ÊÀÒÅÃÎÐÈÈ:
ÀñòðîíîìèÿÁèîëîãèÿÃåîãðàôèÿÄðóãèå ÿçûêèÄðóãîåÈíôîðìàòèêàÈñòîðèÿÊóëüòóðàËèòåðàòóðàËîãèêàÌàòåìàòèêàÌåäèöèíàÌåõàíèêàÎáðàçîâàíèåÎõðàíà òðóäàÏåäàãîãèêàÏîëèòèêàÏðàâîÏñèõîëîãèÿÐèòîðèêàÑîöèîëîãèÿÑïîðòÑòðîèòåëüñòâîÒåõíîëîãèÿÔèçèêàÔèëîñîôèÿÔèíàíñûÕèìèÿ×åð÷åíèåÝêîëîãèÿÝêîíîìèêàÝëåêòðîíèêà
NB! Íà÷èíàéòåÐÀÇÁÎÐ ÏÎ ÑÎÑÒÀÂÓ ãëàãîëüíîé ôîðìû íå ñ îêîí÷àíèÿ, à Ñ ÎÑÍÎÂÛ (ò.å. îäíîé èç ñëîâàðíûõ îñíîâ). Âñïîìíèòå èçâåñòíóþ ôðàçó: ÇÐÈ Â ÊÎÐÅÍÜ! 11 ñòðàíèöà
3) Ôðàçû è öèòàòû èç Áèáëèè èëè ñâÿçàííûå ñ ðåëèãèåé è âåðîé: 1) Pater noster, qui es in caelis, sanctificētur nomen tuum. Adveniat regnum tuum. Fiat voluntas tua […]. Et ne nos indūcas in tentatiōnem, sed libĕra nos a malo (èç ìîëèòâû «Îò÷å íàø»). 2) Requiem aeternam dona eis, Domĭne, et lux perpetua luceat illis. […] Requiescat in pace (èç çàóïîêîéíîé ìîëèòâû). 3) Det tibi Deus […] de pinguetudĭne terrae abundantiam frumenti et vini. Et serviant tibi popŭli, et adōrent te tribus. Esto domĭnus fratrum tuōrum, et incurventur ante te filii matris tuae. Qui maledixĕrit tibi, sit ille maledictus; et qui benedixĕrit tibi, benedictionĭbus repleātur (Èñàáê áëàãîñëîâëÿåò ñûíà Èáêîâà). 4) Dixitque Deus: Fiat lux; et facta est lux. […] Et ait [Deus]: faciāmus homĭnem ad imagĭnem et similitudĭnem nostram (Áèáëèÿ, ñîòâîðåíèå ìèðà). 5) Qui sine peccāto est vestrum, primus in illam lapĭdem mittat (Èèñóñ î áëóäíúöå). 6) Qui habet aures audiendi, audiat (Èèñóñ – ó÷åíèêàì). 7) Transeat a Me calix iste (ìîëèòâà Èèñóñà ïåðåä àðåñòîì).
8) Benedictus sis!/ Benedicta sis!/ Benedictio Domĭni sit vobiscum!/ Benedīcat vos Deus! 9) Domĭne, ne in furōre tuo arguas me, neque in ira tua corripias me./ Sperent in te, qui novērunt nomen tuum (Áèáëèÿ).
10) Orēmus./ Levēmus corda nostra (Áèáëèÿ). 11) Gratias agāmus Deo (íà÷àëî áëàãîäàðñòâåííîé ìîëèòâû). 12) Angĕli sint tibi prope. 13) Deus te tuosque tueātur!/ Te tueātur Omnipŏtens per multos annos! 14) Corōnet te Deus. 15) Placeat Deo.
| Ñëîâà ê ¹ 3: a (ñ Abl.) – îò; ìèìî abundantia, ae, f – îáèëèå ad (ñ Acc.) – ïî, ñîãëàñíî adōro, āvi, ātum, 1 – ÷òèòü audio, īvi, ītum, 4 – ñëóøàòü, ñëûøàòü auris, is, f – óõî bene-dīco, -dixi, -dictum, 3 – áëàãî-ñëîâëÿòü, ãîâîðèòü õîðîøåå bene-dictio, ōnis, f – áëàãî-ñëîâéíèå caelum, i, n – íåáî calix, ĭcis, m – ÷àøà cor, cordis, n – ñåðäöå corōno, āvi, ātum, 1 – âåí÷àòü (íà öàðñòâî) cor-ripio, -ripui, -reptum, 3 – ïîðàæàòü, íàêàçûâàòü de (ñ Abl.) – îò, èç det – ñì. do Deus, i, m – Áîã dico, dixi, dictum, 3 – ãîâîðèòü (dixit-que = et dixit) do, dedi, datum, 1 – äàâàòü domĭnus, i, m – ãîñïîäèí (â ¹ 3 ñì. § 46); Ãîñïóäü dono, āvi, ātum, 1 – äàâàòü, äàðîâàòü eis – § 39, òàáëèöà es/ est (§ 19a) – Praes. îò sum esto (§ 6) – ñì. sum et – è facio, feci, factum, 3 – (ñî)òâîðèòü facta est – ñì. fio filius, i, m – ñûí fio, factus sum, fiĕri (§ 76a) – áûòü; ñâåðøàòüñÿ; âîçíèêàòü frater, tris, m – áðàò frumentum, i, n – õëåá furor, ōris, m – ÿðîñòü gratia, ae, f – áëàãîäàðíîñòü habeo, habui, habĭtum, 2 – èìåòü | ad-venio, -vēni, -ventum, 4 – ïðè-õîäèòü aeternus, a, um – âå÷íûé ago, egi, actum, 3 – âîçíîñèòü aio, ait (§ 75, ï.2) – ãîâîðèòü homo, ĭnis, m – ÷åëîâåê ille, illa, illud (§ 38, ï.3) – îí, îíà, îíî imāgo, ĭnis, f – îáðàç in – â, íà in-curvo, āvi, ātum, 1 – ïðåêëîíÿòüñÿ in-dūco, -duxi, -ductum, 3 – â-âîäèòü ira, ae, f – ãíåâ iste, ista, istud (§ 38, ï.3) – ýòîò, ñåé lapis, ĭdis, m – êàìåíü levo, āvi, ātum, 1 – ïîäíèìàòü; âîçâûñèòü libĕro, āvi, ātum, 1 – èçáàâèòü luceo, luxi, –, 2 – ñèÿòü lux, lucis, f – ñâåò male-dīco, -dixi, -dictum, 3 – çëî-ñëîâèòü, ïîñûëàòü ïðîêëÿòèÿ, ïðîêëèíàòü malus, a, um – ïëîõîé, çëîé, äóðíîé (â ñîáèðàòåëüíîì çíà÷åíèè: § 35à) mater, tris, f – ìàòü me – Aññ./ Abl. îò ego (ÿ) mitto, misi, missum, 3 – áðîñàòü multus, a, um – ìíîãèé ne – íå; neque – è íå nomen, ĭnis, n – èìÿ nos (§ 37) – ìû/ Acc. «íàñ» nosco, novi, notum, 3 – óçíàâàòü noster, tra, trum – íàø novērunt – ñì. nosco omni-pŏtens, entis (< omnis – âåñü + potens – ìîãó÷èé) – âñå-ìîãóùèé (î Áîãå) oro, āvi, ātum, 1 – ìîëèòüñÿ pater, tris, m – îòåö (Vocat. – îò÷å) pax, pacis, f – ìèð, ïîêîé peccātum, i, n – ãðåõ per (ñ Acc.) – â òå÷åíèå perpetuus, a, um – âå÷íûé pinguetūdo, ĭnis, f – èçîáèëèå | angĕlus, i, m – àíãåë annus, i, m – ãîä ante (ñ Acc.) – ïåðåä arguo, argui, argūtum, 3 – îáëè÷àòü placeo, placui, placĭtum, 2 – áûòü óãîäíûì popŭlus, i, m – íàðîä primus, a, um – ïåðâûé prope –áëèçêî qui (§ 61) – êòî; òîò, êòî; êîòîðûé; Plur. êîòîðûå/ òå, êòî regnum, i, n – öàðñòâî, öàðñòâèå re-pleo, -plēvi, -plētum, 2 – íàïîëíÿòü requiem = requiētem (requies, ētis, f – ïîêîé: § 40à, ïóíêò 5) re-quiesco, -quiēvi, -quiētum, 3 – ïî÷èâàòü (îá óìéðøåì) sanctifĭco, –, –, 1 – (î)ñâÿòèòü sed – íî servio, īvi, ītum, 4 – ñëóæèòü similitūdo, ĭnis, f – ïîäîáèå sine (ñ Abl.) – áåç sint/ sis/ sit – Praes. coni. îò sum spero, āvi, ātum, 1 – íàäåÿòüñÿ sum, fui, –, esse (§ 19a) – áûòü te – Aññ./ Abl. îò tu (òû) tentatio, ōnis, f – èñêóøåíèå terra, ae, f – çåìëÿ tibi – Dat. îò tu (òû) trans-eo, trans-ii, trans-ĭtum, trans-īre (§ 22) – ïðî-õîäèòü tribus, us, m – ïëåìÿ tueor, tuĭtus sum, tuēri (§ 76) – îáåðåãàòü tuus, a, um – òâîé (tuos-que = et tuos) vestrum (§ 37) – òóò: «èç âàñ» vinum, i, n – âèíî vobis – Dat./ Abl. oò vos (vobis-cum = cum (c) vobis) voluntas, ātis, f – âîëÿ vos (§ 37) – âû/ Acc. «âàñ» |
4) Öèòàòû è ôðàçû èç îáëàñòè ïðàâà:1) Caveat emptor. 2) Communĭbus pro communĭbus utātur, privātis ut suis (Öèöåðîí îá îáÿçàííîñòÿõ ãðàæäàíúíà). 3) Quod non posuisti, ne tollas. 4) Defuncti iniuria ne afficiantur. 5) Habeas corpus [ad subiiciendum] (çàêîí ïðîòèâ ïðîèçâîëüíûõ àðåñòîâ áåç ñóäà: Àíãëèÿ, 1679 ã.). 6) Nullus liber homo capiātur vel imprisonētur, [...] aut alĭquo modo destruātur: nec super eum ibĭmus, nec super eum mittēmus, nisi […] per legem terrae («Âåëèêàÿ õáðòèÿ âîëüíîñòåé»: Àíãëèÿ, 1215 ã.). 7) Non valet, deleātur (î äîãîâóðå). 8) Ne eat iudex ultra petīta partium. 9) Sit potior, qui prior (Òåðéíöèé). 10) Ne noceas, si iuvāre non potes. 11) Ne quid detrimenti forum capiat. 12) Demus imperium Caesări (Öèöåðîí). 13) Quid agam, iudĭces? Quo accusatiōnis meae ratiōnem confĕram, quo me vertam? (èç ðå÷è Öèöåðîíà). 14) Meminerĭmus, etiam adversus infĭmos iustitiam esse servandam (Öèöåðîí).
15) Persuadeāmus nobis, nemĭnem nostrum esse sine culpa (Ñéíåêà).
| Ñëîâà ê ¹ 4: accusatio, ōnis, f – îáâèíåíèå ad (ñ Acc.) – äëÿ adversus (ñ Acc.) – ïî îòíîøåíèþ ê; ïðîòèâ af-ficio, -fēci, -fectum, 3 – òóò: «îñêîðáëÿòü, çàäåâàòü» ago, egi, actum, 3 – äåëàòü (ïåðåâîä – § 85, ïóíêò 2à) deleo, ēvi, ētum, 2 – ðàñòîðãàòü demus – ñì. do de-struo, -struxi, -structum, 3 – îáåçäîëèâàòü detrimentum, i, n – óùåðá (quid detrimenti – § 47, ïóíêò 8) do, dedi, datum, 1 – äàâàòü eat – ñì. eo emptor, ōris, m – ïîêóïàòåëü eo, ii, itum, ire (§ 21) – èäòè, âûõîäèòü esse – ñì. sum etiam – äàæå eum – § 39, òàáëèöà forum, i, n – ïðàâîñóäèå habeo, habui, habĭtum, 2 – èìåòü; ïðåäúÿâëÿòü homo, ĭnis, m – ÷åëîâåê ibĭmus – ñì. eo imperium, i, n – âëàñòü; äîëæíîñòü im-prisŏno, āvi, ātum, 1 (< in – â + àíãë. prison – òþðüìà) – ñàæàòü â òþðüìó infĭmus, a, um – ñàìûé íèçêèé in-iuria, ae, f – îáèäà, íå-ñïðàâåäëèâîñòü iudex, ĭcis, m – ñóäüÿ iustitia, ae, f – ñïðàâåäëèâîñòü iuvo, āvi, ātum, 1 – ïîìîãàòü lex, legis, f – çàêîí | alĭ-qui, alĭ-qua, alĭ-quod (§ 62) – êàêîé-òî aut – èëè Caesar, ăris, m – Öåçàðü capio, cepi, captum, 3 – àðåñòîâûâàòü; òåðïåòü (óùåðá) caveo, cavi, cautum, 2 – áûòü îñòîðîæíûì liber, a, um – ñâîáîäíûé me – Acc./ Abl. îò ego (ÿ): ïðè ïåðåâîäå ¹ 13 ñì. § 37, ïóíêò 2 memĭni, meminisse (§ 75, ï.3) – ïîìíèòü meus, a, um – ìîé mitto, misi, missum, 3 – ïîñûëàòü (ëþäåé ñ öåëüþ çàõâàòà) modus, i, m – ñïîñîá, îáðàç ne – íå (îòíîñèòñÿ ê ãëàãîëó) nec – [è] íå nemo, ĭnis – íèêòî [íå] nisi – êðîìå êàê nobis – Dat./ Abl. îò nos (ìû): ïðè ïåðåâîäå ¹ 15 ñì. § 37, ïóíêò 2 noceo, nocui, nocĭtum, 2 – âðåäèòü non – íå nostrum – òóò: «èç íàñ» nullus, a, um – íè îäèí [íå] pars, partis, f – ñòîðîíà (ñïîðà) per (ñ Acc.) – ïî, ñîãëàñíî per-suadeo, -suasi, -suasum, 2 – óáåæäàòü, âíóøàòü petītum, i, n – òðåáîâàíèå pono, posui, posĭtum, 3 – êëàñòü, ïîëîæèòü pos-sum, potui, –, posse (§ 20) – ìî÷ü posuisti – ñì. pono pot-es (§ 20) – Praes. îò pos-sum potis, e – ïðàâ[ûé] (â ñïîðå çà âåùü) | commūnis, e – îáùåñòâåííûé (ñîáèðàòåëüíîå: § 35à, ïóíêò 3) con-fĕro, con-tŭli, col-lātum, con-ferre (§ 23) – íàïðàâëÿòü corpus, ŏris, n – òåëî; ÷åëîâåê (â ¹ 5 – î çàêëþ÷¸ííîì) culpa, ae, f – âèíá, ãðåõ defungor, defunctus sum, defungi – óìèðàòü (defunctus – § 76, ï.2, NB) prior, ōris – ïåðâûé privātus, a, um – ÷àñòíûé pro – òóò: «êàê» qui (§ 61) – êòî; òîò, êòî quid (§ 61, 62) – ÷òî; ÷òî-òî [èç] (ne quid – íè÷òî íå) quo – êóäà quod (§ 61) – ÷òî; òî, ÷òî ratio, ōnis, f – îñíîâà servo, āvi, ātum, 1 – ñîáëþäàòü (esse servandam – § 66à, ï.4) si – åñëè sine (ñ Abl.) – áåç sit – Praes. coniunct. îò sum sub-iicio, -iēci, -ieñtum, 3 – ïåðåäàâàòü (â ñóä, ñóäý) sum, fui, –, esse (§ 19a) – áûòü super (ñ Acc.) – òóò: «ïðîòèâ» suus, a, um – ñâîé terra, ae, f – ñòðàíà tollo, sustŭli, sublātum, 3 – áðàòü ultra (ñ Acc.) – çà ïðåäåëû ut – êàê utor, usus sum, uti (§ 76) – ïîëüçîâàòüñÿ valeo, valui, valĭtum, 2 – èìåòü ñèëó, áûòü äåéñòâèòåëüíûì vel – èëè verto, verti, versum, 3 – îáðàùàòü, íàïðàâëÿòü |
5) Îòðûâîê èç Îâèäèÿ– ïèñüìî ê Îäèññåþ åãî æåíû Ïåíåëóïû â êîíöå Òðîÿíñêîé âîéíû:
Hanc tua Penelopé lentó tibi mittit, Ulixes, Vix Priamús tantí tótaque Troia fuít.
Nil mihi rescribás at tamen ipse vení! O utinám tum, cúm Lacedaemŏna classe petēbat,
Troia iacét, certé Danaís invīsa puellis, Óbrutus insanís esset adulter aquís!
6) Îäà Ãîðàöèÿ ê Ëåâêîíóå, îòêóäà ê íàì ïðèøëà èçâåñòíàÿ ôðàçà«Carpe diem»:
Tu ne quaesiĕrís, scire nefás, quém mihi, quém tibí Quae nunc oppositís debilitát pumicibús maré
Finem di dedĕrínt, Leuconoé, nec Babyloniós Tyrrhenúm; sapiás, vina liqués, et spatió breví
Temptarís numerós. Ut meliús, quidquid erít, patí. Spem longám resecés. Dum loquimúr, fugĕrit invidá
Seu plurés hiemés seu tribuít Iuppĭter ultimám, Aetas: carpe diém, quam minimúm credŭla posteró.
| Ñëîâà ê ¹ 5 è 6: adulter, ĕri, m – ïðåëþáîäéé1 aetas, ātis, f – âðåìÿ aqua, ae, f – âîäà; âîëíà at tamen – íî òîëüêî Babylonius, a, um – âàâèëóíñêèé brevis, e – êîðîòêèé carpo, carpsi, carptum, 3 – ëîâèòü, èñïîëüçîâàòü certe – ñïðàâåäëèâî classis, is, f – ôëîò; êîðàáëü credŭlus, a, um – âéðÿùèé Danaus, a, um – äàíáéñêèé, ãðå÷åñêèé debilĭto, āvi, ātum, 1 – îñëàáëÿòü dedĕrint (coniunct., § 83à) – ñì. do di = dei (deus, i, m – áîã) dies, ēi, m – (ýòîò) äåíü do, dedi, datum, 1 – äàâàòü ob-ruo, -rui, -rūtum, 3 – òîïèòü, ïîòîïëÿòü op-posĭtus, a, um – âñòðå÷íûé patior, passus sum, pati (§ 76) – ïåðåíîñèòü, ïåðåíåñòè Penelopé, és, f, ãðå÷. – Ïåíåëóïà, æåíà Îäèññéÿ peto, -tīvi, -tītum, 3 – äîáèðàòüñÿ plus, pluris – ìíîãèé postĕrus, a, um – áóäóùèé Priămus, i, m – Ïðèáì, ïîñëåäíèé öàðü Òðîè puella, ae, f – äåâà, æåíùèíà pumex, ĭcis, m – ñêàëà quae (î çèìå) – ñì. qui quaero, quaesii, quaesĭtum, 3 – ñïðàøèâàòü | dum – ïîêà epistŭla, ae, f – ïèñüìî erit (§ 19a) – Fut. îò sum esset – ñì. sum et – è finis, is, m – êîíåö fugio, fugi, –, 3 – óáåãàòü fuit – ñì. sum hanc [epistŭlam] – § 39, òàáëèöà hiems, hiĕmis, f – çèìà iaceo, iacui, [iacĭtum], 2 – ëåæàòü â ðóèíàõ insānus, a, um – áåçóìíûé invĭdus, a, um – çàâèñòëèâûé invīsus, a, um – íåíàâèñòíûé ipse, a, um (§ 38, ïóíêò 3) – ñàì Iuppĭter, Iovis, m – Þïèòåð Lacedaemon, ŏnis, f – Ñïáðòà1, (Lacedaemŏna – Ac.S., ãðå÷.) quam minĭmum – êàê ìîæíî ìåíüøå quem – § 61, òàáëèöà qui, quae, quod (§ 61) – êîòîðûé quid-quid (§ 62) – âñ¸, ÷òî re-scrībo, -scripsi, -scriptum, 3 – îòâå÷àòü, ïèñáòü â îòâåò re-sēco, -secui, -sectum, 1 – óìåðÿòü, óñìèðÿòü sapio, sapii, –, 3 – áûòü ìóäðûì scio, scivi, scitum, 4 – çíàòü seu – èëè spatium, i, n – âðåìÿ (æèçíè) spes, ei, f – íàäåæäà sum, fui, –, esse (§ 19a) – áûòü; ñòóèòü tantus, a, um – òàêîé áîëüøîé2 | lentus, a, um – ìéäëÿùèé, íå ñïåøáùèé (äîìîé) Leuconoé, és, f, ãðå÷. – Ëåâêîíóÿ liquo, āvi, ātum, 1 – öåäèòü, ïèòü longus, a, um – äîëãèé, äàë¸êèé loquor, locūtus sum, loqui (§ 76) – ãîâîðèòü mare, maris, n – ìîðå; âóëíû melior, melius (§ 58) – ëó÷øèé mihi – Dat. îò ego (ÿ) mitto, misi, missum, 3 – ïîñûëàòü ne – íå; nec – è íå nefas – íåëüçÿ nil – íè÷åãî [íå] numĕrus, i, m – ÷èñëî; àñòðîëîãè÷åñêîå ó÷åíèå nunc – òåïåðü o utĭnam – î åñëè áû (§ 85, ïóíêò 1â, NB4) tempto, āvi, ātum, 1 – èñïûòûâàòü (temptāris = temptavĕris: § 69, ï.6) tibi – Dat. îò tu totus, a, um – âåñü, âñÿ, âñ¸ (tota-que = et tota) tri-buo, -bui, -būtum, 3 – íàçíà÷àòü Troia, ae, f – Òðîÿ tu – òû tum, cum – òîãäà, êîãäà tuus, a, um – òâîé Tyrrhēnus, a, um – òèððéíñêèé3 Ulixes, is, m – Óëúññ, Îäèññéé ultĭmus, a, um – ïîñëåäíèé ut melius – èáî ëó÷øå venio, veni, ventum, 4 – ïðèåçæàòü vinum, i, n – âèíî vix – åäâà ëè |
1Èç ãðå÷åñêîé Ñïáðòû òðîÿíñêèé öàðåâè÷ Ïàðúñ óâ¸ç îò ìóæà êðàñàâèöó Åëåíó, æåíó öàðÿ Ìåíåëáÿ; ýòî ñòàëî ïîâîäîì Òðîÿíñêîé âîéíû.
2Î öåíå ïîáåäû (âîéíà ñ òðîÿíöàìè, ñîãëàñíî Ãîìéðó, äëèëàñü 10 ëåò): tanti fuit – § 47, ïóíêò 9á.
3×àñòü Ñðåäèçåìíîãî ìîðÿ ó çàïàäíîãî áåðåãà Èòàëèè – ìåæäó Ñèöèëèåé, Ñàðäúíèåé è Êóðñèêîé.
7) «Gaudeāmus» – ìåæäóíàðîäíûé ÃÈÌÍ ÑÒÓÄÅÍÒÎÂ(7 êóïëåòîâ; óäàðåíèÿ – äëÿ ïåíèÿ):
| 1. Gaudeāmus igĭtur, Iuvenés dum sumus! Post iucundam iuventūtem, Post molestam senectūtem Nos habēbit humus. | 2. Ubi sunt, qui ante nos In mundó fuēre? Transeás ad supĕrós, Transeás ad infĕrós, Hos si vis vidēre! | 3. Vita nostra brevis est, Brevi finiētur. Venit mors velocĭtér, Rapit nos atrocĭtér, Nemĭní parcētur! | 4. Vívat academia! Vívant professōres! Vívat membrum quodlĭbét! Vívant mémbra quaelĭbét! Semper sint in flore! |
| 5. Vívant omnes virgĭnes, Gracĭlés, formōsae! Vívant et muliĕrés, Tenĕráe, amabĭlés, Bonae, laboriōsae! | 6. Vívat et res publĭca Et qui illam regunt! Vívat nostra civĭtás, Maecenātum carĭtás, Qui nos hic protēgunt! | 7. Péreat tristitia, Pereánt dolōres! Pereát diabŏlús, Quivis ántiburschiús [áíòèáóðøèýñ] Atque irrisōres! |
| Ñëîâà ê ãèìíó ñòóäåíòîâ: academia, ae, f – àêàäåìèÿ ad (ñ Acc.) – ê amabĭlis, e – ëþáèìûé ante nos – ïðåæäå íàñ anti-burschius, i, m – àíòè-áýðø (< íåì. Bursche – ñòóäåíò), ò.å. ïðîòèâíèê ñòóäåíòîâ atque – è atrocĭter (§ 59a, ï.3) < atrox, ōcis – áåçæàëîñòíûé bonus, a, um – äîáðûé brevis, e – êîðîòêèé (brevi – âñêîðå) carĭtas, ātis, f – ùåäðîñòü civĭtas, ātis, f – îáùúíà (óíèâåðñèòåòñêàÿ) diabŏlus, i, m – äüÿâîë dolor, ōris, m – ñòðàäàíèå dum – ïîêà est (§ 19à) – Praes. îò sum et – è finio, īvi, ītum, 4 – çàêàí÷èâàòü flos, floris, m – öâåò, öâåòåíèå rego, rexi, rectum, 3 – âîçãëàâëÿòü res publĭca – ðåñïóáëèêà, ãîñóä-âî semper – âñåãäà senectus, ūtis, f – ñòàðîñòü si – åñëè sint – Praes. coniunct. îò sum sum, fui, –, esse (§ 19a) – áûòü supĕri, ōrum, m, plur. – íåáîæèòåëè (îáèòàòåëè Ðàÿ) | formōsus, a, um – êðàñèâûé fuēre = fuērunt (ñì. sum) gaudeo, gavīsus sum, gaudēre (§ 76à) – âåñåëèòüñÿ, ðàäîâàòüñÿ gracĭlis, e – ñòðîéíûé habeo, habui, habĭtum, 2 – èìåòü; ïîãëîùàòü hic – çäåñü hos – § 39, òàáëèöà humus, i, f – çåìëÿ, ïî÷âà igĭtur – èòàê, æå ille, illa, illud (§ 38, ï.3) – îí, îíà in – â, íà infĕri, ōrum, m, plur. – ìåðòâåöû (îáèòàòåëè Àäà) irrīsor, ōris, m – íàñìåøíèê, ò.å. òîò, êòî (íàä íàìè) ñìå¸òñÿ iucundus, a, um – ïðèÿòíûé iuvĕnis, e – ìîëîäîé iuventus, ūtis, f – þíîñòü laboriōsus, a, um – òðóäîëþáèâûé maecēnas, ātis, m – ìåöåíáò1 membrum, i, n – òóò: «ñòóäåíò» (äîñëîâíî: «ó÷àñòíèê») tener, a, um – íåæíûé terra, ae, f – çåìëÿ trans-eo, trans-ii, trans-ĭtum, trans-īre (§ 22) – îòïðàâëÿòüñÿ tristitia, ae, f – ïå÷àëü, ãðóñòü ubi – ãäå velocĭter (§ 59a, ï.3) < velox, ōcis – áûñòðûé venio, veni, ventum, 4 – ïðèõîäèòü | molestus, a, um – òÿæ¸ëûé mors, mortis, f – cìåðòü mulier, ĕris, f – çàìóæíÿÿ æåíùèíà mundus, i, m – ìèð, âñåëåííàÿ nemo, ĭnis – íèêòî [íå] non – íå nos – ìû/ Acc. «íàñ» noster, tra, trum – íàø omnis, e – âåñü, âñ¸ parco, peperci, –, 3 – ñîõðàíÿòü æèçíü per-eo, per-ii, per-ĭtum, per-īre (§ 22) – ïîãèáàòü; óõîäèòü post – ïîñëå (ñ Acc.) professor, ōris, m – ïðîôåññîð pro-tēgo, -texi, -tectum, 3 – îïåêàòü quae-lĭbet – Plur. îò quod-lĭbet qui (§ 61, Plur.) – [òå], êòî; êîòîðûå qui-lĭbet, quae-lĭbet, quod-lĭbet (§ 62) – êàæäûé qui-vis (§ 62) – âñÿêèé, ëþáîé quod-lĭbet (§ 62) – ñì. qui-lĭbet rapio, rapui, raptum, 3 – ïîõèùàòü video, vidi, visum, 2 – âèäåòü virgo, ĭnis, f – äåâóøêà vis (§ 24) – Praes. îò volo vita, ae, f – æèçíü vivo, vixi, victum, 3 – æèòü; çäðàâñòâîâàòü volo, volui, –, velle (§ 24) – õîòåòü |
1Ìåöåíáò (ïîêðîâèòåëü èñêóññòâ) – ñòàâøåå íàðèöàòåëüíûì èìÿ äðóãà èìïåðàòîðà Àâãóñòà, Ãàÿ Öúëüíèÿ Ìåöåíàòà (70–8 äî í.ý.), êîòîðûé îêàçûâàë ïîìîùü è ïîêðîâèòåëüñòâî âûäàþùèìñÿ ðèìñêèì ïîýòàì (Ãîðàöèþ è Âåðãèëèþ) è áûë ïðîñëàâëåí èìè â ñòèõàõ.
ÒÅÊÑÒÛ íà ÊÎÍÚÞÍÊÒÈ â ÏÐÈÄÀÒÎ×ÍÛÕ (ïîä÷èí¸ííûõ) ïðåäëîæåíèÿõ (§ 82–84)
(§ 84. I–II).Ïðèäàòî÷íûå ÖÅËÈ è ÏÎßÑÍÅÍÈß: ñîþçû UT (÷òîáû/ ÷òî), NE (÷òîáû íå/ ÷òî íå):
1) Êðûëàòûå ôðàçû è öèòàòû:1) Unum habēmus os et duas aures, ut plus audiāmus, minus dicāmus (Çåíóí). 2) Edĭmus ut vivāmus, non vivĭmus ut edāmus (â îñíîâå – ñëîâà Ñîêðáòà). 3) Orandúm (e)st, ut sít mens sana in corpŏre sano (ïîýò Þâåíáë). 4) Paupertas impŭlit audax, ut versús facĕrém (Ãîðàöèé). 5) Ut amēris, amabĭlis esto (Îâèäèé). 6) Cura, ut valeas./ Curet Deus, ut quam optĭme valeas. 7) Ut vincas, disce pati; ut vivas, disce mori (Ïëèíèé Ìëàäøèé). 8) Ut alĭquid fiěri videātur (î áåñïîëåçíûõ óñèëèÿõ, äåéñòâèÿõ òîëüêî äëÿ âúäèìîñòè). 9) Totum in eo est, ut tibi impĕres (Öèöåðîí). 10) Spectatúm veniúnt; veniúnt, spectentur ut ipsae (Îâèäèé î æåíùèíàõ, ïîñåùàþùèõ çðåëèùà). 11) Nullus est liber tam malus, ut non alĭqua parte prosit (Ïëúíèé Ñòàðøèé). 12) Iocandum est, ut seria agas. 13) Intellĭge ut credas, crede ut intellĭgas (áîãîñëîâ Àâãóñòúí)./ Credo ut intellĭgam (Àíñéëüì Êåíòåðáåðúéñêèé). 14) Gallīnam dat, ut taurum recipiat (ñðàâí.: «ìàëî äàòü, ìíîãî âçÿòü»). 15) Impedior verecundia, ne te plurĭbus verbis rogem (Öèöåðîí). 16) Est mihi verendum, ne mea superbia […] reprendātur (Öèöåðîí). 17) Vitam in peregrinatiōne exigentĭbus hoc evĕnit, ut multa hospitia habeant, nullas amicitias (Ñéíåêà). 18) Quidam […] vasa testacea se esse putant et, ne frangantur, timent (Ýãèíéòà).
| Ñëîâà ê ¹ 1: ago, egi, actum, 3 – äåëàòü alĭ-qui, alĭ-qua, alĭ-quod (§ 62) – êàêîé-òî alĭ-quid (§ 62) – ÷òî-òî amabĭlis, e – äîñòîéíûé ëþáâè (ïåðåâîä – § 46) amicitia, ae, f – äðóæáà, äðóæåñêîå îòíîøåíèå amo, āvi, ātum, 1 – ëþáèòü audax, ācis – äåðçêèé audio, īvi, ītum, 4 – ñëóøàòü auris, is, f – óõî corpus, ŏris, n – òåëî cre-do, -dĭdi, -dĭtum, 3 – âåðèòü curo, āvi, ātum, 1 – çàáîòèòüñÿ dat – ñì. do Deus, i, m – Áîã dico, dixi, dictum, 3 – ãîâîðèòü disco, didĭci, –, 3 – ó÷èòüñÿ do, dedi, datum, 1 – äàâàòü duas < duo – äâà (§ 64, òàáëèöà) edo, edi, esum, 3 – åñòü, êóøàòü eo – § 39, òàáëèöà esse/ esto (§ 6) – ñì. sum est (§ 19à) – Praes. îò sum et – è evenio, evēni, eventum, 4 – ñëó÷àòüñÿ exĭgo, ex-ēgi, ex-actum, 3 – ïðîâîäèòü specto, āvi, ātum, 1 – ñìîòðåòü, ðàññìàòðèâàòü (ïåðåâîä – § 73) sum, fui, –, esse (§ 19a) – áûòü superbia, ae, f – ãîðäîñòü, ãîðäûíÿ tam – ñòîëü taurus, i, m – áûê te – Acc./ Abl. îò tu (òû) testaceus, a, um – ãëúíÿíûé tibi – Dat. îò tu (òû): ïðè ïåðåâîäå ñì. § 37, ïóíêò 2 | facio, feci, factum, facĕre (§ 68a) – òóò: «ñî÷èíÿòü» fio, factus sum, fiěri (§ 76a) – äåëàòüñÿ, ïðîèñõîäèòü frango, fregi, fractum, 3 – ðàçáèâàòüñÿ gallīna, ae, f – êóðèöà habeo, habui, habĭtum, 2 – èìåòü hoc – òóò: «òàê» hospitium, i, n – îòíîøåíèå ãîñòåïðèèìñòâà; ïðèþò impedio, īvi, ītum, 4 – ìåøàòü, ñäåðæèâàòü im-pello, -pŭli, -pulsum, 3 – çàñòàâëÿòü impĕro, āvi, ātum, 1 – áûòü õîçÿèíîì in – â, íà intel-lĭgo, -lexi, -lectum, 3 – ïîíèìàòü ioco, āvi, ātum, 1 – øóòèòü ipse, a, um (§ 38, ï.3) – ñàì liber, bri, m – êíèãà malus, a, um – ïëîõîé mens, mentis, f – äóõ, óì meus, a, um – ìîé mihi – Dat. îò ego (ÿ) minus – ìåíüøå morior, mortuus sum, mori (§ 76) – óìèðàòü multus, a, um – ìíîãèé timeo, timui, –, 2 – áîÿòüñÿ totus, a, um – âåñü, âñÿ, âñ¸ unus, a, um – îäèí ut – ÷òîáû; ÷òî valeo, valui, valĭtum, 2 – áûòü çäîðîâûì vas, vasis, n – ñîñóä (ñì. § 46) venio, veni, ventum, 4 – ïðèõîäèòü verbum, i, n – ñëîâî | ne – ÷òîáû íå non – íå nullus, a, um – íè îäèí, íèêàêîé optĭme (§ 59à, ïóíêò 2) < optĭmus, a, um – ëó÷øèé oro, āvi, ātum, 1 – ìîëèòü(ñÿ); orandum est – § 66a, ï.4à, NB2 os, oris, n – ðîò pars, partis, f – ÷àñòü patior, passus sum, pati (§ 76) – òåðïåòü paupertas, ātis, f – áåäíîñòü peregrinatio, ōnis, f – ñòðàíñòâèå plus (â ¹ 1) – áîëüøå plus, pluris – áóëüøèé (÷èñëîì) pro-sit – Praes. coni. îò pro-sum pro-sum, pro-fui, –, prod-esse (§ 20) – ïîìîãàòü puto, āvi, ātum, 1 – äóìàòü quam – êàê ìîæíî qui-dam (§ 62) – íéêîòîðûé; Plur. íåêîòîðûå re-cipio, -cēpi, -ceptum, 3 – ïîëó÷èòü reprendo, -ndi, -nsum, 3 – îñóæäàòü rogo, āvi, ātum, 1 – ïðîñèòü sanus, a, um – çäðàâûé, çäîðîâûé se – § 78, ïóíêò 4 serius, a, um – ñåðü¸çíûé (ñîáèðàòåëüíîå: § 35à, ïóíêò 3) sit – Praes. coniunct. îò sum verecundia, ae, f – ñêðîìíîñòü vereor, verĭtus sum, verēri (§ 76) – îïàñàòüñÿ versus, us, m – ñòèõ video, vidi, visum, 2 – âèäåòü (â ïàññèâå – «êàçàòüñÿ») vinco, vici, victum, 3 – ïîáåæäàòü vita, ae, f – æèçíü vivo, vixi, victum, 3 – æèòü |
2) Ïðèìåðû íà ñîãëàñîâàíèå âðåì¸í (§ 83):1)Constitui ad te venīre, ut te vidērem (Öèöåðîí). 2) Fiĕri potest, ut errem (Öèöåðîí). 3) Timeo, ne patri non occurras./ Timēbam, ne patri occurrĕres. 4) Tantălus tam carus deis erat, ut ad convivia deōrum invitarētur. 5) His verbis audītis, corvus stultus, de caseo non cogĭtans, cantāvit, ut vocem suam ostendĕret (ïåðåñêàç áàñíè Ôéäðà). 6) Consul imperāvit, ne milĭtes ordĭnes suos relinquĕrent. 7) Hannĭbal venēnum sumpsit, ne vivus in Romanōrum manus venīret. 8) Noli dubitāre, quin te sublevatūrus sim (Öèöåðîí)./ Non dubitābam, quin meas littĕras libenter lectūrus esses (Öèöåðîí). 9) Dedi opĕram, ut domĭno satisfacĕrem. 10) Rogasti me, ut tibi nummos mutuos darem. 11) Ardeo cupiditāte incredibĭli neque […] reprehendenda, nomen ut nostrum [= meum] scriptis illustrētur et celebrētur tuis (Öèöåðîí). 12) Epaminondas adeo fuit veritātis dilĭgens, ut ne ioco quidem mentirētur (Íéïîò).
13) Philosophia nos […] docuit, ut nosmet ipsos noscerēmus (Öèöåðîí). 14) Consŭles dicti sunt ab eo, quod plurĭmum rei publĭcae consulĕrent (Ïîìïóíèé).
| Ñëîâà ê ¹ 2: ab (ñ Abl.) – îò ad (ñ Acc.) – ê, íà adeo – äî òàêîé ñòåïåíè ardeo, arsi, arsum, 2 – ãîðåòü audio, īvi, ītum, 4 – ñëûøàòü (ïåðåâîä – § 77) canto, āvi, ātum, 1 – ïåòü carus, a, um – ìèë(ûé) caseum, i, n – ñûð celebro, āvi, ātum, 1 – ïðîñëàâëÿòü cogĭto, āvi, ātum, 1 – äóìàòü con-stituo, -stitui, -stitūtum, 3 – ðåøàòü consul,ŭlis, m – êîíñóë con-sŭlo, -sului, -sultum, 3 – äàâàòü ñîâåòû, ñîäåéñòâîâàòü convivium, i, n – ïèð corvus, i, m – âóðîí cupidĭtas, ātis, f – æåëàíèå darem – ñì. do de (ñ Abl.) – o dedi – ñì. do deus, i, m – áîã dico, dixi, dictum, 3 – íàçûâàòü di-lĭgo, -lexi, -lectum, 3 – ïðèäåðæèâàòüñÿ do, dedi, datum, 1 – äàâàòü; ïðèêëàäûâàòü, ïðèëîæèòü doceo, docui, doctum, 2 – ó÷èòü domĭnus, i, m – õîçÿèí dubĭto, āvi, ātum, 1 – ñîìíåâàòüñÿ eo – § 39, òàáëèöà Epaminondas, ae, m – ïîëêîâîäåö Ýïàìèíóíä erat (§ 19a) – Imperf. îò sum erro, āvi, ātum, 1 – îøèáàòüñÿ tam – íàñòîëüêî Tantălus, i, m – Òàíòáë (èìÿ) te – Acc./ Abl. îò tu (òû) tibi – Dat. îò tu (òû) timeo, timui, –, 2 – áîÿòüñÿ | esses – ñì. sum et – è fio, factus sum, fiĕri (§ 76a) – áûòü; ñëó÷èòüñÿ fuit – ñì. sum Hannĭbal, ălis, m – Ãàííèááë, ïîëêîâîäåö èç Êàðôàãéíà his – § 39, òàáëèöà illustro, āvi, ātum, 1 – äåëàòü èçâåñòíûì impĕro, āvi, ātum, 1 – ïðèêàçûâàòü in – â in-credibĭlis, e – íå-âåðîÿòíûé invīto, āvi, ātum, 1 – ïðèãëàøàòü iocus, i, m – øóòêà (ïåðåâîä – § 48, ïóíêò 2) ipse, a, um (§ 38, ïóíêò 3) – ñàì lego, legi, lectum, 3 – ÷èòàòü libenter – îõîòíî littĕra, ae, f – ïèñüìî manus, us, f – ðóêà me – Acc./ Abl. îò ego (ÿ) mentior, mentītus sum, mentīri (§ 76) – ëãàòü meus, a, um – ìîé miles, ĭtis, m – âîèí mutuus, a, um – çà¸ìíûé ne – íå; ÷òî[áû] íå (ne... non – § 84, II, ïóíêò 2) neque – è íå noli – ñì. § 7 nomen, ĭnis, n – èìÿ non – íå nos = nos-met – ìû/ Acc. «íàñ» (-met – óñèëèòåëüíàÿ ÷àñòèöà) nosco, novi, notum, 3 – ïîçíàâàòü noster, tra, trum – íàø tuus, a, um – òâîé ut – ÷òîáû; ÷òî venēnum, i, n – ÿä venio, veni, ventum, 4 – ïðèõîäèòü, ïðèéòè; ïîïàäàòü | nummus, i, m – ìîíåòà, äåíüãè oc-curro, -curri, -cursum, 3 – âñòðå÷àòüñÿ, ïîïàäàòüñÿ opĕra, ae, f – óñèëèå ordo, ĭnis, m – ðÿä ostendo, -ndi, -ntum, 3 – ïîêàçûâàòü pater, tris, m – îòåö philosophia, ae, f – ôèëîñîôèÿ plurĭmum – î÷åíü ìíîãî pos-sum, potui, –, posse (§ 20) – ìî÷ü pot-est (§ 20) – Praes. îò pos-sum quidem – äàæå quin – ÷òî quod (§ 61) – ÷òî re-linquo, -līqui, -lictum, 3 – ïîêèäàòü reprehendo, -ndi, -nsum, 3 – îñóæäàòü res publĭca (res, rei, f – äåëî + publĭcus, a, um – îáùåå) – ðåñïóáëèêà, ãîñóäàðñòâî rogo, āvi, ātum, 1 – ïðîñèòü (rogasti = rogavisti: § 69, ï.6) Romānus, i, m – ðúìëÿíèí satis-facio, -fēci, -factum, -facĕre (§ 68a) – óãîæäàòü scriptum, i, n – ñî÷èíåíèå sim – Praes. coniunct. îò sum stultus, a, um – ãëóïûé sublĕvo, āvi, ātum, 1 – ïîääåðæèâàòü sum, fui, –, esse (§ 19a) – áûòü sumo, sumpsi, sumpsum, 3 – ïðèíèìàòü sunt (§ 19à) – ñì. sum suus, a, um – ñâîé verbum, i, n – ñëîâî verĭtas, ātis, f – èñòèíà video, vidi, visum, 2 – âèäåòü vivus, a, um – æèâîé vox, vocis, f – ãîëîñ |
3) Öèòàòû èç îáëàñòè ïðàâà:1) Lex Fufia Caninia cavet, ut libertātes servis testamento nominātim dentur (Óëüïèáí). 2) Congruit bono et gravi praesĭdi curāre, ut pacāta atque quiēta provincia sit (Óëüïèáí).
3) Observandum est, ne is iudex detur, quem altĕra pars nominātim petat (Êàëëèñòðáò). 4) Observāre proconsŭlem oportet, ne in hospitiis praebendis onĕret provinciam (Óëüïèáí). 5) Constitūto princĭpe datum est ei ius, ut quod constituisset, ratum esset (Ïîìïóíèé). 6) Corrumpĭtur anĭmus servi et si persuadeātur ei, ut domĭnum contemnĕret (Ãàé). 7) Legum conditōres festos instituērunt dies, ut ad hilaritātem homĭnes publĭce cogerentur (Ñéíåêà). 8) Actio Aquiliae competīvit cum eo, «qui canem irritavĕrat et effecĕrat, ut alĭquem mordĕret, quamvis eum non tenuit» (Óëüïèáí). 9) Legum […] omnes servi sumus, ut liběri esse possĭmus (Öèöåðîí). 10) Nemo prudens punit, quia peccātum est, sed ne peccētur (Ñéíåêà). 11) Ne potentiōres viri humiliōres iniuriis adficiant neve defensōres eōrum calumniōsis criminĭbus insectentur innocentes, ad religiōnem praesĭdis provinciae pertĭnet (Óëüïèáí). 12) Lex natūrae haec est, ut qui nascĭtur sine legitĭmo matrimonio, matrem sequātur (Óëüïèáí). 13) Sic utěre tuo, ut aliēnum non laedas.
Äàòà äîáàâëåíèÿ: 2014-11-13; ïðîñìîòðîâ: 246; Ìû ïîìîæåì â íàïèñàíèè âàøåé ðàáîòû!; Íàðóøåíèå àâòîðñêèõ ïðàâ |