ÊÀÒÅÃÎÐÈÈ:
ÀñòðîíîìèÿÁèîëîãèÿÃåîãðàôèÿÄðóãèå ÿçûêèÄðóãîåÈíôîðìàòèêàÈñòîðèÿÊóëüòóðàËèòåðàòóðàËîãèêàÌàòåìàòèêàÌåäèöèíàÌåõàíèêàÎáðàçîâàíèåÎõðàíà òðóäàÏåäàãîãèêàÏîëèòèêàÏðàâîÏñèõîëîãèÿÐèòîðèêàÑîöèîëîãèÿÑïîðòÑòðîèòåëüñòâîÒåõíîëîãèÿÔèçèêàÔèëîñîôèÿÔèíàíñûÕèìèÿ×åð÷åíèåÝêîëîãèÿÝêîíîìèêàÝëåêòðîíèêà
|
NB! Íà÷èíàéòåÐÀÇÁÎÐ ÏÎ ÑÎÑÒÀÂÓ ãëàãîëüíîé ôîðìû íå ñ îêîí÷àíèÿ, à Ñ ÎÑÍÎÂÛ (ò.å. îäíîé èç ñëîâàðíûõ îñíîâ). Âñïîìíèòå èçâåñòíóþ ôðàçó: ÇÐÈ Â ÊÎÐÅÍÜ! 14 ñòðàíèöà
5) Î ÷óäåñíîì ñïàñåíèè êèôàðéäà Àðèóíà (êèôáðà– àíòè÷íûé ñòðóííûé èíñòðóìåíò):
1) Ario, clarissĭmus citharista, cum ingentes opes comparavisset, Corinthum reverti voluit. 2) Sed cum navem conscendisset, nautae, ut Ariōnis opĭbus potirentur, eum in mare tollĕre constituērunt. 3) Cum Ario hoc cognovisset, nautas orāvit, ut eius vitam servārent. 4) Prece negāta Ario petīvit, ut antea canĕre ei licēret. 5) Eo cantante delphīni sonōrum dulcitudĭne adducti annatavērunt. 6) Ităque, cum Ario in mare praecipitavisset, a delphīno Corinthum vectus erat. 7) Ibi tyranno Periandro narrāvit, quod accidisset. 8) Interrogāti a Periandro, quid de Ariŏne scirent, nautae dixērunt eum salvum esse et in Italia canĕre. 9) Cum Ariŏne adveniente nautae refalsi essent, poenam duram pependērunt.
Ñëîâà ê ¹ 5:
a – ïðåäëîã áåç ïåðåâîäà (§ 50á)
ac-cĭdo, -cĭdi, –, 3 – ïðîèñõîäèòü, ñëó÷àòüñÿ
ad-dūco, -duxi, -ductum, 3 – ïðèâëåêàòü
ad-venio, -vēni, -ventum, 4 –
ïîÿâëÿòüñÿ, ïðè-õîäèòü
Corinthus, i, f – Êîðúíô, ãîðîä â Ãðåöèè
cum – êîãäà
de (ñ Abl.) – î, îá
delphīnus, i, m – äåëüôèí
dico, dixi, dictum, 3 – ãîâîðèòü
dulcitūdo, ĭnis, f – êðàñîòà, ñëàäîñòü
durus, a, um – ñóðîâûé; çàñëóæåííûé
ei (§ 39) – Dat.S. îò is (îí)
eius (§ 39) – Gen.S. îò is (îí)
eo – § 39, òàáëèöà
erat – Imperf. îò sum
esse/ essent – ñì. sum
et – è
eum – § 39, òàáëèöà
hoc < hic, haec, hoc (§ 39) – ýòîò
ibi – òàì
in – â
ingens, entis – îãðîìíûé
interrŏgo, āvi, ātum, 1 – ñïðàøèâàòü
| annāto, āvi, ātum, 1 – ïîäïëûâàòü
antea – ïðåæäå
Ario, ōnis, m – Àðèóí
cano, cecĭni, –, 3 – âûñòóïàòü, ñûãðàòü, ñïåòü
canto, āvi, ātum, 1 – ïåòü (òóò § 77)
citharista, ae, m – êèôàðéä
clarus, a, um – çíàìåíèòûé
Italia, ae, f – Èòàëèÿ
ităque – ïîýòîìó
licet, licuit, licēre (§ 75, ïóíêò 1) – áûòü ïîçâîëåííûì
mare, maris, n – ìîðå
narro, āvi, ātum, 1 – ðàññêàçûâàòü
nauta, ae, m – ìîðÿê
navis, is, f – êîðàáëü
nego, āvi, ātum, 1 – îòêëîíÿòü (ïåðåâîä – § 77)
ops, opis, f – áîãàòñòâî
oro, āvi, ātum, 1 – ïðîñèòü
pendo, pependi, pensum, 3 – íåñòè, ïîíåñòè
Periandrus, i, m – Ïåðèáíäð
peto, petīvi, petītum, 3 – ïðîñèòü
poena, ae, f – íàêàçàíèå
potior, potītus sum, potīri (§ 76) – çàâëàäåâàòü
praecipĭto, āvi, ātum, 1 – áðîñàòüñÿ
prex, precis, f – ïðîñüáà
quid – ÷òî
| cog-nosco, -nōvi, -nĭtum, 3 – óçíàâàòü
compăro, āvi, ātum, 1 – êîïèòü, ñîáèðàòü
conscendo, -ndi, -nsum, 3 – âîñõîäèòü, ïîäíèìàòüñÿ
con-stituo, -stitui, -stitūtum, 3 – ðåøàòü
quod (§ 61) – ÷òî; òî, ÷òî
re-fello, -felli, -falsum, 3 – óëè÷àòü âî ëæè
re-vertor, re-verti, re-verti (§ 76a) – âåðíóòüñÿ
salvus, a, um – çäîðîâûé
scio, scivi, scitum, 4 – çíàòü
sed – íî
servo, āvi, ātum, 1 – ñîõðàíÿòü
sonus, i, m – çâóê
sum, fui, –, esse (§ 19a) – áûòü
tollo, sus-tŭli, sub-lātum, 3 – áðîñèòü
tyrannus, i, m – òèðàí (â àíòè÷íîì ïîíèìàíèè – íåçàêîííûé ïðàâèòåëü)
ut – ÷òîáû
vectus – ñì. veho
veho, vexi, vectum, 3 – îòâîçèòü
vita, ae, f – æèçíü
volo, volui, –, velle (§ 24) – õîòåòü
| 6) Èç ñòèõîòâîðåíèÿ ïîýòà-âàãáíòà1 XII â. Âáëüòåðà Øàòèëüóíñêîãî«Îáëè÷åíèå Ðèìà»: î ïðîäàæíîñòè ðèìñêîãî äóõîâéíñòâà èëè, ïóïðîñòó, î êîððóïöèè:
1. Ðèì êàê urbs venālis
(ïðîäàæíûé ãîðîä)
Roma capit singŭlos
Et res singulōrum.
Romanōrum curia
Non est nisi forum.
Romae sunt venalia
Iura senatōrum
Et solvít contraria
Copia nummōrum.
| 2. Îáûãðûâàåòñÿ ïåðåâîä
ëàòèíñêèõ ïàäåæåé
Si te forte traxĕrit
Romam Vocatīvus,
Et si te deponĕre
Vult Accusatīvus,
Qui te restituĕre
Possit Ablatīvus,
Vide, quod fidelĭter
Praesens sit Datīvus.
| 3. Ïðîäàæíîñòü
÷èíîâíèêîâ Ðèìà
Rómani capitŭlum
Habent in decrētis,
Ut petentes audiant
Manĭbus replētis.
Si das, tibi dabĭtur.
Petunt, quando petis.
Qua mensūra semĭnas,
Hac eādem metis.
| 4. Î Ðèìå è åãî
ïðîäàæíîñòè
Romae avaritiam
Vitet manus parca:
Parcit danti munĕra,
Parco non est parca.
Nummus est pro numĭne
Et pro Marco marca,
Et est minus celĕbris
Ara, quam sit arca.
|
5. Î Ïàïå Ðèìñêîì è åãî ïðîäàæíîñòè
Cum ad papam venĕris,
Habe pro constanti:
Non est locus paupĕri,
Soli favet danti.
Et si munus praestĭtum
Non sit aliquanti,
Respondét hic tibi sic:
«Non est mihi tanti».
| 6. Âåðñèè ïðîèñõîæäåíèÿ
ñëîâà «Ïàïà»
Papa, si rem tangĭmus,
Nomen habet á re,
Quidquid habent alii,
Solus vult papāre.
Vel, si nomen Gallĭcum
Vis apocopāre,
Paga, paga de le marc,
Si vis impetrāre.
| 7. Íåíàñûòíîñòü
÷èíîâíèêîâ Ðèìà
Das istís, das aliis,
Addis dona datis,
Et cum satis dedĕris,
Quaerent ultra satis.
O vos, bursae turgĭdae,
Romam veniātis:
Romae datur potio
Bursis constipātis.
| 8.  Ðèìå âñ¸ íàîáîðîò (vice versa), ââåðõ äíîì
Redeunt a curia
Capĭte cornūto:
Ima tenet Iuppĭter,
Summa regit Pluto.
Et accēdit dignĭtas
Animāli bruto,
Tamquam gemma stercŏri
Et pictūra luto.
| Ñëîâà ê ¹ 6:
a (ñ Abl.) – èç; a re – îò òîãî, [÷òî]
Ablatīvus, i, m – àáëàòèâ, ò.å. «îñâîáîäèòåëüíûé» ïàäåæ (òóò êàê «îñâîáîæäåíèå»)
ac-cēdo, -cessi, -cessum, 3 – ïîä-õîäèòü, áûòü ê ëèöó
Accusatīvus, i, m – âèíèòåëüíûé [ïàäåæ] (òóò êàê «îáâèíåíèå»)
ad (ñ Acc.) – ê
ad-do, -dĭdi, -dĭtum, 3 – äîáàâëÿòü
cum – êîãäà
curia, ae, f – àäìèíèñòðàöèÿ Ïàïû, êýðèÿ
danti – ñì. do (â ¹ 4 ïåðåâîä ñ ïðåäëîãîì: ñì. § 48, ïóíêò 2)
das/ dabĭtur – ñì. do
Datīvus, i, m – äàòåëüíûé [ïàäåæ] (òóò êàê «âçÿòêà»)
datis/ datur – ñì. do
de le marc (ãàëëüñê.) – ìàðêàìè
decrētum, i, n – ïðàâèëî ïðèëè÷èÿ
dedĕris – ñì. do
de-pōno, -posui, -posĭtum, 3 – çàäåðæàòü [â Ðèìå]
dignĭtas, ātis, f – äîñòîèíñòâî
do, dedi, datum, 1 – äàâàòü
donum, i, n – äàð
eādem – ñì. hac eādem
est (§ 19a) – Praes. îò sum
et – è
faveo, favi, fautum, 2 – ïîìîãàòü
fidelĭter – íàäëåæàùèì îáðàçîì
forum, i, n – ðûíîê
forte – ñëó÷àéíî
Gallĭcus, a, um – ãàëëüñêèé
gemma, ae, f – æåì÷óæèíà
habeo, habui, habĭtum, 2 – èìåòü; ñ÷èòàòü
hac eādem – òóò: «ñòîëüêî æå»
hic (§ 39) – îí
imum, i, n – íèç, ãëóáèíà
impetro, āvi, ātum, 1 – ïðåóñïåòü, äîáèòüñÿ (æåëàåìîãî)
in – â
iste, ista, istud (§ 38, ï.3) – òîò
Iuppĭter, Iovis, m – Þïúòåð, ðèìñêèé âåðõîâíûé áîã
ius, iuris, n – ïðàâî; ïðèâèëåãèÿ
locus, i, m – ìåñòî (non est locus – [çäåñü] íå ìåñòî; [ýòî] íå ìåñòî)
lutum, i, n – ãðÿçü, èë
manus, us, f – ðóêà (â ¹ 3 ïåðåâîä ñ ïðåäëîãîì)
marca, ae, f – ìàðêà (äåíüãè)
Marcus, i, m – Ìàðê (àâòîð îäíîãî èç Åâáíãåëèé)
mensūra, ae, f – ìåðà
meto, messui, messum, 3 – æàòü
mihi – ñì. non est mihi tanti
| aliquantus, a, um – äîñòàòî÷íûé (aliquanti – § 47, ïóíêò 9á)
alius, alia, aliud (§ 38, ï.1) – äðóãîé
anĭmal, ālis, n – æèâîòíîå, çâåðü
apocŏpo, āvi, ātum, 1 – óïîòðåáèòü, ïðèìåíèòü
ara, ae, f – àëòàðü
arca, ae, f – ëàðü, ñóíäóê (äåíåã)
audio, īvi, ītum, 4 – ñëóøàòü
avaritia, ae, f – æàäíîñòü
brutus, a, um – ãðóáûé
bursa, ae, f – êîøåë¸ê
minus – ìåíåå
munus, ĕris, n – äàð
nisi – ñì. non est nisi
nomen, ĭnis, n – èìÿ («Ïàïà»); ñëîâî
non est mihi tanti – íå äëÿ ìåíÿ òàêàÿ [öåíà]
non est nisi – åñòü íå ÷òî èíîå, êàê
numen, ĭnis, n – áîæåñòâî
nummus, i, m – ìîíåòà
o – o (âîñêëèöàíèå)
pago, āvi, ātum, 1 – ïëàòèòü (ãëàãîë îò ãàëëüñêîãî êîðíÿ)
papa, ae, m – Ïàïà [Ðèìñêèé]
papo, āvi, ātum, 1 – ïáïñòâîâàòü, èìåòü â ðàñïîðÿæåíèè (âûäóìàííûé ãëàãîë)
parco, peperci, –, 3 – áåðå÷ü
parcus, a, um – áåðåæëèâûé, ýêîíîìíûé (parco – § 48, ï.2; non est parca – ðå÷ü î Ðèìå)
pauper, ĕris – áåäíûé
peto, petīvi, petītum, 3 – ïðîñèòü
pictūra, ae, f – êàðòèíà
Pluto, ōnis, m – Ïëóòóí (Àúä)2
pos-sit – Praes. coni. îò pos-sum
pos-sum, potui, –, posse (§ 20) –
ìî÷ü
potio, ōnis, f – îòðàâà; çåëüå
praesens, åntis – ïðèñóòñòâóþùèé
prae-sto, -stĭti, -stĭtum, 1 – ïðåïîäíîñèòü
pro (ñ Abl.) – âìåñòî (pro constanti – [ñ÷èòàòü] çà íåñîìíåííîå)
qua – § 61, Abl.S.
quaero, quaesīvi, quaesītum, 3 – ïðîñèòü
quam – ÷åì
quando – êîãäà
qui (â ¹ 2) – òóò: «÷òîáû»
quidquid (§ 62) – âñ¸, ÷òî
quod – ÷òî; ÷òîáû
red-eo, red-ii, red-ĭtum, red-īre (§ 22) – âîçâðàùàòüñÿ
red-eunt (§ 22) – Praes. îò red-eo
rego, rexi, rectum, 3 – äåðæàòü ïîä (ñâîåé) âëàñòüþ
re-pleo, -plēvi, -plētum, 2 – íàïîëíÿòü (äàðàìè, äåíüãàìè)
| capio, cepi, captum, 3 – ïðèáèðàòü ê ðóêàì
capitŭlum, i, n – âûñøèé çàêîí
caput, ĭtis, n – ãîëîâà (ïåðåâîä – § 50á, ïóíêò 9)
celĕbris, e – ïîñåùáåìûé
constīpo, āvi, ātum, 1 – íàáèâàòü, íàïîëíÿòü
contrarium, i, n – ñïîð
copia, ae, f – îáèëèå
cornūtus, a, um – ðîãàòûé (òóò êàê «áîëüíîé»)
res, rei, f – âåùü; ñóòü äåëà
respondeo, -ndi, -nsum, 2 – îòâå÷àòü
re-stituo, -stitui, -stitūtum, 3 – ñïàñàòü, ñïàñòè
Roma, ae, f – Ðèì (Romàe â ¹ 1, 7 – § 50â, ïóíêò 11, NB)
Romānus, i, m – ðúìëÿíèí
satis – äîñòàòî÷íî
semĭno, āvi, ātum, 1 – ñåÿòü
senātor, ōris, m – ñåíàòîð
si – åñëè
sic – òàê
singŭlus, i, m – ÷åëîâåê
sit – Praes. coniunct. îò sum
solus, a, um – îäèí (soli – Dat.S.: § 38, ïóíêò 1)
solvo, solui, solūtum, 3 – ðåøàòü, ðàçðåøàòü
stercus, ŏris, n – íàâîç, íàâóçíàÿ êó÷à
sum, fui, –, esse (§ 19a) – áûòü; ñòóèòü (î öåíå)
summum, i, n – âåðõ, âåðøèíà
sunt (§ 19a) – ñì. sum
tam-quam – òàê æå, êàê
tango, tetĭgi, tactum, 3 – êàñàòüñÿ, ðàññìàòðèâàòü
tantus, a, um – òàêîé (ñì. non est mihi tanti)
te – Acc./ Abl. îò tu (òû)
teneo, tenui, tentum, 2 – çàíèìàòü
tibi – Dat. îò tu (òû)
traho, traxi, tractum, 3 – ïðèâîäèòü
turgĭdus, a, um – íàáèòûé
ultra [satis] – ñâåðõ [äîñòàòî÷íîãî]
ut – ÷òîáû; òàê ÷òî
vel – èëè
venālis, e – ïðîäàæíûé
venio, veni, ventum, 4 – ïðèõîäèòü
video, vidi, visum, 2 – ñìîòðåòü; çàáîòèòüñÿ
vis (§ 24) – Praes. îò volo
Vocatīvus, i, m – çâàòåëüíûé [ïàäåæ] (òóò êàê «ñëó÷àé»)
vos – âû
vito, āvi, ātum, 1 – èçáåãàòü, îáõîäèòü ñòîðîíîé
volo, volui, –, velle (§ 24) – õîòåòü
vult (§ 24) – Praes. îò volo
| 1Âàãáíòû (ëàò. vagantes – «ñòðàíñòâóþùèå, áðîäÿ÷èå») – â Çàïàäíîé Åâðîïå XI–XIII ââ. áðîäÿ÷èå ïîýòû, â îñíîâíîì èç ñòóäåíòîâ, ïåðåõîäèâøèõ èç îäíîãî óíèâåðñèòåòà â äðóãîé â ïîèñêàõ ëó÷øèõ çíàíèé, è ñâÿùåííîñëóæèòåëåé, íå èìåâøèõ ïîñòîÿííîãî ïðèõîäà (ò.å. öåðêâè). Ïèñáëè ñòèõè íà ëàòûíè, íà êîòîðîé ó÷èëèñü è îòïðàâëÿëè ñëóæáû; âîñïåâàëè ðàäîñòè æèçíè, ìîëîäîñòü. Ê òåêñòàì âàãàíòîâ îòíîñÿòñÿ ãèìí ñòóäåíòîâ «Gaudeāmus» (ñòð. 153) è èçâåñòíàÿ ïåñíÿ «Âî ôðàíöóçñêîé ñòîðîíå, íà ÷óæîé ïëàíåòå// ïðåäñòîèò ó÷èòüñÿ ìíå â óíèâåðñèòåòå» (â íåé åñòü êóïëåò «Âñåõ âàñ âìåñòå ñîáåðó, åñëè íà ÷óæáèíå// ñàì ñëó÷àéíî íå ïîìðó îò ñâîåé ëàòûíè»). Êàê ëþäè íåáîãàòûå, ïèñáëè òàêæå î ñîöèàëüíîé íåñïðàâåäëèâîñòè, ïðîäàæíîñòè ÷èíîâíèêîâ è âëàñòè äåíåã.
2Ïëóòóí – ðèìñêèé áîã ïîäçåìíîãî öàðñòâà (ó ãðåêîâ – Àúä), «âçÿâøèé» íà ñåáÿ èìÿ è ôóíêöèè Ïëýòîñà – ãðå÷åñêîãî áîæåñòâà áîãàòñòâà è ïëîäîðîäèÿ (ïî-ãðå÷åñêè «ïëýòîñ» – «áîãàòñòâî»).
7) Èç ïåðâîé ðå÷è êîíñóëà Öèöåðîíà ïðîòèâ ñåíàòîðà Êàòèëúíû, îðãàíèçàòîðà çáãîâîðà (63 ã. äî í.ý.): ðå÷ü ïðîèçíåñåíá â ñåíàòå, â ïðèñóòñòâèè Êàòèëèíû, ñ öåëüþ óáåäèòü åãî óéòè â èçãíàíèå (òîé æå íî÷üþ îí áåæàë èç Ðèìà â ëàãåðü ñâîèõ ñòîðîííèêîâ):
1) Quousque tandem abutēre, Catilīna, patientia nostra? Quam diu etiam furor iste tuus nos elūdet? Quem ad finem sese effrenāta iactābit audacia? […] 2) Patēre tua consilia non sentis? Constrictam iam horum [senatōrum] omnium scientia tenēri coniuratiōnem tuam non vides? 3) Quid proxĭma, quid superiōre nocte egĕris, ubi fuĕris, quos convocavĕris, […] quem nostrum ignorāre arbitrāris? 4) O tempŏra, o mores! Senātus haec intellĕgit, consul videt: hic tamen vivit. Vivit? […] Etiam in senātum venit, fit publĭci consilii partĭceps, notat et designat ocŭlis ad caedem unumquemque nostrum. 5) Nos autem, fortes viri, satis facěre rei publĭcae vidēmur, si istīus furōrem ac tela vitēmus. 6) Ad mortem te, Catilīna, duci iussu consŭlis iam pridem oportēbat, in te conferri pestem, quam tu in nos tam diu machināris. 7) An vero vir amplissĭmus Publius Scipio, pontĭfex maxĭmus, Tiberium Gracchum, mediocrĭter labefactantem statum rei publĭcae, privātus interfēcit: Catilīnam, orbem terrae caede atque incendiis vastāre cupientem, nos consŭles perferēmus? […] 8) Fuit, fuit ista quondam in hac re publĭca virtus, ut viri fortes acriorĭbus suppliciis civem perniciōsum, quam acerbissĭmum hostem, coērcĕrent. Habēmus senātus consultum in te, Catilīna, vehĕmens et grave.
Ñëîâà ê ¹ 7:
abūtor, abūsus sum, abūti – çëîóïîòðåáëÿòü (§ 76); abutēre = abutēris
ac – è
acer, acris, acre – ñóðîâûé
acerbus, a, um – çëîé, çëîñòíûé
ad (ñ Acc.) – äî; ê
ago, egi, actum, 3 – äåëàòü
amplus, a, um – ïî÷òåííûé
àn vero – âåäü
arbĭtror, arbitrātus sum, arbitrāri (§ 76) – äóìàòü, ñ÷èòàòü
atque – è
audacia, ae, f – äåðçîñòü
autem – æå
caedes, is, f – ñìåðòü; ðåçíÿ
Catilīna, ae, m – Êàòèëúíà
civis, is, m – ãðàæäàíúí
coēr-ceo, -cui, -cĭtum, 2 – îáýçäûâàòü, óñìèðÿòü
con-fĕro, con-tŭli, col-lātum, conferre (§ 23) – íàïðàâëÿòü, îáðàùàòü; ïðèìåíÿòü
coniuratio, ōnis, f – çáãîâîð
consilium, i, n – çàìûñåë; ñîâåò
const-ringo, -rinxi, -rictum, 3 – ïîäàâëÿòü, îáóçäûâàòü (constrictam – § 78, ïóíêò 7)
consul, ŭlis, m – êîíñóë
consultum, i, n – ïîñòàíîâëåíèå
convōco, āvi, ātum, 1 – ñîçûâàòü
cupio, īvi, ītum, 3 – æåëàòü
designo, āvi, ātum, 1 – íàìå÷àòü, ïðèãîâàðèâàòü
duco, duxi, ductum, 3 – òóò: «ïðèãîâàðèâàòü (ê êàçíè)»; duci – § 14
effrēno, āvi, ātum, 1 – ðàçíóçäûâàòü, íå îáóçäûâàòü
egĕris – ñì. ago
elūdo, elūsi, elūsum, 3 – èñòÿçàòü, ìó÷àòü, èçäåâàòüñÿ
et – è
superior, ōris – ïðåäûäóùèé
supplicium, i, n – íàêàçàíèå
tam diu – òàê äàâíî, òàê äîëãî
tamen – îäíàêî
tandem – æå
te – Acc./ Abl. îò tu
telum, i, n – îðóäèå (áîÿ)
tempus, ŏris, n – âðåìÿ
teneo, tenui, tentum, 2 – äåðæàòü, óäåðæèâàòü; íàõîäèòüñÿ, áûòü
| etiam – åù¸; äàæå
facio, feci, factum, 3 – äåëàòü
finis, is, m – ñòåïåíü
fio, factus sum, fiĕri (§ 76à) – ñòàíîâèòüñÿ, ÿâëÿòüñÿ
fortis, e – õðàáðûé; ãîñóäàðñòâåííûé
fuĕris/ fuit – ñì. sum
furor, ōris, m – áåçóìèå; ÿðîñòü
gravis, e – ñòðîãèé
habeo, habui, habĭtum, 2 –èìåòü
hac – § 39, òàáëèöà
haec – § 39, òàáëèöà, Plur., n (ñîáèðàòåëüíîå: § 35à, ïóíêò 3)
hic (§ 39) – îí
horum – § 39, òàáëèöà
hostis, is, m – âðàã
iacto, āvi, ātum, 1 – äîâîäèòü
iam – óæå
ignōro, āvi, ātum, 1 – íå çíàòü
in – â; ïðîòèâ (ñ Acc.)
incendium, i, n – ïîæàð, ïîäæîã
intel-lĕgo, -lexi, -lectum, 3 – ïîíèìàòü
inter-ficio, -fēci, -fectum, 3 – óáèâàòü
iste, ista, istud (§ 38, ï.3) – ýòîò, òîò; òàêîé; îí (istīus – Gen.S.: ðå÷ü î Êàòèëúíå)
iussus, us, m – ïðèêàç (iussu – § 50á, ïóíêò 9, NB)
labefacto, āvi, ātum, 1 – ïîäðûâàòü
machĭnor, machinātus sum, machināri (§ 76) – çàìûøëÿòü
mediocrĭter – ñëåãêà
mors, mortis, f – ñìåðòü
mos, moris, m – íðàâ
nocte – ñì. nox
non – íå
nos – ìû; Acc. «íàñ»
noster, tra, trum – íàø (nostrum – èç íàñ: § 37)
noto, āvi, ātum, 1 – íàáëþäàòü
nox, noctis, f – íî÷ü
î – î (âîñêëèöàíèå)
Tiberius Gracchus, i, m – Òèáéðèé Ãðàêõ, ñòîðîííèê ðåôîðì1
tu – òû
tuus, a, um – òâîé
ubi – ãäå
unum-quem-que – § 62, ï.4, NB2
ut – ÷òî
vasto, āvi, ātum, 1 – îïóñòîøàòü,
ïðåâðàùàòü â ïóñòûíþ
vehĕmens, entis – ðåøèòåëüíûé
| ocŭlus, i, m – ãëàç
omnis, e – âåñü, âñ¸
oportet, oportuit, –, oportēre (§ 75,
ï.1) – ñëåäîâàòü, áûòü íóæíûì
orbis terrae (orbis, is, m) – çåìíîé øàð, âåñü ìèð (ïðåóâåëè÷åíèå)
partĭceps, ĭpis, m – ó÷àñòíèê (ïðè ïåðåâîäå ñì. § 46)
pateo, patui, –, 2 – áûòü ðàñêðûòûì, ñòàòü èçâåñòíûì
patientia, ae, f – òåðïåíèå
per-fĕro, per-tŭli, per-lātum, per-ferre (§ 23) – òåðïåòü
perniciōsus, a, um – îïàñíûé
pestis, is, f – ñìåðòü
pontĭfex maxĭmus – âåðõîâíûé ïîíòúôèê (âåðõîâíûé æðåö)
pridem – ðàíüøå, äàâíî
privātus, a, um – ñàì (êàê ÷àñòíîå ëèöî)
proxĭmus, a, um – òóò: «ïðîøëûé»
publĭcus, a, um – ãîñóäàðñòâåííûé
Publius Scipio – Ïýáëèé Ñöèïèóí
quam – § 61, òàáëèöà// quam diu – êàê äîëãî// quam â ¹ 8 – «÷åì»
quem – § 61, òàáëèöà
quid – ÷òî
quondam – êîãäà-òî, íéêîãäà
quos – § 61, òàáëèöà
quo-usque – äî êàêèõ ïîð
res publĭca – ðåñïóáëèêà, ãîñóäàðñòâî (res, rei, f – äåëî + publĭcus, a, um – îáùåå): rei publĭcae â ¹ 5 – § 48, ïóíêò 2
satis – äîñòàòî÷íî (èðîíèÿ)
scientia, ae, f – îñâåäîìë¸ííîñòü
senātor, ōris, m – ñåíàòîð
senātus, us, m – ñåíàò
sentio, sensi, sensum, 4 – ÷óâñòâîâàòü, ïîíèìàòü
sese = se (§ 37, òàáëèöà)
si – åñëè
status, us, m – ñòðîé, çàêîí, óñòóè1
sum, fui, –, esse (§ 19a) – áûòü
venio, veni, ventum, 4 – ïðèõîäèòü
video, vidi, visum, 2 – âèäåòü (â ïàññèâå – «êàçàòüñÿ», «ñ÷èòàòü, âîîáðàæàòü»)
vir, viri, m – ìóæ
virtus, ūtis, f – äîáëåñòü
vito, āvi, ātum, 1 – èçáåãàòü; îòâîäèòü îò ñåáÿ
vivo, vixi, victum, 3 – æèòü, îñòàâàòüñÿ â æèâûõ
| 1Òèáéðèé Ãðàêõ (162–133 äî í.ý.) – íàðîäíûé òðèáýí (çàùèòíèê èíòåðåñîâ ïðîñòîãî íàðîäà), èíèöèàòîð çàêîíà ïðîòèâ êðóïíûõ çåìëåâëàäåëüöåâ; îïàñàÿñü ìåñòè âðàãîâ, îí õîäèë ñ âîîðóæ¸ííîé îõðàíîé (òåëîõðàíèòåëÿìè) è, âîïðåêè ðèìñêîìó îáû÷àþ, ÷åðåç ãîä âûñòàâèë ñíîâà ñâîþ êàíäèäàòóðó íà òó æå äîëæíîñòü (ò.ê. íàðîäíûå òðèáóíû ïî çàêîíó áûëè ëè÷íî íåïðèêîñíîâéííû).
8) Èç ïèñüìà Ïëúíèÿ Ìëàäøåãî èñòîðèêó Òáöèòó:ðàññêàç î ïîñëåäíåì äíå ñâîåãî äÿäè, ïèñàòåëÿ è ó÷¸íîãî Ïëèíèÿ Ñòàðøåãî, ïîãèáøåãî â 79 ã. âî âðåìÿ èçâåðæåíèÿ Âåçýâèÿ:
I.1)Petis ut tibi avuncŭli mei exĭtum scribam, quo verius tradĕre postĕris. 2) Gratias ago: nam video morti eius, si celebrētur a te, immortālem gloriam esse proposĭtam. […] 3)Nonum Kalendas Septembres1 hora fere septĭma mater mea indĭcat ei apparēre nubem inusitātam et magnitudĭne et specie. 4) Usus [est] ille sole, mox frigĭda, gustavĕrat iacens studebatque. […] 5) Iubet liburnīcam aptāri: mihi, si venīre una vellem, facit copiam. 6) Respondi studēre me malle, et forte ipse, quod scribĕrem, dedĕrat. 7)Egrediebātur domo: accĭpit codicillos Rectīnae, imminenti pericŭlo exterrĭtae (nam villa eius subiacēbat nec ulla nisi navĭbus fuga [erat]): ut se tanto discrimĭne eripĕret, orābat. 8)Vertit ille consilium et, quod studiōso anĭmo inchoavĕrat, obit maxĭmo. 9) Dedūcit quadrirēmes […], non Rectīnae modo, sed multis […] latūrus auxilium. 1Nonum Kalendas Septembres – çà 9 äíåé äî ñåíòÿáðüñêèõ êàëéíä, ò.å. 24 àâãóñòà (êàëéíäû – òàê ðèìëÿíå íàçûâàëè ïåðâîå ÷èñëî êàæäîãî ìåñÿöà: îá îáîçíà÷åíèè äàò ó ðèìëÿí ñì. § 65à).
Ñëîâà ê ¹ 8 (÷àñòü I):
a – ïðåäëîã áåç ïåðåâîäà (§ 50á)
ac-cipio, -cēpi, -ceptum, 3 – ïîëó÷àòü
ago, egi, actum, 3 – ïðèíîñèòü
anĭmus, i, m – çäåñü: «öåëü» (anĭmo – § 50á, ïóíêò 9)
appareo, -rui, -rĭtum, 2 – ïîÿâëÿòüñÿ, ïîÿâèòüñÿ
apto, āvi, ātum, 1 – ïðèãîòîâëÿòü (÷òîáû áëèæå íàáëþäàòü íåîáû÷íîå ÿâëåíèå)
auxilium, i, n – ïîìîùü
avuncŭlus, i, m – äÿäÿ2
celebro, āvi, ātum, 1 – ïðîñëàâëÿòü
codicillus, i, m – òàáëè÷êà (ñ ïèñüìîì)
consilium, i, n – ðåøåíèå
copia, ae, f – âîçìîæíîñòü
dedĕrat – ñì. do
de-duco, -duxi, -ductum, 3 – ñïóñêàòü íà âîäó
discrimen, ĭnis, n – îïàñíîñòü (discrimĭne – § 50a, ïóíêò 1)
do, dedi, datum, 1 – îòïðàâëÿòüñÿ
domus, us, f – äîì (ðÿä ïàäåæåé – ïî 2-îìó ñêëîí.: domo – § 50a, ïóíêò 1)
ego – ÿ
egredior, egressus sum, egrĕdi (§ 76) – âûõîäèòü
quadrirēmis, is, f – êâàäðèðéìà3
quo – ÷òîáû
quod – ïîñêîëüêó; â ¹ 8 – òî, ÷òî
Rectīna, ae, f – Ðåêòúíà (æåíà äðóãà Ïëèíèÿ)
respondeo, -ndi, -nsum, 2 – îòâå÷àòü
scribo, scripsi, scriptum, 3 – îïèñûâàòü; ïèñáòü, çàíèìàòüñÿ
se (§ 37) – òóò: «å¸»
sed – íî
septĭmus, a, um – ñåäüìîé (òóò ñì. § 65, ïóíêò 3, NB)
si – åñëè, åñëè áû
sol, solis, m – ñîëíöå
| ei (§ 39) – Dat.S. îò is (îí)
eius (§ 39) – Gen.S. îò «is, ea, id» («îí, îíà, îíî»)
erat (§ 19a) – Imperf. oò sum
eripio, eripui, ereptum, 3 – èçáàâëÿòü
esse/ est (Praes.) – ñì. sum
et – è
exĭtus, us, m – ñìåðòü
exte-rreo, -rrui, -rrĭtum, 2 – ïóãàòü, óñòðàøàòü
facio, feci, factum, 3 – äåëàòü; òóò – «äàâàòü»
fere – ïî÷òè
fero, tuli, latum, ferre (§ 23) – íåñòè, ïðèíîñèòü
forte – ê ñ÷àñòüþ (äëÿ îñòàâøåãîñÿ â æèâûõ ïëåìÿííèêà)
frigĭda, ae, f – õîëîäíàÿ (âîäà)
fuga, ae, f – ñïàñåíèå, âîçìîæíîñòü áåãñòâà
gloria, ae, f – ñëàâà
gratia, ae, f – áëàãîäàðíîñòü
gusto, āvi, ātum, 1 – åñòü, êóøàòü
hora, ae, f – ÷àñ (òóò § 50â, ï.12)
iaceo, iacui, –, 2 – ëåæàòü
ille (§ 38, ïóíêò 3) – îí
immineo, –, –, 2 – ïðèáëèæàòüñÿ
im-mortālis, e – áåñ-ñìåðòíûé
inchoo, āvi, ātum, 1 – çàäóìûâàòü
indĭco, āvi, ātum, 1 – ñîîáùàòü
in-usitātus, a, um – íå-îáû÷íûé species, ēi, f – ôîðìà
studeo, -dui, –, 2 – çàíèìàòüñÿ (studebat-que = et studēbat)
studiōsus, a, um – íàó÷íûé, èññëåäîâàòåëüñêèé
sub-iaceo, -iacui, –, 2 – íàõîäèòüñÿ ïîä (ãîðîé Âåçýâèé)
sum, fui, –, esse (§ 19à) – áûòü
tantus, a, um – òàêîé
te – Acc./ Abl. îò tu (òû)
tibi – Dat. îò tu (òû)
tra-do, -dĭdi, -dĭtum, 3 – ïåðåäàòü
ullus, a, um – êàêîé-ëèáî (nec ullus – è íèêàêîé, è íè îäèí)
| ipse, a, um (§ 38, ïóíêò 3) – ñàì
iubeo, iussi, iussum, 2 –
ïðèêàçûâàòü, âåëåòü
latūrus – ñì. fero
liburnīca, ae, f – ëèáóðíúêà (ë¸ãêîå ñóäíî)
magnitūdo, ĭnis, f – âåëè÷èíà
malo, malui, –, malle (§ 24) – ïðåäïî÷èòàòü
mater, tris, f – ìàòü
maxĭmus, a, um – ÷åëîâå÷åñêèé, âåëèêèé (äëÿ ñïàñåíèÿ ëþäåé)
me – Acc./ Abl. îò ego (ÿ)
meus, a, um – ìîé
mihi – Dat. îò ego (ÿ)
mors, mortis, f – ñìåðòü
mox – çàòåì
multus, a, um – ìíîãèé
nam – èáî, âåäü
navis, is, f – êîðàáëü (§ 50â, ï.11)
nec – è íå
nisi – êðîìå êàê
non modo – íå òîëüêî
nubes, is, f – îáëàêî
ob-eo, ob-ii, ob-ĭtum, ob-īre (§ 22) – çàâåðøàòü
oro, āvi, ātum, 1 – ïðîñèòü
pericŭlum, i, n – îïàñíîñòü
peto, petīvi, petītum, 3 – ïðîñèòü
postĕrus, i, m – ïîòîìîê
pro-pōno, -posui, -posĭtum, 3 – îáåñïå÷èâàòü (òóò § 78, ï.7)
una – âìåñòå (ñ äÿäåé)
usus – ñì. utor
ut – ÷òîáû
utor, usus sum, uti (§ 76) – íàñëàæäàòüñÿ
vellem – ñì. volo
venio, veni, ventum, 4 – ïîåõàòü
verius (§ 60) < verus, a, um – äîñòîâåðíûé
verto, verti, versum, 3 – ìåíÿòü
video, vidi, visum, 2 – ïîíèìàòü
villa, ae, f – óñàäüáà, âèëëà
volo, volui, –, velle (§ 24) – õîòåòü
| 2Ïëèíèé Ñòàðøèé, àâòîð «Åñòåñòâåííîé èñòîðèè» (ò.å. èñòîðèè ïðèðîäû) è äðóãèõ êíèã, óñûíîâèë ñâîåãî ïëåìÿííèêà, Ïëèíèÿ Ìëàäøåãî, ðàíî ïîòåðÿâøåãî îòöà. Âî âðåìÿ ýòèõ ñîáûòèé äÿäÿ Ïëèíèÿ êîìàíäîâàë ÷àñòüþ ðèìñêîãî ôëîòà â Íåàïîëèòàíñêîì çàëèâå.
3Êâàäðèðéìà (< quadri- = 4 + remus – âåñëî) – êîðàáëü ñ ÷åòûðüìÿ ðÿäàìè ãðåáöîâ ñ êàæäîé ñòîðîíû.
II.10)Propĕrat illuc, unde alii fugiunt, rectumque cursum, recta gubernacŭla in pericŭlum tenet, adeo solūtus metu, ut omnes illīus mali motus, omnes figūras, ut deprehendĕrat ocŭlis, dictāret enotaretque. [Âñòðå÷íûé âåòåð íå ïîçâîëèë êîðàáëÿì Ïëèíèÿ îòïëûòü îáðàòíî.] 11) Avuncŭlus meus […] complectĭtur trepidantem, consolātur, hortātur; utque timōrem eius sua securitāte lenīret, deferri [se] in balneum iubet; lotus accŭbat, cenat, aut hilāris aut, quod aeque magnum, simĭlis hilāri. […] 12) Iam dies alĭbi, illic nox omnĭbus noctĭbus nigrior densiorque […]. 13) Placuit egrĕgi in litus et ex proxĭmo adspicĕre, ecquid iam mare admittĕret, quod adhuc vastum et adversum permanēbat. 14) Super abiectum linteum recŭbans […] frigĭdam aquam poposcit hausitque. […] 15) Ubi dies reddĭtus [est], […] corpus inventum [est] intĕgrum opertumque, ut fuĕrat indūtus: habĭtus corpŏris quiescenti, quam defuncto, [erat] similior.
Ñëîâà ê ¹ 8 (÷àñòü II):
ab-iicio, ab-iēci, ab-iectum, 3 – ïîäñòèëàòü, ðàññòèëàòü
accŭbo, āvi, –, 1 – ðàñïîëàãàòüñÿ íà ëîæå (îíè åëè ïîëóë¸æà)
adeo – íàñòîëüêî
adhuc – ïî-ïðåæíåìó
ad-mitto, -mīsi, -missum, 3 – áûòü îòêðûòûì, äîñòóïíûì (äëÿ ïëàâàíèÿ)
ad-spicio, -spexi, -spectum, 3 (§ 68à) – ñìîòðåòü, ïîñìîòðåòü
adversus, a, um – âðàæäåáíûé
aeque – â ðàâíîé ñòåïåíè
alĭbi – â äðóãîì ìåñòå, âåçäå
alius, alia, aliud (§ 38, ï.1) – äðóãîé
aqua, ae, f – âîäà
aut – èëè
avuncŭlus, i, m – äÿäÿ
balneum, i, n – áàíÿ
ceno, āvi, ātum, 1 – îáåäàòü
complector, complexus sum, complecti (§ 76) – îáíèìàòü
consōlor, consolātus sum, consolāri (§ 76) – óòåøàòü
corpus, ŏris, n – òåëî (äÿäè)
cursus, us, m – êóðñ
de-fĕro, de-tŭli, de-lātum, de-ferre
(§ 23) – îò-íîñèòü
defunctus, a, um – óìéðøèé
densus, a, um – íåïðîãëÿäíûé
placeo, placui, placĭtum, 2 – ðåøàòü
posco, poposci, –, 3 – ïðîñèòü
propĕro, āvi, ātum, 1 – ñïåøèòü
quam – ÷åì
-que – è (§ 32, ïóíêò 6)
qui, quae, quod (§ 61) – êîòîðûé
quiesco, quiēvi, quiētum, 3 – îòäûõàòü
quod – ÷òî (â ¹ 13 – ñì. qui)
rectus, a, um – ïðÿìîé (rectum-que = et rectum; recta – ñì. rego)
| deprehendo, -ndi, -nsum, 3 – çàìå÷àòü
dicto, āvi, ātum, 1 – äèêòîâàòü
dies, ēi, m – äåíü; äíåâíîé ñâåò
ecquid – ëè (îòíîñèòñÿ ê ãëàãîëó)
egredior, egressus sum, egrĕdi (§ 76) – âûõîäèòü, âûéòè
eius (§ 39) – Gen.S. îò is (îí)
enōto, āvi, ātum, 1 – çàïèñûâàòü (enotaret-que = et enotāret)
erat (§ 19a) – Imperf. îò sum
est (§ 19a) – Praes. îò sum
et – è
ex proxĭmî – âáëèçè («ñ áëèçêîãî»)
figūra, ae, f – î÷åðòàíèå
frigĭdus, a, um – õîëîäíûé
fuĕrat – ñì. sum
fugio, fugi, –, 3 – óáåãàòü
gubernacŭlum, i, n – êîðìúëî, ðóëü
habĭtus, us, m – âíåøíèé âèä
haurio, hausi, haustum, 4 – ãëîòàòü (hausit-que = et hausit)
hilāris, e – âåñ¸ëûé, áîäðûé
hortor, hortātus sum, hortāri (§ 76) – îáîäðÿòü
iam – óæå
ille, illa, ullud (§ 38, ïóíêò 3) – ýòîò (illīus – Gen.S.)
illic – çäåñü æå
illuc – òóäà
recŭbo, āvi, –, 1 – ëåæàòü
red-do, -dĭdi, -dĭtum, 3 – âîçâðàùàòü
rego, rexi, rectum, 3 – íàïðàâëÿòü
se – § 78, ïóíêò 4
securĭtas, ātis, f – ñïîêîéñòâèå
simĭlis, e – ïîäîáíûé, ïîõîæèé; ïîäðàæàþùèé
solvo, solui, solūtum, 3 – èçáàâëÿòü
sum, fui, –, esse (§ 19a) – áûòü
super – íà, ïîâåðõ (ñ Acc.)
| in – â, íà
in-duo, -dui, -dūtum, 3 – îäåâàòü
intĕger, -gra, -grum – íåâðåäèìûé
in-venio, -vēni, -ventum, 4 – íà-õîäèòü
iubeo, iussi, iussum, 2 – ïðèêàçûâàòü
lavo, lavi, lautum (= lotum), 1 – ìûòü, êóïàòü
lenio, īvi, ītum, 4 – îñëàáèòü
linteum, i, n – ïàðóñ
litus, ŏris, n – áåðåã
lotus – ñì. lavo
magnus, a, um – âåëè÷åñòâåííûé, äîñòîéíûé óâàæåíèÿ
malum, i, n – çëî (îá îáëàêå)
mare, maris, n – ìîðå
metus, us, m – ñòðàõ (metu – § 50a, ïóíêò 1)
meus, a, um – ìîé
motus, us, m – äâèæåíèå
niger, gra, grum – ò¸ìíûé
nox, noctis, f – íî÷ü (noctĭbus – § 56, ïóíêò 2)
ocŭlus, i, m – ãëàç
omnis, e – âåñü, âñ¸
operio, operui, opertum, 4 – íàêðûâàòü (opertum-que = et opertum)
pericŭlum, i, n – îïàñíîñòü
per-maneo, -mansi, –, 2 – îñòàâàòüñÿ
suus, a, um – ñâîé
teneo, tenui, tentum, 2 – äåðæàòü
timor, ōris, m – ñòðàõ
trepĭdo, āvi, ātum, 1 – äðîæàòü (îò ñòðàõà)
ubi – êîãäà
unde – îòêóäà
ut – ÷òî; êàê
ut-que – è [äëÿ òîãî], ÷òîáû
vastus, a, um – áóðíûé (ñì. § 46)
|
|