową i przyrodniczą obszaru

- angażować ludność miejscową

-uwzględniać w analizie kosztów i korzyści działalności turystycznej nie tylko obecną sytuację, ale również przyszłe następstwa, zwracając przy tym uwagę, aby koszty i korzyści były równomiernie rozłożone między turystów i miejscową ludność

-dążeniem do zachowania przyrody dla następnych pokoleń

-zintegrowaniem turystyki z innymi działami gospodarki

-dokonaniem oceny wpływu turystyki na środowisko przyrodnicze i kulturowe oraz podjęciem odpowiednich działań, aby nie był on niekorzystny

Zdaniem np. cytowanej już J. Kamienieckiej turystykę zrównoważoną można rozumieć jako rozwijającą się „…zgodnie z predyspozycjami naturalnymi obszaru, zgodnie z zasadami ekorozwoju.”

Z oczywistych powodów głównym typem turystyki, jaka powinna być rozwijana na obszarach chronionych pod względem przyrodniczym, jest tzw. turystyka przyrodnicza, zwana często przez niektórych „ekoturystyką” (w wąskim rozumieniu tego terminu). W opinii J. Kamienieckiej „…rozwój ekoturystyki może być stymulatorem rozwoju lokalnego – szczególnie w regionach turystycznych mających obszary przyrody chronionej”