ÊÀÒÅÃÎÐÈÈ:
ÀñòðîíîìèÿÁèîëîãèÿÃåîãðàôèÿÄðóãèå ÿçûêèÄðóãîåÈíôîðìàòèêàÈñòîðèÿÊóëüòóðàËèòåðàòóðàËîãèêàÌàòåìàòèêàÌåäèöèíàÌåõàíèêàÎáðàçîâàíèåÎõðàíà òðóäàÏåäàãîãèêàÏîëèòèêàÏðàâîÏñèõîëîãèÿÐèòîðèêàÑîöèîëîãèÿÑïîðòÑòðîèòåëüñòâîÒåõíîëîãèÿÔèçèêàÔèëîñîôèÿÔèíàíñûÕèìèÿ×åð÷åíèåÝêîëîãèÿÝêîíîìèêàÝëåêòðîíèêà
|
Ïðåäëîãè ñ ÀÁËÀÒÈÂÎÌ è èõ ïðåôèêñû. ÏÐÅÔÈÊÑÛ áåç ïðåäëîãîâ 3 ñòðàíèöà
multus, a, um (ìíîãèé) > multum (ìíîãî); primus, a, um (ïåðâûé) > primum (ñíà÷àëà, âî-ïåðâûõ); facĭlis, e (ë¸ãêèé) > facĭle (ëåãêó).
2) Îò ïðèëàãàòåëüíûõ 1–2-îãî ÑÊËÎÍÅÍÈß: íàðå÷èå = ÎÑÍÎÂÀ + îêîí÷àíèå -e/ -î (ðåæå):
long-us, a, um (äëèííûé, äîëãèé, äàë¸êèé) > long-e (äóëãî, äàëåêó); rect-us, a, um (ïðÿìîé, ïðàâèëüíûé) > rect-e (ïðÿìî, ïðàâèëüíî); pulcher, chra, chrum (ïðåêðàñíûé) > pulchr-e (ïðåêðàñíî); fals-us, a, um (ëæèâûé, ëîæíûé) > fals-o(ëæèâî, ëîæíî); rar-us, a, um (ðåäêèé) > rar-o (ðåäêî).
NB!1 Òàê æå îáðàçóåòñÿ ÏÐÅÂÎÑÕÎÄÍÀß ñòåïåíü ÍÀÐÅ×ÈÉ: îñíîâà ïðåâîñõîäíîé ñòåïåíè ïðèëàãàòåëüíûõ (êîòîðàÿ ñêëîíÿåòñÿ ïî 1–2 ñêëîíåíèþ, ñì. § 57) + íàðå÷íîå îêîí÷àíèå -å:
maxĭm-us, a, um (íàèáîëüøèé, § 58) > maxĭm-e (íàèáîëåå); long-issĭm-us, a, um (äëèííåéøèé, ñàìûé äàëüíèé) > long-issĭm-e (äëèííåå âñåãî, äàëüøå âñåãî); facil-lĭm-us, a, um (ëåã÷àéøèé: § 57, ïóíêò 3á) > facil-lĭm-e (ëåã÷å âñåãî, íàèáîëåå ëåãêó).
NB!2 Îò ïðèëàãàòåëüíîãî «bonus, a, um» (õîðîøèé) – íàðå÷èå «bene» (õîðîøî).
3) Îò ïðèëàãàòåëüíûõ 3-åãî ÑÊËÎÍÅÍÈß: íàðå÷èå = ÎÑÍÎÂÀ + îêîí÷àíèå -ĭter/ -er (ðåæå1):
fort-is, e (ñèëüíûé, õðàáðûé) > fort-ĭter (ñèëüíî, õðàáðî); acer, acr-is, acr-e (îñòðûé) > acr-ĭter (îñòðî); felix, īcis (Gen. felīc-is) – ñ÷àñòëèâûé > felic-ĭter (ñ÷àñòëèâî).
1Ñ îêîí÷àíèåì -er îáðàçóþòñÿ íàðå÷èÿ îò ïðèëàãàòåëüíûõ ñ íîìèíàòèâîì íà -ns, ïîõîæèõ ïî ôîðìå íà àêòèâíûå ïðè÷àñòèÿ (§ 44, ïóíêò 3á: ïî ýòèìîëîãèè ýòî ïðè÷àñòèÿ, ñòàâøèå ïðèëàãàòåëüíûìè). Ëåãêî çàìåòèòü, ÷òî ó òàêèõ ñëîâ íàðå÷èå ñ îêîí÷àíèåì -ĭter çâó÷àëî áû íåêðàñèâî:
sapiens, åntis (Gen. sapient-is) – ðàçóìíûé > sapient-er (ðàçóìíî); patiens, åntis (Gen. patient-is) – òåðïåëèâûé > patient-er (òåðïåëèâî); prudens, åntis (Gen. prudent-is) – ìóäðûé > prudent-er (ìóäðî).
Êðûëàòûå ÔÐÀÇÛ ñ íàðå÷èÿìè
1) Vade fortĭter, vade felicĭter! – Èäè ñìåëî, èäè ñ÷áñòëèâî! (Ñ÷àñòëúâîãî ïóòè!)
2) Pulchre, bene, recte! – Êðàñèâî, õîðîøî, ïðàâèëüíî! (Ãîðàöèé: ïîõâàëà ñòèõàì.)
3) Nota bene (NB). – Îáðàòè âíèìàíèå («çàìåòü õîðîøî»).
4) Festīna lente. – Ñïåøè ìåäëåííî (ïîñïåøèøü – ëþäåé íàñìåøèøü).
5) Plenus venter non studet libenter. – Ñûòîå áðþõî ê ó÷åíèþ ãëóõî («íå ó÷èòñÿ îõîòíî»).
§ 60. ÑÒÅÏÅÍÈ ñðàâíåíèÿ ÍÀÐÅ×ÈÉ
Îáðàçóþòñÿ íå îò íàðå÷èé, à îò ñòåïåíéé ñðàâíåíèÿ ïðèëàãàòåëüíûõ, îò êîòîðûõ îíè ïðîèçîøëè:
1) ÑÐÀÂÍÈÒÅËÜÍÀß ñòåïåíü ÍÀÐÅ×Èß = ÑÐÅÄÍÅÌÓ ðîäó ÑÐÀÂÍÈÒÅËÜÍÎÉ ñòåïåíè ÏÐÈËÀÃÀÒÅËÜÍÎÃÎ(ñ ñóôôèêñîì -ius, § 56):
long-us, a, um (äîëãèé, äàë¸êèé) > long-ius (äîëüøå, äàëüøå); fort-is, e (ñèëüíûé, õðàáðûé) > fort-ius (ñèëüíåå, õðàáðåå). Âñïîìíèòå êðûëàòóþ ÔÐÀÇÓ:
*Citius, altius, fortius! – Áûñòðåå, âûøå, ñèëüíåå! (Îëèìïèéñêèé äåâèç ñ 1913ã., íàäïèñü íà ìåäàëÿõ.)
 ôîðìàõ ñ ñóôôèêñîì -ius òîëüêî ïî êîíòåêñòó ôðàçû ìîæíî îòëè÷èòü ñðàâíèòåëüíóþ ñòåïåíü ïðèëàãàòåëüíîãî îò ñðàâíèòåëüíîé ñòåïåíè íàðå÷èÿ: ïðèëàãàòåëüíîå áóäåò îòíîñèòüñÿ ê ñóùåñòâèòåëüíîìó (ñîâïàäàòü ñ íèì â ïàäåæå, ÷èñëå è ðîäå), à íàðå÷èå – ê ãëàãîëó è áóäåò îòâå÷àòü íà âîïðîñ «êàê?».
2) ÏÐÅÂÎÑÕÎÄÍÀß ñòåïåíü ÍÀÐÅ×Èß, êàê ìû çíàåì, îáðàçóåòñÿ îò ÏÐÅÂÎÑÕÎÄÍÎÉ ñòåïåíè ÏÐÈËÀÃÀÒÅËÜÍÎÃÎ – çàìåíîé îêîí÷àíèé -us, -a, -um íà íàðå÷íîå îêîí÷àíèå -e:optĭm-us, a, um (íàèëó÷øèé, § 58) > optĭm-e (ëó÷øå âñåãî, íàèáîëåå õîðîøî); äðóãèå ïðèìåðû ñì. â § 59à, ïóíêò 2, NB1.
3) Îò ïðèëàãàòåëüíûõ ñ «ÍÅÏÐÀÂÈËÜÍÛÌÈ»ñòåïåíÿìè ñðàâíåíèÿ (§ 58) ñòåïåíè ñðàâíåíèÿ ñîîòâåòñòâóþùèõ èì íàðå÷èé îáðàçóþòñÿ ÏÐÀÂÈËÜÍÎ. Ïðèâåä¸ì òðè ïðèìåðà:
Ïðèëàãàòåëüíîå ñ «íåïðàâèëüíûìè» ñòåïåíÿìè
| Ñîîòâåòñòâóþùåå åìó íàðå÷èå
| bonus, a, um (õîðîøèé) > melior (m, f), melius (n) – ëó÷øèé/ optĭmus, a, um (íàèëó÷øèé)
| bene (õîðîøî – § 59à, ïóíêò 2, NB2) > melius (ëó÷øå)/ optĭme (ëó÷øå âñåãî, íàèáîëåå õîðîøî)
| malus, a, um (ïëîõîé) > peior (m, f), peius (n) –õóäøèé/ pessĭmus, a, um (íàèõóäøèé)
| male (ïëîõî) > peius (õóæå)/ pessĭme (õóæå âñåãî, íàèáîëåå ïëîõî)
| multus, a, um (ìíîãèé) > plus (m,f,n), pluris (Gen.) – ìíîãèé, áóëüøèé/ plurĭmus, a, um (íàèáóëüøèé)
| multum (ìíîãî – § 59à, ïóíêò 1) > plus (áîëüøå)/ plurĭmum (áîëüøå âñåãî – § 59à, ïóíêò 1)
| *Nec plus ultra. – È íå áîëåå (è íå äàëåå); áîëüøå íåêóäà (äàëüøå íåêóäà); êðàéíèé ïðåäåë, âûñøàÿ ñòåïåíü ÷åãî-ëèáî (ÿ óâèäåë nec plus ultra êðàñîòû; âîëíåíèå äîñòèãëî nec plus ultra): òàê ñêàçàë Ãåðáêë (Ãåðêóëéñ), äîéäÿ äî Ãèáðàëòáðñêîãî ïðîëèâà (ñîåäèíÿåò Ñðåäèçåìíîå ìîðå ñ Àòëàíòè÷åñêèì îêåàíîì) è âîçäâèãíóâ òàì, íà êðàþ èçâåñòíîãî åìó ìèðà, äâå ñêàëû («Ãåðêóëéñîâû ñòîëáû»).
ÒÅÊÑÒÛ è ÓÏÐÀÆÍÅÍÈß íà ÑÒÅÏÅÍÈ ÑÐÀÂÍÅÍÈß ïðèëàãàòåëüíûõ è íàðå÷èé (§ 56–60)
1à) (§ 56–57).Îáðàçóéòå (ñ ïåðåâîäîì) ñòåïåíè ñðàâíåíèÿ îò äàííûõ ïðèëàãàòåëüíûõ.
1á) (§ 59a–60).Îáðàçóéòå îò íèõ æå íàðå÷èÿ è èõ ñòåïåíè ñðàâíåíèÿ (ñ ïåðåâîäîì):
velox, ōcis (áûñòðûé); dulcis, e (ñëàäêèé); latus, a, um (øèðîêèé); ater, atra, atrum (ò¸ìíûé: ñì. § 57, ïóíêò 3à); celer, ĕris, ĕre (áûñòðûé); simplex, ĭcis (ïðîñòîé); gracĭlis, e (ñòðîéíûé: ñì. § 57, ïóíêò 3á); verus, a, um (âåðíûé, ïðàâèëüíûé); ingens, entis (îãðîìíûé: ñì. § 59à, ïóíêò 3, ïðèìå÷. 1); acer, acris, acre (îñòðûé); ruber, bra, brum (êðàñíûé); illustris, e (çíàìåíèòûé); vivax, ācis (æèçíåðàäîñòíûé).
2) Ðàçáåðèòå è ïåðåâåäèòå ïðåäëîæåíèÿ, îáðàùàÿ âíèìàíèå íàóïîòðåáëåíèå àáëàòèâà ïðè ñðàâíèòåëüíîé ñòåïåíè (§ 56, ïóíêò 2) è ãåíåòèâà ïðè ïðåâîñõîäíîé (§ 57, ïóíêò 2):
1) Graviōres anĭmi morbi sunt, quam corpŏris (Öèöåðîí). 2) Hierosólyma clarissĭma urbium orientis (Ïëèíèé). 3) Lex mortis legum lex est certissĭma./ Mors incertārum rerum certissĭma. 4) Vilius argentum est auro, virtutĭbus aurum (Ãîðàöèé). 5) Video meliōra probōque, deteriōra sequor (Îâèäèé). 6) Quo plura habent homĭnes, eo ampliōra cupiunt (Þñòúí). 7) Risu inepto res ineptior nulla est (Êàòýëë). 8) Si parva licet componěre magnis (Âåðãèëèé). 9) Libĕris nihil carius humāno genĕri est (Òèò Ëèâèé). 10) Consultor homĭni tempus utilissĭmus. 11) Deliberāre utilia mora tutissĭma est (Ïóáëúëèé Ñèð). 12) Est difficillĭmum se ipsum vincěre (Céíåêà). 13) Miserrĭmum est arbitrio alterīus vivěre (Ïóáëúëèé Ñèð). 14) Miserrĭmam servitūtem pacem appellant (Òáöèò î ãåðìàíöàõ ïîä âëàñòüþ Ðèìà). 15) Exempla praeceptis utiliōra./ Facta sunt potentiōra verbis. 16) Simŭlans amīcum inimīcus inimicissĭmus. 17) Fama nihil est celerius. 18) Honesta mors turpi vita potior (Òáöèò). 19) Nihil est homĭni Romāno foedius servitūte (Öèöåðîí). 20) Nihil est incertius vulgo. 21) Litterārum radīces amārae sunt, fructus iucundiōres (ìûñëü ïðèïèñûâàåòñÿ ãðå÷åñêîìó ôèëîñîôó Àðèñòóòåëþ). 22) Longiōris morae veniam peto, mi Valēri (ïîýò Âÿ÷åñëàâ Èâáíîâ – Âàëåðèþ Áðþñîâó). 23) Maternis precĭbus nihil fortius. 24) Medió tutissĭmus ibis (Îâèäèé, ïðèçûâ ê îñòîðîæíîñòè è «çîëîòîé ñåðåäèíå»). 25) Fideliōres sunt ocŭli aurĭbus (ëó÷øå îäèí ðàç óâèäåòü, ÷åì ñòî ðàç óñëûøàòü). 26) Nihil homĭne est miserius aut superbius./ Homĭni homĭne nihil pulchrius vidētur (Öèöåðîí). 27) Officia alia sunt iuvĕnum, alia seniōrum (Öèöåðîí). 28) Omnium artium medicīna nobilissĭma est (Ãèïïîêðáò). 29) Simiārum pulcherrĭma deformis est (ôèëîñîô Ãåðàêëúò). 30) Simpliciōra militāres decent (Êâèíòèëèáí). 31) Tu ne cede malís, sed contra audentior ito! (Âåðãèëèé, «Ýíåúäà»). 32) Cupiditatĭbus imperāre maxĭmum imperium est, servīre – gravissĭma servĭtus. 33) Proletarii pauperrĭmi cives in plebe Romāna erant. 34) Ducum Romanōrum Caesar rei militāris peritissĭmus erat. 35) Qui indignus est inferiōre ordĭne, indignior est superiōre (Ïîìïóíèé). 36) Indignum est a pari vinci, indignius ab inferiōre atque humiliōre (Öèöåðîí). 37) Venditio donatiōnis causa pretio viliōre facta valet (â îñíîâå – ñëîâà Óëüïèáíà). 38) Fertiliór seges ést aliēnis semper in agris (Îâèäèé). 39) Multi levissĭmam delectatiōnem gravissĭmae utilitāti antepōnunt (Öèöåðîí). 40) Parentes carissĭmos habēre debēmus (Öèöåðîí). 41) Acerrĭma proximōrum odia (Òáöèò).
Ñëîâà ê ¹ 2:
a/ ab – ïðåäëîã áåç ïåðåâîäà (§ 50á, ïóíêò 5)
acer, acris, acre (§ 57, ïóíêò 3à) – îñòðûé, ìó÷èòåëüíûé
ager, agri, m – ïîëå
aliēnus, a, um – ÷óæîé
alius, alia, aliud (§ 38, ï.1) – äðóãîé (alius… alius – îäèí… äðóãîé)
alter, a, um – äðóãîé (alterīus – Gen.S.: § 38, ïóíêò 2)
civis, is, m – ãðàæäàíúí
clarus, a, um – ñëàâíûé
compōno, 3 – ñðàâíèâàòü
consultor, ōris, m – ñîâåò÷èê
contra – ïðîòèâ, íàâñòðå÷ó
corpus, ŏris, n – òåëî
cupidĭtas, ātis, f – æåëàíèå
cupio, 3 (§ 16) – õîòåòü, æåëàòü
debeo, 2 – áûòü äîëæíûì
deceo, 2 – ïîäîáàòü, ïîäõîäèòü
de-formis, e – áåç-îáðáçíûé
delectatio, ōnis, f – óäîâîëüñòâèå
delibĕro, 1 – îáäóìûâàòü
deterior, ōris – õóäøèé
difficĭlis, e – òðóäíûé (§ 57, ï.3á)
donatio, ōnis, f – äàðåíèå
dux, ducis, m – ïîëêîâîäåö
eo – òåì (§ 39)
erant/ erat – Imperf. îò sum
est – Praes. îò sum (§ 19a)
et – è
exemplum, i, n – ïðèìåð
factum, i, n – ôàêò, äåéñòâèå
factus, a, um – ñîâåðø¸ííûé
fama, ae, f – ìîëâà
fertĭlis, e – óðîæàéíûé
fidēlis, e – íàä¸æíûé
foedus, a, um – ïîñòûäíûé
fortis, e – ñèëüíûé
fructus, us, m – ïëîä
genus, ĕris, n – ðîä
gravis, e – òÿæ¸ëûé, ñåðü¸çíûé
habeo, 2 – èìåòü; ñ÷èòàòü
Hierosólyma, ae, f – Èåðóñàëúì
homo, ĭnis, m – ÷åëîâåê
honestus, a, um – ÷åñòíûé
humānus, a, um – ÷åëîâå÷åñêèé
humĭlis, e – íåçíà÷èòåëüíûé; íèçêèé, ïðîñòîé; íè÷òîæíûé
ibis < eo, ire (§ 21) – èäòè
imperium, i, n – âëàñòü
impĕro, 1 – óïðàâëÿòü
in – â, íà
in-certus, a, um – íå-ïîñòîÿííûé, íå-îïðåäåë¸ííûé
in-dignus, a, um – íå-äîñòîéíûé
ineptus, a, um – íåëåïûé, íåóìåñòíûé
infĕrus, a, um – íèçêèé
inimīcus, i, m – âðàã
inimīcus, a, um – âðàæäåáíûé
ipse, a, um (§ 38, ïóíêò 3) – ñàì
ito (§ 6) < eo, ire (§ 21) – èäòè
iucundus, a, um – ñëàäêèé
iuvĕnis, is, m – ìîëîäîé (ïåðåâåäèòå ñ ïðåäëîãîì)
levis, e – ìàëûé, ë¸ãêèé
| amārus, a, um – ãîðüêèé
amīcus, i, m – äðóã
amplus, a, um – áîëüøîé
anĭmus, i, m – äóõ, äóøà
antepōno, 3 – ïðåäïî÷èòàòü
appello, 1 – íàçûâàòü
arbitrium, i, n – âîëÿ (ïðè ïåðåâîäå ñì. § 50á, ï.9, NB)
argentum, i, n – ñåðåáðî
ars, artis, f – èñêóññòâî
atque – è
lex, legis, f – çàêîí
libĕri, ōrum, m, plur. – äåòè
licet, licēre (§ 18) – áûòü ïîçâîëåííûì
littĕra, ae, f – áóêâà; íàóêà
longus, a, um – äëèòåëüíûé, äîëãèé
magnus, a, um – âåëèêèé
malum, i, n – áåäà
maternus, a, um – ìàòåðèíñêèé
maxĭmus, a, um – íàèâûñøèé
medicīna, ae, f – ìåäèöèíà
medium, i, n – ñåðåäèíà (ïðè ïåðåâîäå ñì. § 50â)
melior, ōris (§ 58) – ëó÷øèé (ñîáèðàòåëüíîå: § 35à, ïóíêò 3)
mi – ñì. Valerius
militāris, e – âîåííûé (ïðè ïåðåâîäå ¹ 30 ñì. § 49, ï.2)
miser, a, um (¹ 13, 14 – § 57, ï.3à) – ïîçîðíûé; æàëêèé, ïðåçðåííûé
mora, ae, f – ïðîìåäëåíèå; ¹ 22 – çàäåðæêà (â îòâåòå íà ïèñüìî)
morbus, i, m – áîëåçíü
mors, mortis, f – ñìåðòü
multus, a, um – ìíîãèé
ne – íå
nihil – íè÷òî, íè÷åãî [íå] (§ 25)
nobĭlis, e – áëàãîðîäíûé
nullus, a, um – íèêàêîé (§ 25)
ocŭlus, i, m – ãëàç
odium, i, n – àíòèïàòèÿ, íåíàâèñòü
officium, i, n – çàíÿòèå; îáÿçàííîñòü
omnis, e – âåñü, âñ¸
ordo, ĭnis, m – ñîñëîâèå, çâàíèå (ïðè ïåðåâîäå ñì. § 50á, ï.8)
oriens, entis, m – âîñòîê
par, paris – ðàâíûé
parens, entis, m – ðîäèòåëü
parvus, a, um – ìàëûé (ñîáèðàòåëüíîå: § 35à, ïóíêò 3)
pauper, ĕris (§ 57, ï.3à) – áåäíûé
pax, pacis, f – ìèð (ïðè ïåðåâîäå ñì. § 46, ïóíêò 2)
perītus, a, um – îïûòíûé (ïðè ïåðåâîäå ñì. § 47, ïóíêò 2)
peto, 3 – ïðîñèòü
plebs, plebis, f – (ïðîñòîé) íàðîä
plus, pluris – áóëüøèé (ñîáèðàòåëüíîå: § 35à, ïóíêò 3)
potens, entis – âåñîìûé
potis, e – ïðåäïî÷òèòåëüíûé
praeceptum, i, n – íàñòàâëåíèå
pretium, i, n – öåíà (ïðè ïåðåâîäå ñì. § 50á, ïóíêò 8)
prex, precis, f – ïðîñüáà
| audens, entis – ñìåëûé
auris, is, f – óõî
aurum, i, n – çîëîòî
aut – èëè
Caesar, ăris, m – Öåçàðü
carus, a, um – äîðîãîé (ïðè ïåðåâîäå ¹ 40 ñì. § 46, ï.2)
causa – ïî ïðè÷èíå (§ 55)
cedo, 3 – ïîêîðÿòüñÿ
celer, ĕris, ĕre – áûñòðûé
certus, a, um – òî÷íûé, îïðåäåë¸í.
probo, 1 – îäîáðÿòü (probō-que = et probo)
proletarius, i, m – ïðîëåòàðèé1
proxĭmus, a, um – áëèçêèé
pulcher, chra, chrum – ïðåêðàñíûé (pulcherrĭma – § 57, ïóíêò 3à)
quam – ÷åì
qui – êòî
quo – ÷åì
radix, īcis, f – êîðåíü
res, rei, f – äåëî; âåùü; îáñòîÿòåëüñòâî
risus, us, m – ñìåõ
Romānus, a, um – ðèìñêèé
se – § 37, òàáëèöà
sed – íî
seges, ĕtis, f – ïîñåâ
semper – âñåãäà
senior, ōris, m – ñòàðøèé
sequor, sequi (§ 17) – óñòðåìëÿòüñÿ, äåëàòü
servio, 4 – ñëóæèòü
servĭtus, ūtis, f – ðàáñòâî
si – åñëè
simia, ae, f – îáåçüÿíà
simplex, ĭcis – ïðîñòîé (ñîáèðàòåëüíîå: § 35à, ïóíêò 3)
simŭlo, 1 – èçîáðàæàòü èç ñåáÿ
sum, esse (§ 19a) – áûòü, ÿâëÿòüñÿ
sunt – Praes. îò sum
superbus, a, um – ïðåêðàñíûé
supĕrus, a, um – âûñîêèé
tempus, ŏris, n – âðåìÿ
tu – òû
turpis, e – ïîçîðíûé
tutus, a, um – íåâðåäèìûé; ðàçóìíûé
urbs, urbis, f – ãîðîä
utĭlis, e – ïîëåçíûé (utilia – ñîáèðàòåëüíîå: § 35à, ïóíêò 3)
utilĭtas, ātis, f – ïîëüçà
valeo, 2 – èìåòü (þðèäè÷åñêóþ) ñèëó
Valerius, i, m – Âàëåðèé (mi Valēri – § 30, ïóíêò 1, NB3)
venditio, ōnis, f – ïðîäàæà
venia, ae, f – ïðîùåíèå
verbum, i, n – ñëîâî
video, 2 – âèäåòü; videor, vidēri (§ 17) – êàçàòüñÿ
vilis, e – äåø¸âûé
vinco, 3 – ïîáåæäàòü (vinci – § 14)
virtus, ūtis, f – äîáðîäåòåëü, äîñòîèíñòâî
vita, ae, f – æèçíü
vivo, 3 – æèòü
vulgus, i, n – òîëïà
| 1Ïðîëåòàðèé – â Ðèìå íåèìóùèé ñâîáîäíûé ãðàæäàíúí, èìåâøèé òîëüêî proles (ïîòîìñòâî).
3) (§ 58). Òåêñòû ñ «íåïðàâèëüíûìè»ñòåïåíÿìè ñðàâíåíèÿ ïðèëàãàòåëüíûõ(íå çàáûâàéòå î ïàäåæàõ ïðè ñòåïåíÿõ ñðàâíåíèÿ – § 56, ïóíêò 2 è 57, ïóíêò 2): 1) Optĭmi mortalium altissĭma cupiunt (Òáöèò). 2) Interdum maior pars meliōrem vincit (Òèò Ëèâèé). 3) Melior est canis vivus leōne mortuo (Áèáëèÿ). 4) Bonārum rerum consuetūdo pessĭma est (Ïóáëúëèé Ñèð). 5) Maiōri cede; minōri parce (Äèîíèñèé Êàòóí). 6) Cogitatiōnes posteriōres saepe sunt meliōres. 7) Testamentum posterius derŏgat priōri./ Posteriōre testamento superius rumpĭtur (Ãàé). 8) Discipŭlus est priōris posterior dies (Ïóáëúëèé Ñèð). 9) Ex radīce mala nascuntur pessĭma mala (ñòèõ). 10) Homo errans fera errante peior. 11) Honōres mutant mores, sed raro in meliōres (â îñíîâå – ñëîâà Ïëóòáðõà). 12) I, semper melior eris. 13) I, decús, i, nostrúm, meliorĭbus utěre fatis (Âåðãèëèé: ïàâøèé âîèí îáðàùàåòñÿ ê Ýíåþ). 14) Intra bonus, exi melior (äåâèç øêîëû/ âóçà). 15) Parva delicta aperiunt viam ad maiōra. 16) Peior odio amōris simulatio (Ïëèíèé Ìëàäøèé). 17) Spero meliōra. 18) Pessĭmum inimicōrum genus – laudantes. 19) Da locum meliorĭbus (Òåðéíöèé). 20) Is minĭmo eget, qui minĭmum cupit (Ïóáëúëèé Ñèð). 21) Nil adsuetudĭne maius (Îâèäèé). 22) A bove maiōre discit arāre minor. 23) Nil homĭne terra peius ingrāto creat (Àâçóíèé). 24) Amīcum perdĕre est damnōrum maxĭmum (Ïóáëúëèé Ñèð). 25) Ex malis eligĕre minĭma oportet (Öèöåðîí).
Ñëîâà ê ¹ 3:
a (ñ Abl.) – îò, ó
ad – ê
adsuetūdo, ĭnis, f – ïðèâû÷êà
altus, a, um – âîçâûøåííûé, âûñîêèé (ïåðåâîä – § 35à, ï.3)
amīcus, i, m – äðóã
amor, ōris, m – ëþáîâü
aperio, 4 – îòêðûâàòü
aro, 1 – ïàõàòü
bonus, a, um – õîðîøèé
bos, bovis, m – áûê
canis, is, m – ñîáàêà
cedo, 3 – óñòóïèòü
cogitatio, ōnis, f – ìûñëü
consuetūdo, ĭnis, f – ïðèâû÷êà
creo, 1 – ñîçäàâàòü
cupio, 3 (§ 16) – õîòåòü, æåëàòü; ñòðåìèòüñÿ
da – ñì. do
damnum, i, n – óáûòîê
decus, ŏris, n – ãîðäîñòü
delictum, i, n – ïðåñòóïëåíèå
derŏgo, 1 – îòêàçûâàòü â äîâåðèè
dies, ēi, m – äåíü
discipŭlus, i, m – ó÷åíèê
disco, 3 – ó÷èòüñÿ
do, 1 – äàòü, óñòóïèòü
egeo, 2 – íóæäàòüñÿ
elĭgo, 3 – âûáèðàòü
eris – Fut. îò sum (§ 19a)
erro, 1 – áðîäèòü
est – Praes. îò sum (§ 19a)
ex (ñ Abl.) – èç
ex-eo, ex-īre (§ 22) – âû-õîäèòü
| ex-i – ñì. ex-eo
fatum, i, n – (ïðåâðàòíîñòü) ñóäüáû
fera, ae, f – çâåðü
genus, ĕris, n – âèä
homo, ĭnis, m – ÷åëîâåê
honor, ōris, m – ïî÷¸òíàÿ äîëæíîñòü
i < eo, ire (§ 21) – èäòè
in – â, íà
in-grātus, a, um – íå-áëàãîäàðíûé
inimīcus, i, m – âðàã
interdum – èíîãäà
intro, 1 – âõîäèòü, âîéòè
is, ea, id (§ 39) – òîò
laudo, 1 – òóò: «ëüñòèòü»
leo, ōnis, m – ëåâ
locus, i, m – ìåñòî
maior, ōris – áóëüøèé; ñòàðøèé; ñèëüíûé
maius (§ 58) – neutrum îò maior
malum, i, n – çëî; ÿáëîêî
malus, a, um – ïëîõîé
maxĭmus, a, um – íàèáîëüøèé
melior, ōris – ëó÷øèé (meliōra – ñîáèðàòåëüíîå: § 35à, ïóíêò 3)
minĭmus, a, um – íàèìåíüøèé
(ïåðåâîä ¹ 20 – § 50à, ï.3)
minor, ōris – ìëàäøèé
mortālis, e – ñìåðòíûé
mortuus, a, um – ì¸ðòâûé
mos, moris, m – íðàâ, õàðàêòåð
muto, 1 – ìåíÿòü
nascor, nasci (§ 17) – ðîæäàòüñÿ
nil = nihil – íè÷òî [íå] (§ 25)
noster, tra, trum – íàø
| odium, i, n – íåíàâèñòü
oportet, oportēre (§ 18) – ñëåäîâàòü, áûòü íóæíûì
optĭmus, a, um – (íàè)ëó÷øèé
parco, 3 – áûòü ñíèñõîäèòåëüíûì
pars, partis, f – ÷àñòü
parvus, a, um – ìàëûé
peior, ōris – õóäøèé
peius (§ 58) – neutrum îò peior
perdo, 3 – (ïî)òåðÿòü
pessĭmus, a, um – íàèõóäøèé
postĕrus, a, um – ïîçäíèé
prior, ōris – ïðåäûäóùèé
qui – êòî; êîòîðûé
radix, īcis, f – êîðåíü
raro – ðåäêî
res, rei, f – âåùü, îáñòîÿòåëüñòâî (ïðè ïåðåâîäå ñì. § 47, ï.2)
rumpo, 3 – ðàçðóøàòü, îòìåíÿòü
saepe – ÷àñòî
sed – íî
semper – âñåãäà
simulatio, ōnis, f – ñèìóëÿöèÿ, (ïðèòâîðíîå) èçîáðàæåíèå
spero, 1 – íàäåÿòüñÿ
sum, esse (§ 19a) – áûòü, ÿâëÿòüñÿ
sunt – Praes. îò sum
supĕrus, a, um – ðàííèé
terra, ae, f – çåìëÿ
testamentum, i, n – çàâåùàíèå
utor, uti – ïîëüçîâàòüñÿ, íàñëàæäàòüñÿ (utĕre – § 17, ï.3)
via, ae, f – äîðóãà
vinco, 3 – ïîáåæäàòü
vivus, a, um – æèâîé
| 4) ÑÒÈÕÎÒÂÎÐÅÍÈß: à) ñòðîêè «Ïàìÿòíèêà»Ãîðàöèÿ, ãäå îí ãîâîðèò î ñâî¸ì ïîýòè÷åñêîì áåññìåðòèè; b) ñòèõîòâîðåíèå Êàòýëëà, îáðàù¸ííîå ê îðàòîðó Ìàðêó Òýëëèþ Öèöåðîíó:
à) Exegí monumént(um)1 aere perenniús b) Disertissĭme Romŭli nepōtum,
Regalīque sitú pýramid(um)1 altiús. […] Quot sunt quotque fuēre, Marce Tulli,
Non omnís moriár: múltaque pars meí Quotque póst aliís erúnt in annis,
Vitabít Libitīn(am)1 úsqu(e)1 ego posterá Gratias tibi maxĭmas Catullus
Crescam laude recéns. […] Sume superbiám, Agit, pessĭmus omnium poēta,
Quaesitám meritís, ét mihi Delphicá Tanto pessĭmus omnium poēta,
Lauro cinge voléns, Melpomené, comám. Quanto t(u)1 optĭmus omnium patrōnus.
1Ïðè ÷òåíèè ñòèõîâ ïåðåä ñëåäóþùåé ãëàñíîé âûïàäàåò ïðåäûäóùàÿ ãëàñíàÿ (èëè îêîí÷àíèå -um). Íî ïðè ðàçáîðå ïðåäëîæåíèé ýòè çâóêè ó÷èòûâàþòñÿ. NB! Äëÿ óäîáñòâà ïåðåâîäà ðàçáåéòå òåêñò íà êóñêè(äî ñëåäóþùåãî çíàêà èëè ñîþçà) è ïåðåâîäèòå ïî êóñî÷êàì, ñîñòûêóâûâàÿ èõ äðóã ñ äðóãîì.
Ñëîâà ê ¹ 4:
aes, aeris, n – ìåäü
ago, 3 – òóò: «ñëàãàòü, ïåòü»
alius, alia, aliud (§ 38) – äðóãîé
altus, a, um – âûñîêèé
annus, i, m – ãîä
Catullus, i, m – ïîýò Êàòýëë
cingo, 3 – îêðóæèòü, óâåí÷àòü
coma, ae, f – âîëîñû, ãîëîâà
cresco, 3 – ðàñòè, âîçðàñòàòü
Delphĭcus, a, um – äåëüôúéñêèé2
disertus, a, um – êðàñíîðå÷èâûé
ego – ÿ
erunt (§ 19à) – Fut. îò sum
et – è
exēgi – ÿ âîçäâèã (ïåðôåêò)
fuēre – áûëè (ïåðôåêò)
gratia, ae, f – ïîõâàëà
in – â (òóò ñì. § 32, ïóíêò 4)
laurus, i, f – ëàâð2
laus, laudis, f – ñëàâà
Libitīna, ae, f – Ëèáèòúíà, áîãèíÿ ñìåðòè; ñìåðòü
| Marcus, i, m – Ìàðê
maxĭmus, a, um – íàèâûñøèé
mei (§ 37) – Gen. îò ego
Melpomené (ãðå÷. «òâîðÿùàÿ ìåëîäèè») – Ìåëüïîìéíà, ìóçà ëèðè÷åñêîé ïîýçèè
merĭtum, i, n – çàñëóãà
mihi (§ 37) – Dat. îò ego
monumentum, i, n – ïàìÿòíèê
morior, mori (§ 17, ï.2) – óìèðàòü
multus, a, um – áîëüøîé (multa-que = et multa)
non – íå
nepos, ōtis, m – ïîòîìîê
omnis, e – âåñü, âñ¸ (omnium3)
optĭmus, a, um – íàèëó÷øèé
pars, partis, f – ÷àñòü
patrōnus, i, m – àäâîêàò, çàùèòíèê
perennis, e – ïðî÷íûé
pessĭmus, a, um – íàèõóäøèé
poēta, ae, m – ïîýò
post – ïîòóì
postĕrus, a, um – ïîñìåðòíûé
| pyrămis, ĭdis, f – ïèðàìèäà
quaesītus, a, um – ïðèîáðåò¸ííûé
quanto – íàñêîëüêî
quot – ñêîëüêî (quot-que = et quot)
recens, entis – íåóâÿäàåìûé
regālis, e – öàðñòâåííûé (regalī-que = et regāli)
Romŭlus, i, m – Ðóìóë, ïåðâûé öàðü Ðèìà
situs, us, m – ïîëîæåíèå, còðîåíèå
sum, esse (§ 19a) – áûòü, ÿâëÿòüñÿ
sumo, 3 – òóò: «ïî÷óâñòâîâàòü»
sunt (§ 19à) – Praes. îò sum
superbia, ae, f – ãîðäîñòü
tanto – íàñòîëüêî
tibi (§ 37) – Dat. îò tu
tu – òû
Tullius, i, m – Òýëëèé (Öèöåðîí èç ðîäà Òýëëèåâ): § 30, ï.1, NB3
usque – è
vito, 1 – èçáåãàòü, ïåðåæèâàòü
volo, velle (§ 24) – õîòåòü (volens4)
| 2Äéëüôû – ãîðîä â Ãðåöèè, ñî çíàìåíèòûì õðàìîì Àïîëëîíà, ïðåäâîäèòåëÿ Ìóç – áîãèíü èñêóññòâ è ïîýçèè. Ïîýòîâ â Ãðåöèè è Ðèìå íàãðàæäàëè ëàâðîâûì âåíêîì: ëàâð áûë ïîñâÿù¸í áîãó Àïîëëîíó.
3omnium – â ïîñëåäíåé ñòðîêå ìîæíî ïîíÿòü äâîÿêî: êàê ãåíåòèâ ïðè «optĭmus» (§ 57, ïóíêò 2) èëè ïðè «patrōnus» (íàì¸ê íà íåðàçáîð÷èâîñòü Öèöåðîíà ïðè âûáîðå ïîäçàùèòíûõ â ñóäå).
4volens – îïðåäåëèòå ôîðìó ãëàãîëà, íî ïåðåâåäèòå íàðå÷èåì: «ìúëîñòèâî, áëàãîñêëîííî».
5) a) Îòðûâîê èç «Ýíåúäû»Âåðãèëèÿ, îá èñòîðè÷åñêîé ìèññèè ðèìëÿí (ïî ñðàâíåíèþ ñ ãðåêàìè, ïðåâçîøåäøèìè èõ â èñêóññòâàõ); b) îòçûâ ïîýòà Ïðîïéðöèÿíà ñîçäàíèå Âåðãèëèåì «Ýíåúäû»:
a-I)Excudént alií spirantia mollius aera, a-II)Tú regĕr(e) ímperió populós, Romāne, memento,
Cred(o) equidém, vivós ducént de marmŏre voltus, Hae tib(i) erúnt artés: pacís inponĕre morem,
Orabúnt causás meliús caelīque meātus Parcĕre subiectís et debellāre superbos (Âåðãèëèé).
Describént radi(o) ét surgentia sidĕra dicent: b)Cedĭte, Romaní scriptōres, cedĭte, Grái,
Nescio quid maiús nascĭtur Iliadé (Ïðîïéðöèé).
Ñëîâà ê ¹ 5:
aes, aeris, n – (ìåäíàÿ) ñòáòóÿ
alius, alia, aliud (§ 38, ï.1) – äðóãîé (î ãðåêàõ)
ars, artis, f – èñêóññòâî
caelum, i, n – íåáî (caelī-que = et caeli)
causa, ae, f – (ñóäåáíîå) äåëî
cedo, 3 – ìîë÷àòü
credo, 3 – äîïóñêàòü
de (ñ Abl.) – èç
de-bello, 1 – ñìèðÿòü âîéíîé < bellum, i, n – âîéíà
de-scrĭbo, 3 – î-ïèñûâàòü; âû÷åð÷èâàòü (àíãë. describe)
dico, 3 – òóò: «íàçûâàòü» (äàâàòü íàçâàíèÿ)
duco, 3 – âàÿòü, ëåïèòü
equĭdem – êîíå÷íî
erunt (§ 19a) – Fut. îò sum
| et – è
excūdo, 3 – âûêîâûâàòü
Grai, ōrum, m, plur. – ãðåêè
hae – § 39, òàáëèöà (ñì. «hic»)
Ilias, ădis, f – «Èëèáäà» (ïîýìà Ãîìéðà î Òðîÿíñêîé âîéíå)
imperium, i, n – âåðõîâíàÿ âëàñòü
inpōno (impōno), 3 – âûäâèãàòü
maior, maius (§ 58) – áóëüøèé
marmor, ŏris, n – ìðàìîð
meātus, us, m – äâèæåíèå
melior, melius (§ 58, 60) – ëó÷øèé
memento – ñì. ôðàçû ê § 6
mollis, e – âûðàçèòåëüíûé, õîðîøèé
mos, moris, m – òóò: «óñëîâèå»
nascor, nasci (§ 17) – ðîæäàòüñÿ
nescio quid – ÷òî-òî, íå÷òî («íå çíàþ, ÷òî»)
oro, 1 – âåñòú
| parco, 3 – ïðîÿâëÿòü ìèëîñòü
pax, pacis, f – ìèð
popŭlus, i, m – íàðîä
-que – è (§ 32, ïóíêò 6)
radius, i, m – ïàëî÷êà äëÿ ÷åð÷åíèÿ
rego, 3 – âîçãëàâëÿòü
Romānus, a, um – ðèìñêèé
Romānus, i, m – ðèìëÿíèí
scriptor, ōris, m – ïèñàòåëü
sidus, ĕris, n – çâåçäà
spiro, 1 – äûøàòü, îæèâàòü
subiectus, a, um – ïîêîð¸ííûé
sum, esse (§ 19a) – áûòü, ÿâëÿòüñÿ
superbus, a, um – íàäìåííûé
surgo, 3 – âîñõîäèòü
tibi (§ 37) – Dat. îò tu
tu – òû
vivus, a, um – æèâîé
voltus (vultus), us, m – ëèöî
| 6) (§ 59–60). Ïðåäëîæåíèÿ ñ íàðå÷èÿìè è èõ ñòåïåíÿìè ñðàâíåíèÿ (â ñëîâàðå âìåñòî íàðå÷èé äàíû ïðèëàãàòåëüíûå, îò êîòîðûõ îíè îáðàçîâàíû): 1) Aeque peccat, qui parentem et qui servum iniuria verbĕrat (Öèöåðîí). 2) Divitiáe grandés homĭní sunt vivĕre parce (Ëóêðéöèé). 3) Quam suavĭter voluptas sensĭbus nostris blandītur (Öèöåðîí). 4) Homĭnes amplius ocŭlis, quam aurĭbus credunt (Ñéíåêà). 5) Viva vox alit plenius (Ïëèíèé Ìëàäøèé î âîçäåéñòâèè îðàòîðà íà ñëóøàòåëåé). 6) Optĭma citissĭme pereunt. 7) Quod facis, fac citius (Èèñóñ – Èóäå, çàìûñëèâøåìó ïðåäàòåëüñòâî). 8) Crede firmĭter et pecca fortĭter (ñðàâí.: Íå ñîãðåøèøü – íå ïîêàåøüñÿ). 9) De se ipso modifĭce, de aliis honorifĭce (ñòèõ). 10) Eget minus mortālis, qui minus cupit (Ïóáëúëèé Ñèð). 11) Quo plus potestis, eo moderatius imperio uti debētis (Òèò Ëèâèé). 12) Excelsis multo facilius casus nocet (Ïóáëúëèé Ñèð). 13) Facilius est plus facěre, quam idem (Êâèíòèëèáí). 14) Pares cum parĭbus facillĭme congregantur (Öèöåðîí). 15) Vade fortĭter, vade felicĭter! 16) Ira tardissĭme senescit. 17) Laetus sorte tuá vivés sapienter, Aristi (Ãîðàöèé). 18) Melius non incipient, quam desĭnent (Céíåêà î òîì, ÷òî ëþäÿì íå ñòóèò äàæå ïðèñòóïàòü ê íåíóæíûì è âðåäíûì çàíÿòèÿì). 19) Muti citius loquentur. 20) Quod nón licet, acrius urit (Îâèäèé). 21) Sapiens bonum fert modĭce, fortĭter malum (â îñíîâå – ñëîâà Âàððóíà). 22) Turpius est amittĕre, quam non assĕqui laudem (Ïëèíèé Ìëàäøèé). 23) Omnes stulti sunt sine dubio miserrĭmi, maxĭme quod stulti sunt (Öèöåðîí). 24) Lacrĭmae celerrĭme arescunt. 25) Nemo ex sociis plus parte sua potest alienāre (þðèñò Ãàé).
|